ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئۇيغۇرنىڭ بۈگۈنگە كۈندە ئىرقى قىرغىنغا دۇچ كېلىشىدە، تىلدىن، مەدىنىيەتىن مەھرۇم ھالەتتە يوقۇلۇش گىردابىغا قىستىلىشىدا بىزنىڭ، يەنى ماڭا ئوخشاش زىيالىلارنىڭمۇ بىر ئۈلۈشى بار. بىز زىيالىلار يا سىياسەتچىلىك قىلىپ خىتايغا، ئەمەلگە ئالدىنىپ بىخۇتلاشتۇق، خەلقنىمۇ بىخۇتلاشتۇردۇق، ياكى خەلقنىڭ ئالقىشلىرىغا ئالدىنىپ ئۇلارنى كېلىۋاتقان ئاپەتتىن ساقلاپ قالالمىدۇق. ئۇلارنى يېتەكلەپ قۇتۇلۇش تۈگۈل تۇتۇلدۇق. ئەڭ […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ
ئابدۇۋەلى ئايۇپ-ئۇيغۇر تىلى تەتقىقاتچىسى، ئۇيغۇر تىلى ۋە ئەدەبىياتىغا ئائىت كۆپلىگەن كىتاپلارنىڭ ئاپتورى، سابىق مەھبۇس، ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىغا ئائىت مۇھىم ھۈججەتلەر ۋە دوكلاتلارنىڭ ئاشكارىلىغۇچىسى ۋە تەييارلىغۇچىسى، ئانا تىل ھەرىكىتى قوزغىغۇچىلاردىن بىرى، ئۇ-ئۇيغۇر مىللەتچىلىكى، ئۇيغۇر تىلى، ئۇيغۇر دىئاسفوراسى ھەققىدە كۆپ ئىزدەنگەن ئاپتورلاردىن بىرى ھسابلىنىدۇ.ئۇنىڭ ئەسەرلىرى، زىيارەتلىرى ۋە ئش-ئىزلىرى غەرپ مەتبۇئاتلىرىدا كەڭرى يەر ئالغان بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ بۈگۈنكى ئەھۋالىنى تەھقىقلاشتا قىلغان خىزمەتلىرى، لېسكيەلىرى بىلەنمۇ تونۇلغان.ئۇ -ئۇيغۇر ياردەم تەشكىلاتىنىڭ قۇرغۇچىسى، نورۋىگىيەدە ياشايدۇ. 2023-يىللىق لېگاپاكس خەلقئارا مۇكاپاتىنىڭ ئېرشكۈچىسى، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى تەقرىزچىسى؛
ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى، 13-ئاۋغۇست «نېقاب ئارقىسدا»ناملىق فىلىمدە، ئابدۇۋەلى ئايۇپنىڭ ختاي تۈرمىسدە ئۇچرىغان ئوقۇبەتلىرى، نورۋىگىيەدە ئائىلىسى بىلەن پاناھلىنىش جەريانى ۋە ئۇيغۇرلارنى قېين-قستاققا ئالغان بىر ختاي ساقچىسى بىلەن ئۆتكۈزگەن سۆھبىتى ھېكايە قىلنىدۇ. فىلىم قويۇلغاندىن كىين، ئابدۇۋەلى ئايۇپ فىلىم كۆرگۈچىلەر بىلەن پىكىر ئالماشتۇردى ۋە سۇئاللىرىغا جاۋاپ بەردى.قاتناشقۇچىلار فىلىمنىڭ ئۇيغۇرلار دۇچ كىلىۋاتقان قىرغىنچىلىقنىڭ مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارغا […]
ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى، 22-ماي 22-ماي كۈنى تىل ھوقۇقىنى قوغدىغۇچىلار بىرلەشمىسى تۇنجى قېتىملىق «يەرشارى تىل ھوقۇقىنى قوغدىغۇچىلار مۇكاپاتى»نى ئۇيغۇر تىلشۇناس ۋە پائالىيەتچى ئابدۇەلى ئايۇپقا بەرگەنلىكىنى ئىلان قىلدى. مەزكۇر مۇكاپاتنىڭ باياناتىدا مۇنداق دېيىلگەن: «يەر شارى تىل ھوقۇقى بىرلەشمىسى ئابدۇۋېلى ئايۇپنى تىل ھوقۇقىنى قوغدىغۇچىلار مۇكاپاتىنىڭ «تۇنجى ئىرشكۈچى» دەپ جاكارلىغانلىقىدىن پەخىرلىنىدۇ. ئۇ ختاي ۋە دۇنيانىڭ […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئۇيغۇرلار مۇھاجىرەتتە 2024-يىللىق يېڭى رىقابەتلەرگە، پۇرسەتلەرگە ۋە خىرىسلارغا دۇچ كېلىدۇ. رىقابەتلىك رېئاللىق بەزىلەرنى تېخىمۇ غەيرەتلىك قىلىدۇ. خىرىسلىق ئەمەلىيەت بەزى يېڭى كۈچلەرنى زۇلۇمغا قارشى سەپكە قوشىدۇ. بەزى يېڭى پۇرسەتلەر مۇھاجىرەتتە ئۇيغۇرلارنى تېخىمۇ كۈچلەندۈرىدۇ، تونۇتىدۇ، خىتاينى تېخىمۇ ھالسىرىتىدۇ، ئەلۋەتتە ئۇيغۇرلار ئويلىمىغان ئىھتىماللىقلارغا دۇچ كېلىشىمۇ مۇمكىن. گەپنى رىقابەتلەردىن باشلايلى. خىتاي بۇ […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ بىر ئاي بۇرۇن بىر سىرلىق ئېلخەت تاپشۇرۇپ ئالدىم. ئېلخەتتە «ئەركىن بۈركۈت» دەپ ئىسىم قويۇۋالغان بىرىنىڭ مەلۇم بىر تەتقىقاتىمغا ياردەم بېرىشنى خالايدىغانلىقى يېزىلغان ئىدى. سىندا، تېلىفوندا كۆرۈشۈشنى تەلەپ قىلدىم، رەت قىلدى. كەچمىشىنى يېزىپ ئەۋەتىشنى سوراپ باقتىم قوشۇلمىدى. قايسى دۆلەتتە تۇرۇدىغانلىقىمۇ دەپ بەرگىلى ئۇنىمىدى، پەقەتلا مېنىڭ ھېلىقى تەتقىقاتىمغا ياردەم بەرگۈسى […]
ئافراسياپ، ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى، 14-نويابىر 8-يانۋاردىن 23-يانۋارغىچە نيۇيورك شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلىدىغان ئامېرىكا بويىچە ئەڭ چوڭ ھۈججەتلىك فىلىم فېستىۋالى ( DOC NYC)دا، ئۇيغۇر يازغۇچى ئابدۇۋەلى ئايۇپنىڭ ھايات ھېكايىسى ئاساسىدا ختاينىڭ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى يورۇتۇپ بىرىلگەن «نېقاپ ئارقىسدا » (Behind the Mask)ناملىق ھۈججەتلىك فىلىم تۇنجى قېتىم قويۇلغان. مەزكۇر ھۈججەتلىك فىلىم – رىژىسور خاۋدرد باستنىس (haavardbustnes )تەرىپىدىن […]
بىز تۇنجى جۇمھۇرىيەتنى قۇرغاندا مۇسۇلمان دۇنياسى تېخى جۇمھۇرىيەت دېگەن سۆزنىڭ قۇرئاندا بار يوقلۇقى ھەققىدە ئويلىشىۋاتقان ۋە تالىشىۋاتقان ئىدى. بۇ تالاش تارتىش تېخىچە ئۇلاردا بىرەر نوپۇزلۇق جاۋاپقا ساھىپ بولالمىدى. ئەمما ئەجداتلىرىمىز دۇنيادا تۇنجى ئىسلام بىلەن ئاتالغان جۇمھۇرىيەتنى قۇرۇپ چىقتى. بىز تۇنجى ئاساسى قانۇننى ئېلان قىلغاندا تېخى ئىسلام دۇنياسىدا دۆلەتنى، پۇقرانى ۋە […]
ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى، 19-ئۆكتەبر فىلىم 19-ئۆكتەبر قويۇلۇشقا باشلىغان بولۇپ، ئابدۇۋەلى ئايۇپ نەق مەيداندا فىلىم ھەققىدە سۆھبەت ئۆتكۈزمەكتە. ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقىنىڭ يازغۇچى ئابدۇۋەلى ئايۇپتىن ئىگەللىشىچە، «شاۋقۇن ۋە سۈرەن» ناملىق بۇ ھۆججەتلىك فىلىم ئىلھام توختىنىڭ تۇتۇلۇشى، ئۇنىڭ ھاياتى، تۇتۇلۇشتىن بۇرۇن بېيجىڭدا قىلغان لېكسىيەلىرى ۋە شۇ لېكسىيەلەرنى تەشكىللىگەن، ئوقۇغۇچسىسى ئابدۇۋەلى ئايۇپنىڭ ئالى مەكتەپتىكى پائالىيەتلىرى بىلەن […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ ھەر قېتىم دۇنيادا بىر ئۇرۇش يۈز بەرسە مۇھاجىرەتتە كىشىلەر تەبىئىي ھالدا ئۆز مىللىتىدىن كەمسىنىدۇ، ئۆزىنى كەمستىش، قامچىلاش، سۆكۈشلەر ئېقىمغا ئايلىنىدۇ. بەزىلەر ئۇرۇشتا غالىپ دەپ قارىغان تەرەپنى كۆپتۈرۈپ ئۇيغۇرلارنى ئۇلاردىن ئۆگەنمەسلىك، ئۇلاردەك بولالماسلىق، قەھرىمانلىقتا ئۇلارغا تەڭلىشەلمەسلىك بىلەن ئەيىپلەيدۇ. 2021-يىلى ئامېرىكا ئافغانىستاندىن چېكىنگەندە كىشىلەر ئۇيغۇرلارنى تالىبانلاردەك باتۇرانە جىھات قىلماسلىقتا ئەيىپلىدى. […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ 3-ئۆكتەبىر كۈنى يۇتۇپتا ۋە تۈركىيەدىكى بىر تېلۋىزىيە قانالىدا «تۈركىيەدىكى ئۇيغۇرلار» دېگەن بىر فىلىم قويۇلدى. فىلىمدە «ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى يوق، بۇ غەرپنىڭ ئويۇنى. ئۇيغۇر تەشكىلاتلارنى غەرپ قۇرۇپ چىققان. غەرپتىكى ئۇيغۇر داۋاگەرلەر ئۇيغۇرنىڭ دەردىنى سېتىپ پۇل تاپىدۇ. ئامېرىكا خىتاينى چەكلەش ئۈچۈن ئۇيغۇرلاردىن پايدىلىنىۋاتىدۇ. غەرپلىكلەر ئۇيغۇرلارنى كوزۇر قىلىپ خىتاينى جازالاۋاتىدۇ» دېگەن پىكىرلەر […]
مۇھاجىرەتتە تۇڭگان بولۇش بىھاجەت. بىر ئۇيغۇر مۇھاجىرەتتە دىنىمىزنىلا چىڭ تۇتۇپ، ئۆيىدە ئۇيغۇرچە بىلمەيدىغان مۇسۇلمان بالا تەربىيەلىسە، تۇڭگان تەربىيەلىگەنگە ئوخشاش بولىدۇ.بىزنىڭ بىرلا مىللىي كىملىكىمىز بار، ئۇنىڭ ئىسمى ئۇيغۇرلۇق، مۇھاجىرەتتە بىرلا ماكانىمىز بار، ئۇنىڭ ئىسمى ئۇيغۇر ئۆيىدۇر.مۇھاجىرەتتە بىر ئۇيغۇر ئۆيىمىز بولسا دەپ قىلىنغان تىرىشچانلىقلار كۆپ بولدى. بەزى دۆلەتلەردە ئۇيغۇر ئۆيى ئېلىش ئۈچۈن […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپقا تىلشۇناسلىق خىزمىتى ۋە تىل قوغداش ھەرىكىتى سەۋەبلىك بۇ ساھەدىكى ئەڭ نوپۇزلۇق خەلقئارالىق مۇكاپات-2023-يىللىق لىنگاپاكس- بىرىلىپتۇ. ئىچ-ئىچىمدىن سۆيۈندۈم. ئابدۇۋەلى ئانا تىلنى قوغداش ۋە ئۇيغۇر مىللەتچىلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈش، ختاي جىنايەتلىرىنى پاش قىلىش ساھەسىدە يەككە ۋە كوللىكتىپ ھالدا ئەڭ ئۈنۈملۈك كۆرىنەرلىك خىزمەت قىلغۇچىلارنىڭ بىرىدۇر.شۇنداقلا ئۇيغۇر خەلقى ئۈچۈن قىلغان خىزمەتلىرى سەۋەبىدىن ئۆزى […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ 2023-يىللىق لىنگاپاكىس خەلقئارا مۇكاپاتىغا ئېرىشتى؛27-سېنتەبىر، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى 26-سېنتەبر كۈنى دۇنيادىكى تىلشۇناسلىق تەتقىقاتى ۋە تىل پائالىيەتچىلىرى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان تەشكىلات-لىنگاپاكس (Linguapax International) بايانات ئىلان قىلىپ مۇنداق دىدى: بىز ياۋروپا ئانا تىل كۈنىنى بىر قالتىس خوش خەۋەر بىلەن تەبرىكلەيمىز،2023-يىللىق خەلقئارا لىنگاپاكس مۇكاپاتىنىڭ ئۇتقۇچىسى- ئۇيغۇر تىلشۇناس، پائالىيەتچى، يازغۇچى ۋە شائىر ئابدۇۋەلى […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ خىتاي بىزنى قىرىپ يوقىتالمايدۇ، قىيناپ كىملىكىمىزدىن تانغۇزالمايدۇ. ئۇيغۇر خىتايدا ئېزىلىپ، خىتاي زىندانىدا قىرىلىپ ئەمەس، دۇنيانىڭ نەرىدە بولسۇن خىتاينىڭ زۇلمىغا تىزلىنىپ، خىتايغا تىلىنىپ، يېلىنىپ، تۇز پۈكۈپ يوقۇلۇپ كېتىدۇ. خىتاي بىزنىڭ تېنىمىزنى يوقۇتۇش ئۈچۈن بىزگە ئىرقى قىرغىنچىلىق يۈرگۈزمەيۋاتىدۇ، بىزنى تىلىمىزدىن، ئەجدادىمىزدىن، زېمىنىمىزدىن ۋاز كەچكۈزۈش ئۈچۈن قىرغىنچىلىق يۈرگۈزىۋاتىدۇ. خىتاينىڭ قىرغىنچىلىقى ھالقىلىق […]
ئابدۇۋەلى ئايۇپ توغرا ئوقۇدىڭىز، دىنىي ئەسەبىيلىك ئۇيغۇردا مىللەت سۈپىتىدە يوق. بولۇپمۇ مۇھاجىرەتتە ياشاۋاتقانئۇيغۇرلاردا دىنىي ئەسەبىيلىك ئەمەس، ھىچقانداق كوللىكتىپ ئەسەبىيلىكتىن ئەسەرمۇ يوق. دىنىيئەسەبىيلىك دېگەن بىر خىتايچە يالا تۆھمەت، دۇنيادا ئۇنى جىھاتچىلىقمۇ دەپ قويىدۇ. ئۇيغۇردا ئۇمۇمەۋجۇت ئەمەس.مەن 2018- يىلى «مۇھا جىرەتتىكى ئۇيغۇرلاردا جىھاتچىلىق بارمۇ» دەپ يازما يازغان ۋە جىھاتقا دائىركىتاپلارنىڭ ئىستانبۇلدىكى كىتاپخانا، […]
(ئوبزورلار-ئاپتورلارنىڭ شەخسى قارىشى، ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقىغا، ئاگېنىتلىق قۇرغۇچىسى ياكى خادىملىرىنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلمايدۇ) ئابدۇۋەلى ئايۇپ ئىتىراپ قىلايلى قىلمايلى بىز يىمەكتە، يىمەكلىكنىڭ تەمىدە، تاماقتا، گالدا خىتايغا كۆنۈپ قالغان. ۋەتەندە ھەتتا بەزى ئۇيغۇر ئاشخانالار خىتاي ئاشپەز ئىشلىتەتتى. مەن مۇھاجىرەتتە، ئىستانبۇلدا بىر ئۇيغۇر ئاشخانانىڭ ئۈرۈمچىدىن خىتاي ئاشپەز كەلتۈرگەنلىكىنى ئاڭلىغانىدىم، سەۋەبى ئۇيغۇرلار ئۈرۈمچىدە شۇ ئاشپەزنىڭ […]
ئامېرىكانىڭ ئەمەس ئاق پارتىيەنىڭ ئويۇنى
مەن ئەخمەتجان ئىسمايىلنى ئەسەرلىرى، قىلىقى ۋە قىلىۋاتقانلىرىدىن ياخشى تونۇيمەن. شۇڭا ئۇنىڭ بۇ قېتىم خىتايپەرەس بىخەتەر پىكىرلەرنى بازارغا سېلىشىدىن ھەيران قالمىدىم. مەن ئۇنىڭ ئۇيغۇرنىڭ دۆلەت قۇرۇشىغا ئىشەنمەيدىغانلىقىنى پەرەز قىلالايتتىم. شۇنىڭ ئۈچۈن «شەرقى تۈركىستان قۇرۇلمايدۇ» دېگەن كىتابىنىڭ ئېلانىنى كۆرۈپمۇ پەقەتلا تاسادىپىلىق، كۈتۈلمىگەنلىك ھېس قىلمىدىم
يېڭىدىن ئاشكارىلانغان ساقچى ھۆججەتلىرىگە قارىغاندا مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارغا تۇتۇش بۇيۇرقى چىقىرىلغان. بۇ قاتتىق بىر سىلكىنىش پەيدا قىلىدۇ. مەن بۇ سىلكىنىشنىڭ بىر گۇۋاھلىق دولقۇنى، ئەمەلىي ھەرىكەت، داۋا قىزغىنلىقى قوزغىشىنى ئارمان قىلىمەن.
ئۇيغۇرلۇقىمىز ۋە ئىنسانلىقىمىز
