پروفېسسور ئابدۇرەشد جەلىل قارلۇق تۈركىيە چىگرا بىخەتەرلىك ئاكادېمىيىسى، شەرقى ئاسيا مۇنبىرىدە رايون بىخەتەرلىكى ئامىللىرى توغىرسدا لېكسيە بەردى
ئۇيغۇر
[مۇھىم نۇقتا] 2010- يىلىدىكى ئالتىنچى قېتىملىق ئومۇميۈزلۈك نوپۇس تەكشۈرۈش ماتېرىياللىرى ۋە ئەڭ يېڭى سىتاتىستىكا يىلنامەسى قاتارلىق باشقا سانلىق مەلۇماتلارغا ئاساسەن، مەزكۇر ماقالە قۇرۇلما پەرقى نۇقتىسىدىن شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ئۇيغۇرىستان-ت) نوپۇسىنىڭ ئۆزگىرىشى ۋە ئالاھىدىلىكىگە نىسبەتەن بايان خاراكتېرلىك تەھلىل ئېلىپ بارىدۇ.
تۈركىيەنىڭ ئاكادىمىك دۇنياسىدا شەرقىي تۈركىستانلىق كىملىكى بىلەن خىتتاي تەتقىقاتى ۋە شەرقىي تۈركىستان مەسىلىلىرىدە ئالدىغا چىققان ئەنقەرە ھاجى بايرام ۋەلى ئۇنىۋېرسىتېتى خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر فاكۇلتېتىنىڭ ئوقۇتقۇچىسى، تۈركىيە شەرقىي ئاسىيا تەتقىقاتلىرى ژۇرنىلىنىڭ باش تەھرىرى، جەمىيەتشۇناس پىروففىسور ئابدۇرەشىد جەلىل قارلۇق تۈركىيەدىكى مۆتىۋەر ژورنال، كىتاب ۋە تاراتقۇلاردا شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى ئاكادىمىك سەۋىيىدە ئىزچىل كۈنتەرتىپتە تۇتۇپ كەلمەكتە.
2020-يىلى9-ئاينىڭ -14-كۈنى، خىتاينىڭ «شىنجاڭ كۈندىلىك گېزىتى » خەۋىرىدە دىيىلىشىچە، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى (ت -شەرقى تۈركىستان )نىڭ قازاق مىللىتىدىن بولغان مۇئاۋىن رەئىسى نۇرلان ئابدۇلـمەجىن ئۇيغۇر نانلىرىنى تىرىشىپ پۈتۈن خىتاي ئۆلكىلىرىدە سېتىشقا چاقىرىق قىلغان.
«ئۇيغۇرلارغا قارشى ئۇرۇش» (The War on the Uyghurs) دېگەن بۇ كىتاب ئاخىرى قولۇمغا تەگدى.
كىتاب ئاپتورى شان روبېرتس Sean R. Roberts جورج ۋاشىنگتون ئۇنۋېرسىتىتى ئېللىئوت خەلقئارا ئىشلار مەكتىپى خەلقئارا تەرەققىيات تەتقىقات پروگراممىسىنىڭ مۇدىرى.
ئاز سانلىق مىللەتلەرگە «ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش» ھوقۇقى 1922-يىلى قۇرۇلغان چاغدىكى خىتاي كوممۇنىست پارتىيەسىنىڭ كۈنتەرتىپىگە كىرگۈزۈلگەن ئىدى. يېڭىدىن شەكىللەنگەن
1949- يىلى 20- ئۆكتەبىر ئاتالمىش «خەلق ئازاتلىق ئارمىيەسى» نىڭ تۇنجى قوشۇنى ئۈرۈمچىگە كىرگەندە، يەرلىك خەلقلەر مەلۇم نۇقتىدىن ئېيتقاندا بىرئاز خۇرسەن بولغان ئىدى.
ئۇيغۇر تارىخىنىڭ باشلانغۇچ دەۋرىدىن تاكى ھازىرقى دەۋرىگىچە بولغان سياسىي، مەدەنىي، دىنىي،ئىجتىمائىي ھاياتىنى ئىلمىي، تەپسىلىي بايان قىلىپ بېرىدىغان «ئۇيغۇر ئومۇمى تارىخى» ناملىق 12 توملۇق مۇپەسسەل ئەسەر نەشىر قىلىنىش ئالدىدا تۇرماقتا.
29-دېكابىر ئىستانبۇلدىكى ئۇيغۇرلار توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان سەفاكۆي رايونىدا ئۇيغۇر تېبابەتچىلىك- دورىگەرلىك تەتقىقات ۋەخپىنىڭ ئورۇنلاشتۇرىشىدا چەتئەلدىكى تۇنجى نۆۋەتلىك«خەلقئارا ئۇيغۇر تېبابەتچىلىك- دورىگەرلىك ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى» ئېچىلدى. بۇ ۋەخپە ھازىرغىچە ئۇيغۇر تېبابىتى بۇيىچە بەش قارار ھەقسىز تەربىيەلەش كۇرسى ئاچقان ئىدى.
يۈسۈپ خاس ھاجىپ تۇغۇلغانلىقىنىڭ 1000-يىلى ۋە 12-دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ 34-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن 2019-يىلى 11-ئاينىڭ 23-كۈنى شەنبە سائەت 13:00 تىن 17:00 غىچە ئامېرىكانىڭ ۋىرجىنىيە شىتاتىدا «ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆتمۈشى ۋە بۈگۈنىگە نەزەر» تېمىسىدا مۇھاكىمە يىغىن ئۆتكۈزۈلىدۇ.
دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق ئىنسىتىتۇتلارنىڭ بىرى بولغان، 1441- يىلى خان جەمەتى تەرىپىدىن قۇرۇلغان ئەنگىلىيە ئىتون ئىنىستىتۇتى Eton College ئوقۇغۇچىلىرىغا ۋەتىنىمىزنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى لىكىسيە سۆزلەش مەن ئۈچۈن تولىمۇ شەرەپلىك بىر ئىش بولدى.
يىلدا بىر قېتىم ئۆتكۈزۈلدىغان تۈرۈك دۇنياسى ئەنئەنىۋى تەنتەربىيە ۋە مەدەنىيەت كۆرگەزمىسى بۇ يىل 10_3_كۈندىن 6_كۈنگىچە ئىستانبول ئاتا تۈرك ئايدورۇمدا ئۆتكۈزۈلدى.
2019-يىلى 7-ئاينىڭ 20-كۈنى ئاۋستىرالىيەنىڭ سىدنىي شەھىرىدىكى «ئاسمان» مىھمانخانىسىنىڭ كاتتا بىزەلگەن زالىدا «ئاۋستىرالىيە ئۇيغۇر مۇقام ئانسامبىلى» نىڭ قۇرۇلۇش ۋە لىنتا كېسىش مۇراسىمى ئۆتكۈزۈلدى
ئىككى يىللىق جاپالىق ئىزدىنىش نەتىجىسىدە« قازاقىستان ئۇيغۇرلىرىنىڭ غەيرىي ماددىي مەدەنىيەت مىراسلىرى » ناملىق كىتابنىڭ نەشردىن چىققانلىقىنى تەبرىكلەيمىز.ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ ئاسمىلاتسىيە ۋە دەپسەنچىلىككە ئۇچراۋاتقان بىر ۋەزىيەتتە بۇ كىتابنىڭ نەشر قىلىنىشى
ئاۋىستىرالىيەنىڭ ئادېلەيد شەھىرىدىكى (Eid) ھىيىت فېستىۋالىدا ئۇيغۇر خانىم قىزلىرى ئۇيغۇر مەدەنىيتىنى تۇنۇشتۇردى.
خانىم- قىزلار فەستىۋالغا قاتناشقان بارلىق مۇسۇلمان مىللەتلەر ۋە يەرلىك خەلقلەر ئۇيغۇرلارنىڭ رەڭگارەڭ مىللىي كىيىم- كىچەكلىرى، ھەر خىل گۈللۈك دوپپىلىر ئالاھىدە
6-ئاينىڭ 8-كۈنى كانادانىڭ تورۇنتودا كانادا شەرقى تۈركىستان جەمىيتى بىلەن نۇر مەدەنىيەت سەنئەت مەركىزى بىرلىشىپ ئۇيغۇر ساخاۋەت سەنئەت كېچىلىكى ئۆتكۈزۈدى.
ئۇيغۇر ئاگىنتلىقى، ئەردەم خەۋىرى 20- يانۋار، خارۋارد ئۇنىۋىرسىتى مۇدىرى لاۋرەنىس بەكوۋ (Lawrence S. Bacow) ئەپەندى بىيجىڭ ئۇنىۋىرسىتىدا «ھەقىقەتنىڭ مەقسىتى ۋە ئۇنىۋىرسىتنىڭ ۋەزىپىسى» ناملىق تېمىدا نۇتۇق سۆزلىگەن
مەكتەپلەر مەيلى ۋەتەندىكى ۋەزىيەت قانچىلىك ئېغىر بولسۇن، چەتئەلدىكى ئۇيغۇرلىرىمىز يەنىلا پەرزەنتلىرىنى ئۇيغۇرچە تەربىيەلەش، ئۇيغۇرلارنىڭ توغرا قىممەت قاراشلىرىنى ساقلاپ قېلىشتا زور كۈچ كۆرسەتمەكتە. مائارىپ ۋەتەن- مىللەت ئۈچۈن ئەڭ ئۈنۈملۈك تەدبىر خىزمەت بولۇپ كەلمەكتە. تۆۋەندە بىز مەكتەپلەرنى تونۇشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئەجرىگە رەھمەت ئېيتىمىز ،
مەكتەپلەر قىتئەلەر بويىچە تىزىلدى، تەرتىپ بەلگىلەشكە قابىل ئەمەسمىز. مەكتەپلەرگە ئالاقىدار ئۇچۇرلار ئاساسلىقى توربەتلەردىن ئېلىندى، كەمچىل بولسا ئۆزۈر سورايمىز.
تاھىر ئىمىن ئۇيغۇرىئان
1-«كەسپى سياسى تەشكىلاتچىلار» ياكى كەسپى ئىلمى ئەمگەك ئارقىلىق ھەرىكەت قىلغۇچى «زىيالىيلار» مەزكۇر پائالىيەتچىلەر قاتارىغا كىرگۇزۇلمىدى.
تاللىنىشتا:
2018-يىلى «ئالاھىدە ئاكتىپ بولغان بولۇشى كىرەك.
2018-يىلى ئۇيغۇر خەلى دۇچ كەلگەن قىرغىنچىلىق پۈتۈن دۇنيا جامائەتچىلىكىنى غەزەپلەندۇردى،تۈرلۈك شەخسلەر ئۆز خىزمەت دائىرسدە ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بىر ھەرىكەت قىلىشقا تىرشچانلىق قىلدى،بىز بۇ ساھەدە خىزمىتى كۆرىنەرلىك بولغان چەتئەللىكلەرنى كۆپچىلىككە بىلدۇرۇش ئۇچۇن بۇ تېزىملىكنى تۇرغۇزۇپ چىقتۇق،تېزىملىكىمىز مۇكەممەل بولۇشى ناتايىن،ئەمما سزگە پايدىلىق ئۇچۇرلارنى بىرەلەيدۇ.ئۇلار بىزگە ھەقىقەتنىڭ،ئنسانپەۋرەلىكنىڭ دىن ،مىللەت،ئىرق ،دۆلەت چىگىرسى بولمايدىغانلىقىنى ئەسلىتىدۇ،شۇنداقلا ئۇيغۇر مەدەنىيتى ۋە ئۇيغۇر خەلقىنى چۇشەنگەن بىر قسىم چەتئەللىكلەرنىڭ ئۇيغۇرلار ئۇچۇن قىلغان خىزمەتلىرىنىڭ تەسرى ۋە كۆلىمى ئالل
