2016- يىلى 7- ئاينىڭ 15-كۈنى مەغلۇبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقان سىياسى ئۆزگىرش ، تۈركىيە تاشقى ئىشلار سىياسىتىنىڭ بۇرلۇش نوقتسىدۇر. ئەسلىدىنلا بارغانسىرى يىركلىشىشكە قاراپ مېڭۋاتقان تۈركىيە ۋە غەرب مۇناسىۋىتى ، بولۇپمۇ بۇنىڭ ئىچىدىكى تۈركىيە ـ ئامېرىكا مۇناسىۋىتى ، بۇ سىياسي ئۆزگىرشتىن كىين رەسمىي تۈردە يامانلاشتى. چۈنكى ئەردوغان ھۆكۈمىتى بۇ قېتملىق سىياسي سۈيقەستنى ئامېرىكىدا پاناھلىنىپ تۇرۋاتقان دىني لىدىر فەتۇللاھ گۈلەن ئامېرىكا ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىشىپ قىلدى دەپ قارىدى
ئۇيغۇر ئىگىلىك تىكلىگۈچىلەر بىرلىكى ۋە ئۇيغۇر ئىنسان ھەقلىرى پىروجەكتىنىڭ ساھىپخانىلقىدا «داۋا ۋە ئىستىراتېگىيە» تېمىلىق ئىلمى مۇھاكىمە يىغىنى ئۆتكۈزىلىدۇ.
شەرقىي تۈركىستاننىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى كۈندىن كۈنگە ئېغىرلىشىپ بارماقتا. 2017-يىلىدىن ئېتىۋارەن نەچچە مىليونلىغان ئۇيغۇرلار ۋە باشقا تۈرك تىللىق شەرقىي تۈركىستانلىقلار خىتتاينىڭ جازا لاگېرلىرىغا مەھكۇم قىلىندى.
يېقىندىن بۇيان شەرقى تۈركىستاندىن كىشىنى ئەندىشىگە سالىدىغان بەك كۆپ خەۋەرلەر كېلىۋاتىدۇ. تولىمۇ ئىچىنىشلىقى شۇكى، بۇ خەۋەرلەر شەرقى تۈركىستان بىلەن ئالاقىدار بىر قانچە ئاممىۋى تەشكىلاتلارنىڭ ۋە ئىنساپلىق بىر قانچە تاراتقۇلارنىڭ كۈنتەرتىپىدىن تېخى تۈرك خەلقىگە ئاڭلىتىلمىدى.
خىتاي دۆلىتىنىڭ غەربى شىمالىدىكى شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان) رايونىدا مىلىيونلىغان مۇسۇلمان ئۇيغۇرلارنى تۇتۇپ تۇرۇش، ئۇلارنىڭ مىڭىسىنى يۇيۇش قارا نىيىتىنى يوشۇرۇش ئۈچۈن، يېڭىچە ئىجتىمائىي مۇناسىۋەت لاگىرلىرىنى قۇرۇپ چىقتى.
زۇلۇمدا قالغان قېرىنداشلىرىمىز ۋە ۋەتىنىمىزنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن كۈچ چىقىرىش ھەم مەسئۇلىيەت ھەم جىددىي بولغانلىغىدەك، چەتئەلدىكى مۇھتاجلىقتا قالغان قېرىنداشلىرىمىزغا ياردەم بېرىشمۇ نۆۋەتتىكى مۇھىم ئىشلاردىن بىرى بولۇۋاتىدۇ. بولۇپمۇ، ۋاقتى ئۆتۈپ كەتكەن ۋە پات ئارىدا ۋاقتى ئۆتۈپ كېتىدىغان خىتاي پاسپورتىدىكى قېرىنداشلىرىمىز ياردەمگە مۇھتاج. بۇ خىل ئەھۋالدا قالغان ۋە ياكى باشقا سەۋەپلەردىن بەزى قېرىنداشلىرىمىز بەلكىم بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئارقىلىق پاناھلىق تىلىگەن ۋە تىلەشنى ئويلىشىۋاتقان بولۇشى مۈمكىن. مۇشۇ جەھەتتىكى ئېھتىياجنى ھەم بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئارقىلىق پاناھلىق تىلەپ ئۈچىنچ
ئىقتسادشۇناس ژۇرنىلىنىڭ ( Economist ) ئەڭ يېڭى سانىنىڭ مۇقاۋىسىغا ئامېرىكا – خىتاي رىقابىتىنى تېما قىلغان بىر رەسىم بېسلغان بولۇپ ئىچىدىكى مەزمۇنلاردىن مەلۇم بولىشىچە ، ئامېرىكدىكى ئىككى پارتىيە، دىپلۇماتلار، ھەربىيلەر ۋە سودا ـ سانائەتچىلەر خىتاينىڭ ئىستراتىگىيلىك رەقىپ ئىكەنلىكى توغرسىدا ئورتاق تونۇشقا كەلگەن . بۇ 19- ئەسىرنىڭ 40- يىللىرىدىن بۇيان تۇنجى قېتىم يۈز بەرگەن ئىش. ماقالىدە يەنە پىرزدىنت تىرامىپنىڭ خىتايغا تۇتقان پوزتسىيسى ۋە توغرا قارالىرى تىلغا ئېلىنىپ ئۆتكەن، شۇنداقلا ھازىرقى ۋەزىيەتتە، ئامېرىكىنىڭ پەقەت تاكتىكغىلا ئەمەس بەلكى مۇكەممەل بىر ئىستراتىگىيلىك پىلانغا ئىھتياجلىق ئىكەن
2017- يىلدىن باشلانغان، يۇرت ئاسمىنىنى ھېچبىر چالا قويماي قاپلىغان قارا تۇمان[1]، چەتئەلدىكى ئۆزىنى ئۇيغۇر دەپ قارىغان بارىلىق كىشىلەرنى ئورنىدىن دەرس تۇرۇشقا مەجبۇرلىدى [2]
پېرىزدىنت تىرامپ بىلەن قىلىشقان شەخسىي پاراڭنىڭ مەزمۇنىدىن خەۋەردار ئۈچ كىشىنىڭ ئىيىتىشىچە، پېرىزدىنتنىڭ خىتايغا قارىتا تاموژنا بىجىنى بوشىتىش نىيتى يوق ئىكەن. ئەكىسچە، تىرامپ تامۇژنا بىجى ئارقىلىق خىتاي رەھبەرلىرىنىڭ جىنىنى قاقشاتماقچى بولۇپ، تاماژنا بىجىنىڭ ئۈنۈمى تولۇق كۆرۈلگىچە بىر ئاز ۋاقىت ئالىدۇ دەپ قارايدىكەن.
ئابلىكىم باقى ئەپەندى ھاياتى بويىچە قەلەم ئارقىلىق ۋەتەن ،خەلقى ئۈچۈن خىزمەت قىلغان ئەدىپ ۋە ئالى مۇھەرىر بولۇپ،ئەدىىپنىڭ ۋەتەندە ئۆتكۇزگەن يىللىرى خەلقىنىڭ ئارزۇ-ئستەكلىرىنى ئىپادە قىلىش بولسا، تۇركىيە ۋە ئامېرىكىدا ئۆتكۈزگەن يىللىرى خەلقنڭ ئازابىنى دۇنياغا يەتكۇزۇش،خەلقنى ئازاتلىققا،ئەركىنلىككە چاقىرىش بىلەن مەنە تاپقان.
خىتاي خەلق بانكىسى بۇ ئاينىڭ بىشىدا قەرزبەرگۈچى بانكىلارنىڭ زاپاس نىسبىتىنى 1% تۆۋەنلىتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. بۇ خىتاي مەركىزى بانكىسىنىڭ بۇ يىل ئىچىدىلا تۆت قېتىم زاپاس نىسبىتىنى تۆۋەنلىتىشى ھىساپلىنىدۇ. بۇ قېتىملىق تۆۋەنلىتىلگەن زاپاس نىسبىتى ئارقىلىق بانكىلار 1.2تىرلىيون يۈەن )تەخمىنەن 175مىليارد دوللار (سىرتقا قەرز بىرىشقا بولىدىكەن.
ﺑﯩﺰ ﺳﯩﺰﻧﯩﯔ ﺑﯜﮔﯜﻥ ﻣﯘﮪﺎﺟﯩﺮﻩﺗﺘﯩﻜﻰ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺩﻩﯞﺍﻧﯩﯔ ﯞﻩﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﺋﻮﺭﮔﯩﻨﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﺘﯩﻴﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯ ﺭﻩﮪﺒﻪﺭﻟﯩﻜﯩﯖﯩﺰ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﻳﯧﺘﯩﺸﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﻪﯞﻻﺩ ﻳﺎﺵ ﻧﻪﺳﯩﻠﮕﻪ ﺗﺎﭘﺸﯘﺭﯗﭖ، ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺍﻧﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﯞﻩ ﻏﻪﻟﯩﺒﯩﺴﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺶ ﭘﯘﺭﺳﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﻳﺎﺭﯨﺘﯩﭗ ﺑﻪﺭﻣﻪﻛﭽﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﯖﯩﺰﺩﯨﻦ ﺗﻪﺳﯩﺮﻟﻪﻧﺪﯗﻕ. ﺳﯩﺰ 2006 – ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﺘﯩﻴﯩﻐﺎ ﺭﻩﺋﯩﺲ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ 12 ﻳﯩﻞ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ، ﻣﯩﻠﯩﻲ ﺩﻩﯞﺍﻳﯩﻤﯩﺰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﯚﭖ ﺧﯩﺰﻣﻪﺗﻠﻪﺭ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺗﯜﺭﻛﯩﺴﺘﺎﻥ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺧﻪﻟﻘﺎﺭﺍﺩﺍ ﺗﻮﻧﯘﻟﯩﺸﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﮪﻪﺳﺴﯩﻠﻪﺭ ﻗﺎﺗﻘﺎﻥ ﺋﯩﺪﯨﯖﯩﺰ. ﺳﯩﺰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺳﻪﭘﺘﻪ ﻛﯚﺭﻩﺵ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻳﯧﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺋﺎﻛﺘﯩﭙﻼﺭ ﺑﯜﮔﯜﻥ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺗﯜﺭﻛﯩﺴﺘﺎﻥ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﺧﻪﻟﻘﺎﺭﺍﺩﺍ ﻛ
تۈركىيە-ئىستانبول ئۇنىۋېرسىتېتى ئۇرۇنلاشتۇرشىدا « سۇلتان ئابدۇلھەمىد زاماندىكى ئىسلامىي ئىلىملەر ۋە ئىلمىي تەرەققىياتلار » نامىدا خەلىقئارالىق دوكتۇر ئاسپىرانتلار ئىلمىي تەتقىقات مۇھاكىمە يىغىنى چاقىرغان بولۇپ، بۇ يىغىنغا دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن تەتقىقاتچىلار قاتناشقان ، ئۇيغۇرلار ئىچىدىن ئىستانبول ئۇنۋېرسىتېتىنىڭ ماگىستىر ئاسپىرانت ئوقۇغۇچىسى ۋە تەتقىقاتچىسى مۇھەممەد ئىمىن ئۇيغۇر قېرىندىشىمىز ئۈزىنىڭ «بېيجىڭ ھەمىيدىيە ئالىي بىلىم يۇرتى، ئۇنىڭ سىياسىي رۇلى ۋە كۈنىمىزگە قەدەر بېسىپ ئۆتكەن باسقۇچى» ناملىق تەتقىقاتى بىلەن قاتنىشىپ لىكسىيە سۆزلىدى .
خىتاي زۇۋانى ھىساپلىنىدىغان شىنخۇا ئاگىنتلىقى ئالدىنقى ھەپتە مەملىكەت مىقياسىدا 5.3 مىليوندىن ئارتۇق يىڭى ئۆي قۇرۇلىشى ئىلىپ بىرىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. بۇ غايەت زورقۇرۇلۇش تۈرىنى خىتاي خەلق بانكىسى بىسىپ چىقىرىدىغان 3.2تىرلىيۇن يۈەن (500مىليارد دوللار)ئارقىلىق ئىلىپ بارىدىكەن. ئۇنداقتا خىتاينىڭ بۇنچە زور كۆلەمدىكى بوشىتىلغان پۇل سىياسىتى نىمىدىن دىرەك بىرىدۇ؟
ئاق ساراي ئىقتساد مەسلھەتچىلەر مەجلىسى رەئىسى دۈشەنبە كۈنى،ئەگەر خىتاي داۋاملىق قائىدىگە خىلاپ شەكىلدە ھەركەت قىلسا ئامېرىكا ۋە دۇنيا سودا تەشكىلاتنىڭ باشقا ئەزالىرىنىڭ خىتاينى بۇ تەشكىلاتتىن قوغلاپ چىقىرشى كېرەك ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى.
خىتايGDP سى 2018-يىلىنىڭ ئۈچىنجى پەسلىدە %6.5 كە، يەنى 2009- يىلىدىن بۇيانقى ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈپ قالغان.
گەرچە بۇ پىرېزىدېنت ترامپنىڭ سودا ئۇرۇشىدا غەلبە قازىنىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىىندەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمما سانلىق مەلۇماتلارغا تېخىمۇ تەپسىلى قارىغاندا خىتايGDP سىنىڭ ئاجىزلىقىغا ئاساسى تەسىر كۆرسىتىۋاتقان ئامىللارنىڭ باشقا ئىكەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ. ئەمەلىيەتتە، بەزى ئىقتىسادشۇناسلارنىڭ بىلدۈرۈشىچە،خىتاي ھۆكىمىتىنىڭ ئىقتىسادنى پىشاڭسىزلەشتۈرۈش ئۇرۇنىشىدىن بولغان كۆچمە مەبلەغنىڭ سىقىلىشى ئىقتىساد ئېشىشىغا توسقۇنلۇق قىلغان
شەرقى تۈركىستانلىقلار تارىختىكى ئەڭ زور خەۋپ خەتەرگە دۇچ كەلگەن ئىككى يىلدىن بۇيان، دۇنيا مېدىياسى بولۇپمۇ غەرب ئەللەرىنىڭ مېدىيالىرىدا شەرقى تۈركىستاندىكى يىغىۋېلىش لاگىرلىرى ھەققىدە تۈرلۈك خەۋەرلەر چىقتى ۋە ب د ت، كىشىكىك ھوقۇق كومىتېتى بۇ ھەقتە سانلىق مەلۇماتلار بىلەن كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى.
ئىندىئانا ئۇنېۋېرستىتىدا ئۇيغۇرلارنىڭ لاگىرلارغا قامىلىشى ھەققىدە مۇھاكىمە ئۆتكۈزۈلدى! ئۇيغۇر ئاگىېنىتلىقى،2018-يىلى 19-ئۆكتەبىر 2018-يىلى 19-ئۆكتەبىر كۈنى چۈشتىن كىين ئىندىئاننا ئۇنېۋرستىتى ئوتتۇرا ئاسيا تەتقىقات مەركىزىدە ئۇيغۇرلارنىڭ لاگىرلارغا قامىلىشى تېمىسىدا مۇھاكىمە يېغىنى ئۆتكۇزۇلگەن. مەزكۇر مۇھاكىمە يېغىنى تەتقىقاتچىلارنىڭ ئاساسى ۋەزىيەتنى ئۇنېۋرسال ئارقا كۆرۇنۇش ۋە ئىلمى چۇشەنچىلەر بىلەن يورۇتۇپ بىرىشى ،پائالىيەتچىلەرنىڭ كونكىرىت مېساللار بىلەن چۇشەندۇرۇشى ۋە […]
ئېلان قىلىنغان ۋاقتى: 2018-يىلى 10-ئاينىڭ 12-كۈنى ياۋروپا ئېتقاد ئەركىنلىكى بىرلەشمىسى تەرجىمان: ئەردەم تەھرىرى: تارىم ئۆتۈكەن ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى جىددىي مۇراجىئەتنامە خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتى رەئىسىگە تۆۋەندىكى تەشكىلات ۋە شەخىسلەرگە ئۇچۇر: بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش كاتىپى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى كىشىلىك ھوقۇق كومىتىتى ياۋروپا كومىتىتى باش كاتىپى ياۋروپا كومىتىتى رەئىسى ئامرىكا پىرىزدىنتى مۇستەقىل دۆلەتلەر […]
ئېلان قىلىنغان ۋاقتى: 2018-يىلى 10-ئاينىڭ 16-كۈنى ئەۋىلىن چېڭ، س ن ب س خەۋەر تورى تەرجىمان: ئىرفان ئامىركا تۈزەتكۈچى: ئوسمان قازى تەھرىر: تارىم ئۆتۈكەن ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى [ئەسكەرتىش: تور بېكىتىمىزدە ئېلان قىلىنغان تەرجىمە خەۋەر ياكى ماقالە، ئۈچۈنچى تەرەپ ئاپتورلىقىدىكى ماقالە، ئوبزورلار باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى بولۇپ، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ كۆز-قاراش ياكى مەيدانىغا ۋەكىللىك […]
