ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى ئۈچۈن تەييارلىغۇچى تاھىر ئىمىن ئۇيغۇرىئان
(2 October 1869 – 30 January 1948)
Mahatma Gandhi
گەندى ھىندستانلىق ئادوۋكات،سياسئون،ئېجتىمائى پائالىيەتچى،يازغۇچى، ھىندستاننىڭ بىرىتانىيە ھۆكۈمرانلىقىغا قارشى مىللەتچى ھەرىكىتىنىڭ باشلامچىسى، ئۇ ھىندستان دۆلەت ئاتىسى دەپ تەرىپلىنىدۇ.گەندى خەلقئارادا سياسى ۋە ئېجتىمائى ئۆزگىرىشلەرنى روياپقا چېقىرىش ئۈچۈن «زوراۋانلىق بولمىغان قارشىلىق ھەرىكىتى ( (satyagraha) ) باشلامچىسى بولغانلىقى ئۈچۈن ھۈرمەتكە سازاۋەر.گەندىنىڭ ئەسلى ئسمى موھانداس كارامچاند گاندى (Mohandas Karamchand Gandhi) بولۇپ، ئۇ كاين ماخاتما (بۈيۈك روھ)دىگەن ئسمنى قوللانغان.
گەندى گۇجاراتتىكى بىر ھىندى دىنى ئائىلىسدە تۇغۇلغان بولۇپ، لوندۇندا قانۇن ئوقۇغان.ئىككى يىل ھىندستاندا ئادوۋكاتلىق قىلغاندىن كېيىن، 1893-يىلى جەنۇبى ئافرىقىغا بىرىپ 21 ئشلىگەن.1915—يىلى 45 يېشىدا ھىندىستانغا قايتىپ كىلىپ،بىرىتانىيەنىڭ زىيادە يەر باج قانۇنى ۋە كەمستشلىرىگە قارشى دىھقانلار ۋە ئەمگەكچىلەرنى تەشكىللىگەن.
1921-يىلى ھىندىستان مىللىي مەجلىسىنىڭ رەھبەرلىك ئورنىغا چىققان گەندى پۈتۈن مەملىكەتتىكى نامراتلىقنى ئازايتىش، ئاياللار ھوقۇقىنى كېڭەيتىش ، دىنىي ۋە مىللىي دوستلۇق ئورنىتىش ، ئىنگىزلارنىڭ نوپۇزىغا تەگمەسلىكنى تۈگىتىش ۋە ئەڭ مۇھىمى سۋاراج ياكى ئۆز-ئۆزىگە خوجا بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇش سەپەرۋەرلىك پائالىيەتلىرىگە رەھبەرلىك قىلغان.
گەندى يېزىلاردىكى نامراتلارغا ۋەكىللىك قىلىش بەلگىسى سۈپىتىدە قولدا توقۇلغان قىسقا دوتىنى ئشلەتكەن. ئۇ ئۆزىنى ئۆزى قامدايدىغان ئولتۇراق رايوندا ياشاشقا ، ئاددىي يېمەكلىكلەرنى يېيىشكە ۋە ھەم روزا تۇتۇشقا ھەم سىياسىي نامايىشنىڭ ۋاستىسى سۈپىتىدە ئۇزۇن روزا يتەكچىلىك قىلغان.
ئادەتتىكى ھىندىستانلىقلارغا مۇستەملىكىچىلىككە قارشى مىللەتچىلىكنى ئېلىپ كەلگەن گەندى خەلقنى 1930-يىلى 400 كىلومىتىر (250 مىل)لىق داندى تۇز مارشىغا يتەكلەپ، ئەنگىلىيەلىكلەرنى 1942-يىلى ھىندىستاندىن ئايرىلىشقا چاقىردى.
ئۇ جەنۇبىي ئافرىقا ۋە ھىندىستاندا كۆپ قېتىم ۋە ئۇزۇن يىل تۈرمىگە تاشلانغان.
گەندىنىڭ دىنىي كۆپ خىللىقنى ئاساس قىلغان مۇستەقىل ھىندىستان ھەققىدىكى تەسەۋۋۇرى 1940-يىللارنىڭ بېشىدا ئەنگىلىيە كونتىرۇللۇقىدىكى ئاستىدىكى ھىندىستان ئىچىدە مۇسۇلمانلار ئۈچۈن ئايرىم دۆلەت تەلەپ قىلىدىغان مۇسۇلمان مىللەتچىلىكى تەرىپىدىن خىرىسقا دۇچ كەلگەن.
1947-يىلى 8-ئايدا ، ئەنگىلىيە ھىندستانغا مۇستەقىللىق بەردى ، ئەمما ھىندىستان ھىندى دىنىنى ئاساس قىلغان ھىندىستان ۋە مۇسۇلمانلار كۆپ سانلىقنى ئىگىلەيدىغان پاكىستاندىن ئىبارەت ئىككى ھۆكۈمرانلىققا ئايرىلدى.
نۇرغۇن سەرگەردان ھىندىلار ، مۇسۇلمانلار ۋە سىخلار يېڭى زېمىنىغا قاراپ يول ئالغاندا ، بولۇپمۇ پەنجاپ ۋە بېنگالدا دىنىي زوراۋانلىق پارتىلىدى. گەندى مۇستەقىللىقنى رەسمىي تەبرىكلەش پائالىيىتىدىن ئۆزىنى قاچۇرۇپ ،ئاپەتكە ئۇچرىغان رايونلارنى زىيارەت قىلىپ ، ئازاب-ئوقۇبەتنى پەسەيتىشكە ئۇرۇندى.
كېيىنكى ئايلاردا ئۇ دىنىي زوراۋانلىقنى توختىتىش ئۈچۈن بىر قانچە قېتىم ئاچلىق ئېلان قىلدى. بۇلارنىڭ ئەڭ ئاخىرقىسى 1948-يىلى 1-ئاينىڭ 12-كۈنى دېھلىدا باشلانغان بولۇپ ، ئۇ 78 ياشتا ئىدى.
گەندىنىڭ پاكىستاننى ۋە ھىندىستانلىق مۇسۇلمانلارنى قوغداشتىكى قەتئىي ئىرادىسى ھىندىستاندىكى بىر قىسىم ھىندىلار ئارىسغا تارقىلىپ،ئۆچمەنلىك قوزغىدى.
1948-يىلى 1-ئاينىڭ 30-كۈنى دېھلىدا ئۆتكۈزۈلگەن دىنلار ئارا دۇئا-تىلاۋەت يىغىنىدا ھىندىستاننىڭ غەربىدىكى پۇنېدىن كەلگەن قوراللىق ھىندى مىللەتچىسى ناتۇرام گودسې بار بولۇپ ، گەندىنىڭ كۆكرىكىگە ئۈچ پاي ئوق ئاتقان.
گەندىنىڭ تۇغۇلغان كۈنى 2-ئۆكتەبىر ھىندىستاندا دۆلەت بايرىمى كۈنى،يەنى
جايانتى دۆلەت بايرىمى ، شۇنداقلا خەلقئارا زوراۋانلىقسز ھەرىكەت كۈنى سۈپىتىدە دۇنيا مېقياسدا تەبرىكلىنىدۇ. گەندى مۇستەملىكىدىن كېيىنكى ھىندىستاندىكى مىللەتنىڭ ئاتىسى دەپ قارىلىدۇ.
