مەرغۇبە تەييارلىدى، ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى، 1-ماي ختاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن مەڭگۈلۈك قاماق جازاسغا ھۆكۈم قىلىنغان ئۇيغۇر ئانىتروپولوگ، پىروففسىور راھىلە داۋۇت خانىمنىڭ تەتقىقات، ئوقۇتۇش ھاياتىغا دائىر تەپسلى خەۋەر ئەنگىلىيەدە چېقىدىغان نوپۇزلۇق تاراتقۇ -پۇل-مۇئامىلە ۋاقىت گېزىتى تەرىپىدىن ئىلان قىلىندى. مەزكۇر ئۇزۇن ماقالىدە، راھىلە داۋۇت خانىمنىڭ ئاپىسى ۋە قېزى، ئوقۇغۇچىلىرى ۋە دوسلىرى ئارقىلىق راھىلە داۋۇت […]
كونكېرىت دىلولار
دوكتۇر راھىلە داۋۇت خانىم-ئۇيغۇر مەدەنىيتى، تىلى ۋە فولكلورىنى قوغداش، تەتقىقات قىلىش ئۈچۈن ھەقىقى خىزمەت قىلغان تەتقىقاتچى ئالىمدۇر.2019-يىلى ئۇنىڭ تۇتۇلغانلىقى ئاشكارىلانغاندىن ھازىرغىچە ئۇ ھەقتە چەتئەلدە ئۇيغۇرلار يتەرلىك پائالىيەتلەرنى قىلمىدى،كۈچلۈك تەشۋىقات خىزمتى قىلمىدى. قىزى يالغۇز قالدى. نۆۋەتتە راھىلە داۋۇت خانىم-مۇددەتسز قاماق جازاسغا ھۆكۈم قىلىندى. گەرچە ئۇ سزنىڭ بىر تۇققىنىڭىز بولمىسمۇ،ئۇيغۇر مىللىتى ئۈچۈن […]
تۇرسۇنجان ئۇيغۇر، ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى، 21-سىنتەبىر ئامېرىكىغا جايلاشقان، ئنسان ھەقلىرى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان دىئالوگ تەشكىلاتى (ختايچە دۈيخۇۋا ) بۈگۈن ئىلان قىلغان دوكلاتتا، ئۇيغۇر فولكلورشۇناسلىق تەتقىقاتى بويىچە ئۇيغۇر ئالىم، «شنجاڭ»ئۇنېۋېرستىتى پىروففىسورى راھىلە داۇۋت خانىمغا « دۆلەتنى پارچىلاش جىنايتى » تۆھمىتى بىلەن مۇددەتسز قاماق جازاسغا ھۆكۈم قىلىنغان. مەزكۇر تەشكىلات بۇ ئۇچۇرنى« ھۆكۈمەت ئەمەلدارى»نىڭ […]
ئۇيغۇر ئاگىنتلىقى قانىلىمىزنىڭ ئىگەللىشىچە، كىشىلىك ھوقۇق قوغدىغۇچىلار ئۇچۇر مەركىزى 12-ئاينىڭ 2-كۈنى ئۇيغۇر ناخشىچىسى ئابلاجان ئاۋۇت ئايۇپنىڭ 11 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغانلىقىنى خەۋەر قىلدى.
خىتاي دائىرىلىرى ئۇيغۇر ۋەتىنىنىڭ جەنۇبىدا، ئۇيغۇرلارنى گۆر كولاشقا مەجبۇرلىغان .
ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ ئېنىقلىشىچە، خىتاي دائىرىلىرى ئۇيغۇرلارنى سىستېمىلىق ھالدا، كەڭ كۆلەمدە ئۇيغۇرلارنىڭ دىنى ۋە مىللىي ئەقىدىسىگە پۈتۈنلەي خىلاپ بولغان يېڭىچە قەبرە ۋە گۆر ياساشقا ئۇيۇشتۇرغان.
ئەنگىلىيەنىڭ دۇنياغا داڭلىق ئاخبارات ۋاستىسى ب ب س 2- فېۋرال دۇنيانى زىلزىلگە سالغان قورقۇنچلۇق خەۋەر ۋە ۋىدېئو تارقاتتى. مەزكۇر خەۋەرنىڭ ئاساسى مەزمۇنى تۆۋەندىكىچە:
ئون نەچچە يىلدىن بۇيان فرانسىيەدە ئائىلىسى بىلەن ياشاپ كېلىۋاتقان گۈلباھار خانىم 2016-يىلىنىڭ ئاخىرىدا ئۆزىنىڭ قارىمايدىكى بۇرۇنقى ئىدارىسىدىن ئۇچۇر تاپشۇرۇپ ئالىدۇ، ئۇچۇردا گۈلباھار خانىمنىڭ چوقۇم قارىمايغا كېلىپ پېنسىيە رەسمىيەتلىرىنى بېجىرىشىنى تەلەپ قىلغان. شۇ ۋەجىدىن ۋەتەنگە قايتقان گۈلباھار خانىم ئۆزىمۇ ئويلىمىغان ھالدا پۇت-قولىغا كىشەن سېلىنغان ھالدا ئۈچ يىللىق قاماق ھاياتىنى بېشىدىن ئۆتكۈزۈشكە مەجبۇرى بولىدۇ. فرانسىيەدىكى يولدىشى ۋە قىزلىرىنىڭ توختىماي بەرگەن گۇۋاھلىقلىرى ئارقىسىدا، ئاخىرى فرانسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ دېپلوماتىك بېسىملىرى بىلەن 3يىلدىن كېيىن قايتا ئەركىنلىككە ئېرىشكەن گۈلباھ
باغداش تورىنىڭ قۇرغۇچىسى ئەكبەر ئەسئەتنىڭ 2016- يىلدىن بېرى ئىز-دېرىكى بولمايۋاتقان بولۇپ، ئۇنىڭ ئامېرىكىدىكى ھەدىسى ئادۋۇكات رەيھان ئەسئەت ئۆتكەن بىر يىلدىن بېرى كەڭ تاراتقۇلار ۋە ئىجتىمائىي مېدىيالار ئارقىلىق ئىنىسىنى قۇتقۇزۇش پائالىيتىنى قانات يايدۇرۇپ كەلگەن ئىدى. نۆۋەتتە خارۋات ئۇنىۋېرستېتى ئوقۇغۇچىلار ئۇيۇشمىلىرى، يەھۇدىي ئوقۇغۇچىلار بىرلەشمىسى قاتارلىق ئورۇن ۋە تەشكىلاتلار رەيھانغا ئاۋاز قوشۇپ، ئەكبەرنىڭ ئىز-دېرىكىنى قىلماقتا. رەيھان ئەسئەتنىڭ ئنىسىنى ئىزدەش ھەرىكىتى تاراتقۇلاردا كەڭ خەۋەر قىلىنغاندىن باشقا، تۋىتتېردىمۇ زور تەسرلەرنى قوزغىماقتا.
ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسى خىتاي ئىشلىرى مەمۇرىي كومىتېتى 30- دېكابىر چۈشتىن بۇرۇن ئۇيغۇر زىيالىسى دوكتۇر گۈلشەن ئابباسنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن 20 يىللىق قاماق جازاسىغا ھۆكۈم قىلىنغانلىقى ھەققىدە ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنى ئۆتكۈزدى.
كىشىلىك ھوقۇق تەكشۈرۈش تەشكىلاتى (HRW) ، خىتاي ھۆكۈمىتىنى شەرقىي تۈركىستاندىكى مۇسۇلمانلارنى ئىلغار تېخنىكا قوللىنىپ سىياسىي جەھەتتىن بېسىم ئىشلەتكەنلىكى ۋە بۈيۈك ئۇچۇر پىروگراممىسى بىلەن ئۇيغۇرلارنى خالىغانچە قولغا ئالغانلىقى ئۈچۈن تەنقىد قىلدى.
شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاقسۇ ۋىلايىتىدە قولغا ئېلىنغان 2000 دىن كۆپ كىشىلەرنىڭ تىزىملىكىنى قولغا چۈشۈرگەن HRW ئېلان قىلغان خەۋىرىدە، « بىرلەشمە ئورتاق مەشغۇلات پىروگراممىسى» ( IJOP ) ناملىق بۈيۈك ئۇچۇر پىروگراممىنىڭ، تىزىملىكتىكى كىشىلەرنى قولغا ئېلىش ئوبيېكتى قىلغانلىقىنى ۋە مەسئۇل كىشىلەرنىڭ بۇ تىزىملىككە ئاساسەن كىشىلەرنى «سىياسىي ئۆگېنىش » لاگېرلا
خىتاينىڭ ئېلېكتىرونىك نازارەت ئەسۋابلىرى ئىشلەپچىقىرىدىغان جېجياڭ داخۇا تېخنىكا شىركىتىنىڭ، چىراي تونۇش تېخنىكىسىنى ئىجرا قىلىدىغان سۇنى ئەقىل يۇمتېلىدا ئۇيغۇرلار تونۇش ئۈچۈن مەخسۇس لايىھەلەنگەن ئىرقىي تونۇغۇچى بىر كودنىڭ بارلىقى ئوتتۇرىغا قۇيۇلدى.
ئىلاۋە: مەزكۇر زىيارەت خاتىرىسى ئۇيغۇر ئاگىنتلىقى ئۇيغۇرچە بۆلۈمىدىن ئەردەم ئەسلىدە ب ب س مۇخبىرلىرى ئۈچۈن تەييارلىغان بولۇپ، بۈگۈن ئۇ خەۋەر ئىلان قىلىندى. زىيارەت خاتىرىسى ئىستانبۇلدا تۇرۇشلۇق سۇدۇننىسا ھاجىمنىڭ تەھقىقلىشىدىن ئۆتكەن بولۇپ، بۇ خەۋەرنىڭ ئىشلىنىشىدە سۇدۇننىسا ھاجىم ئاساسلىق شاھىد قاتارىدا ئالاھىدە ئورنى بار. مەزكۇر زىيارەتنامە ئوقۇرمەنلەرنىڭ تېخىمۇ كەڭ تارقىتىشى ئۈچۈن جامائەتكە سۇنۇلدى.
29- سىنتەبىر، گوللاندىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى ئابدۇرىھىم غېنى ئائىلىسى توغرۇلۇق بىر شۇم خەۋەرنى تاپشۇرۇۋالدى. بىر يىل ئاۋۋال، گوللاندىيەنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى ئابدۇرىھىمنىڭ ھاۋالىسىگە بىنائەن، ئۇنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر توغرىسىدا ئۇچۇر تەلەپ قىلغان بولۇپ، تۈنۈگۈن ئۇلارغا بۇ ھەقتە جاۋاب خەت كەلگەن.
ئاۋىستىرالىيە ئىستراتېگىيىلىك سىياسەت تەتقىقات ئورنى (Australian Strategic Policy Institute, ASPI) نىڭ يېڭى تەتقىقاتى خىتاينىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دا تۇتۇپ تۇرۇش مەركەزلىرىنى داۋاملىق قۇرىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. ASPI نىڭ قارىشىچە، بۇ يېڭىدىن سېلىنغان تۇتۇپ تۇرۇش مەركەزلىرى ئاساسلىقى يۇقىرى دەرىجىدە قوغدىلىشچانلىققا ئىگە «تۈرمە ئۇسلۇبى» دىكى مۇئەسسەسەلەر ئىكەن.
ئىلاۋە: خىتاي كومپارتىيىسى لاگىردىن «تەربىيىلىنىپ» چىققان ئادەملەرگە تۆۋەندىكىدەك ۋەدىنامىلەرنى يازغۇزۇپ، قەسەم قىلغۇزىدۇ. ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى بۇنى تەرجىمە قىلىپ چىقتى.
گىرمانىيە ئاۋازى خىتايچە قانىلىدا خەۋەر قىلىنىشىچە، خىتاي مەركىزىي ئىستانسىسىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا كەم دىگەندە 300 مىڭ ئادەم 2020- يىلىدىن بۇيان « نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش» نامىدا ئۆز يۇرتىدىن مەجبۇرىي كۆچۈرۈلۈپ، ياقا يۇرت ۋە خىتاي ئۆلكىلىرىگە ھاشارغا تۇتۇلغان.
يېقىنقى ۋاقىتلاردا شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئۈرۈمچى شەھرىدە بەزى رايونلىرىدىكى مەسچىت ۋە ئۇيغۇر مەھەللىلىرى ۋەيران قىلىنغان. مۇتەخەسسىسلەر تارتقان سۈنئىي ھەمراھ رەسىملىرى ، گۇۋاھچىلار تەمىنلىگەن كونا سۈرەت ۋە ئۇچۇرلارغا قارىغاندا،
باش شىتابى ئاۋسترالىيە پايتەختى كانبېرراغا جايلاشقان «ئاۋسترالىيە ئىستراتېگىيە سىياسەتلىرى ئىنستىتۇتى» (Australian Strategic Policy Institute) 1-مارت ئېلان قىلغان بىر پارچە تەتقىقات دوكلاتتا كۆرسىتىلىشىچە، خىتاي دائىرىلىرى شەرقى تۈركىستاندىكى جازا لاگىرىدىكى ئۇيغۇر ۋە باشقا مىللەتلەردىن بولغان كىشىلەرنى ئىچكىرىدىكى ھەر قايسى ئۆلكىلىرىگە يۆتكەپ، دۇنياۋى داڭلىق ماركىلارنىڭ زاۋۇتلىرىدا مەجبۇرىي ئەمگەككە سالغان.
« 2-ئاينىڭ 27-كۈنى چۈشتىن كېيىن، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ خوتەن ۋىلايىتى قاراقاش ناھىيەسىدىن كەلگەن 100 دىن ئارتۇق ئىشلەمچى خادىم نەننىڭ ۋۇشۈ خەلقئارا ئايرودۇرۇمىدىن چىقتى. ئۇلار ئاپتوبۇسقا ئالمىشىپ، بۇ قېتىمقى سەپىرىنىڭ مەنزىلى بولغان گۇاڭشى چىنجۇ جۈنشېڭ پەن-تېخنىكا (چىنجۇ) چەكلىك شىركىتىگە ئاتلاندى. ئۇلار كارخانىنىڭ ئىشنى، ئىشلەپچىقىرىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشىگە ياردەم بېرىش ئۈچۈن يۇرتىدىن ئايرىلدى. بۇ، گۇاڭشىنىڭ تۇنجى قېتىم ئايروپىلاننى ھۆددىگە ئېلىپ گۇاڭشىغا بارغان، كارخانىلارنىڭ ئىشنى، ئىشلەپچىقىرىشنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشىگە قاتناشقان گۇاڭشى جۇاڭزۇ ئاپتونوم رايونىنىڭ سىرتىدىن كەلگەن ئىشچى
شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاتۇش شەھىرىدىن چىقىپ ئوتتۇرا ئاسىيادا تىجارەت قىلۋاتقان مەلۇم بىر ئۇيغۇر، ئۇستاز ھەبىبۇللا كۈسەنىگە، ئاتۇش شەھىرىنىڭ ئەڭ داڭلىق دىنى ئالىملىرىدىن بىرى بولغان نۇر قارى ھاجىنىڭ، ھىچ سەۋەپسىزلا 20 يىللىق كىسىلىپ، خىتاينىڭ تۈرمىسىدە ئېغىر جىسمانىي ۋە روھى ئازاپ تارتىۋاتقانلىقىنى ۋە بۇنى مۇناسىۋەتلىك ئىنسان ھەقلىرى كومتىتى ۋە مۇخپىرلارغا يەتكۈزۈپ قۇيىشىنى ئېيتقان.