قازاقچە ياش ئالاش تورىدىن تەرجىمە قىلىندى
يازغۇچى: كۆلتىكىن بەگ، Kultegin Bek
تەرجىمە قىلغۇچى: ھەبىبۇللاھ ئىزچى
ئۇيغۇر ئاگىنتلىقى
2020-6-23
مۇستەقىللىقنىڭ 30 يىل جەريانىدا ، دۇنيا قازاقىستاننى ئېتىراپ قىلدى ۋە قازاق مىللىتىنىڭ بارلىقىنى بىلدى. ھالبۇكى، مىللىتىمىز ئۈچۈن ئەڭ ئەپسۇسلىنارلىق يېرى شۇكى، ئۇ باشقا جايدىن چىقىپ كەتكەن ،ئەمما قازاقىستاندىن پاناھلىق تىلىگەن ۋە قازاقلارنىڭ يېنىدا ياشايدىغان باشقا كىشىلەر تەرىپىدىن ئېتىراپ قىلىنماسلىقىدۇر . دېمەك ، قازاقىستانلىقلار مېھماندارچىلىقنى ۋاجىپ دەپ قارايدۇ ،مېھمانلار بولسا تىلغا بويسۇنمايدۇ، ئەمما تىل دۆلەتنىڭ قانۇنى. قانۇن دېگەن قانۇن. سىز ھەرگىز بۇ يەرنىڭ ئىگىسى قازاقىستان دەپ پىچىرلىماڭ.
ئەلۋەتتە ، بۇ ماقالىدە دۆلىتىمىزدە ياشاۋاتقان مىللەتلەرنى تەنقىدلەش ۋە ئوتقۇيرۇقلۇق قىلىشنى ئويلاشمايمىز. ئەمما ھىچكىمنىڭ ھاياتنىڭ خۇشاللىقى ۋە قايغۇسىنى قولدىن بېرىپ قويغۇسى يوق. بولۇپمۇ كوردايدىكى توقۇنۇش ۋە ئۇيغۇر رايونىدىكى تۈنۈگۈنكى توپىلاڭدىن كېيىن،يەنى مەقسەت ئىچكى مالىمانچىلىقتىن قۇتۇلۇش كېرەك. ئىلگىرى بۇنداق ۋەقەلەر كۆپ يۈز بەرگەن. ھەممىنى قەغەز يۈزۈگە تىزىشنىڭ ھاجىتى يوق. قانداقلا بولمىسۇن ، دائىرىلەر قازاقىستانلىقلار بىلەن باشقا مىللەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى توقۇنۇشتىن ھېچقانداق يەكۈن چىقارمىغان.ۋە سەۋەبىنى ئىزدىمىدى. پەقەت قارشىلاشقان ئاقىۋەت بىلەن كۈرەش قىلدى، «بىرلىككە كەلگەن دۆلەت» دېگەن يالغان شوئار داۋاملاشتى.
شۇنداقلا بىز ھازىر بۇنىڭ «مېۋىسى» نى كۆرۈۋاتىمىز. ئەگەر ھۆكۈمەت قازاق تىلىنى، يەنى دۆلەت تىلىنى باشقىلاردىن بۇرۇن ئېتىراپ قىلغان ، ھەمدە بۇ يەرنىڭ ئىگىسىنىڭ قازاق ئىكەنلىكىدىن گۇمانلانمىغان بولسابۇ مېھمانلار نەگە بارالايتى؟ تۇرمۇشىنى قامداش ئۈچۈن مەجبۇر بولسىمۇ قازاق تىلىنى ئۆگىنىشكە مەجبۇر بولاتتى. يەنى سىياسەت قازاقىستان خەلقىگە «قوشنىڭىزنى ھۆرمەتلەڭ ، ئۈمىدسىزلەنسۇن» دېگەن ماقالنى قوللانمىدى. يەنە بەزىلەر ھۆكۈمەتنىڭ قازاقلىرىنى ھۆرمەتلىمەيدىغانلىقىنى كۆرۈپ قازاقلارنى قانداقمۇ ھۆرمەت قىلالايدۇ ؟! بۇ نۇرغۇن مەسىلىلەرنىڭ ماھىيىتى. ئاساسلىق مەسىلىگە قارايدىغان بولساق ، دۈمبىسىدە پىچاق بولمىغان ئىتلارنىڭ قازاقىستاننىڭ قۇچىقىدا ياشاپ، بولكىسىغا تويغاندىن كېيىن قېرىشقا باشلىغانلىقى ئېنىق. مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا بۇلار سەل ئوخشىمايدۇ. بىز بۇلارغا ئەركىنلىك بەردۇق. يەنە كېلىپ «بىرلىككە كەلگەن دۆلەت» شۇئارى ئاستىدا ، بىز قازاقىستاندا ياشايدىغان باشقا دىئاسپورانى قازاقىستاننىڭ ئەسلى يەر ئىگىسى بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويدۇق. بۇلارغا ھەممە يەردە مەكتەپ ، تىياتىرخانا ،مەدەنىيەت مەركەزلىرىنى .ئېچىپ بەردۇق. تىلى ، مەدەنىيىتى ۋە دىنىي تەرەققىياتىغا يول ئاچتۇق. بىز ئۇلارنىڭ مەدەنىيەت ۋە ئۆرپ-ئادەتلىرىنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلدۇق. شۇنداق قىلىپ ، دۆلەت تىلىنى (قازاق) ئۆگۈنۈش ۋە ئۇلارنى قازاقلارغا سىڭدۈرۈۋېتىشنىڭ ئورنىغا ، ئۇلارنى قوغدىدۇق. قىسقىسى ، قازاق تىلىنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ، ئۆزىنىڭ تىياتىرخانىسى ، ئۆز مەكتىپى ، ئۆز تىلى بولغان باشقا مىللەت ۋەكىللىرى ئىستىپا بېرىپ چېكىنىشى كېرەك ۋە بۇنىڭغا يول ئېچىڭلار. بۇلارنىڭ ھەممىسى ئەسلىدە ئۆز نۆۋىتىدە قازاقلارغا ئەتراپىدىكى باشقا كىشىلەرنى ئىتتىپاقلاشتۇرىدىغان دۆلەت ئىدىئولوگىيىسىنىڭ خاتالىقىدۇر،ۋە بۇ دائىرىلەرنىڭ خاتالىقىدۇر.
ئەمەلىيەتتە بۇ دۆلەتتە ھەر قانداق ۋاقىتتا پارتلايدىغان نۇرغۇن تۇڭ شەكىللىك ئولتۇراق رايون بار. شىمال ۋە شەرقتە قېلىن ئورمانلاردا رۇسلار (3 مىليون 533 مىڭ 232) ، جەنۇبتا ئۆزبېكلەر (600 مىڭ) ، شەرقىي جەنۇبتا دۇڭگانلار ۋە ئۇيغۇرلار (دۇڭگانلار – 60 مىڭ ، ئۇيغۇرلار – 237 مىڭ 582) ۋە باشقىلار بار. مىللەت ۋەكىللىرى يالغۇز ياشايدۇ. شۇڭلاشقا ، مىللەتلەر ئارا سىياسەتكە ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلغان ياخشى. تارىختا ئۇيغۇرلار ۋە دۇڭگانلار 19-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا جۇڭگودىن قېچىپ كەلگەن. يەنە بىر پاكىت شۇكى ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئالمۇتا رايونىدىن يەر تەلەپ قىلىش ۋە ئاپتونومىيە ئورنىتىش ئارزۇسى ئۇزۇنغا سوزۇلغاندەك قىلىدۇ. مەسىلەن ، 1947-يىلى ، قازاقىستان مەركىزى كومىتىتىنىڭ كاتىپى شاياخمەتوف موسكۋاغا خەت يېزىپ يەتتىسۇ رايونىدا ياركەنتنى مەركەز قىلغان ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنى قۇرماقچى بولغان (پانفىلوف ، ئۆكتەبىر ، چىلەك ، ئېنبەكشىكازاخ ، ئۇيغۇر ، نارىنكول ۋە كېگېن رايونى). شۇڭا ئۇيغۇر رايونىدىكى مالىمانچىلىقنىڭ يىلتىزى ياشلارنىڭ قالايمىقانچىلىقلىرىدىن كۆپ چوڭقۇر.
ھازىر دائىرىلەر چوقۇم كونكرېت تەدبىر قوللىنىپ ، چوڭ ئاپەتنىڭ ئالدىنى ئېلىشى كېرەك. ئۇلارنىڭ بىرى شۇ يەردىكى ئاھالىلەرنىڭ تەلىپىگە ئاساسەن ئۇيغۇر رايونى ۋە ئۇنىڭ مەركىزى شونجىنىڭ نامىنى ئۆزگەرتىش. بۇ بۈگۈنكى ئەڭ جىددىي مەسىلىلەرنىڭ بىرى. ئەگەر ئىرادە بولسا بىز ھامان بىر كۈنى ئاستانەنىڭ نامىنى نۇر-سۇلتانغا ئۆزگەرتكەن ھۆكۈمەتنىڭ بۇنىڭغا كۈچىنىڭ يېتىغانلىقىغا ئىشىنىمىز. كۆرسىتىپ ئۆتۈشكە تېگىشلىكى مەسىلە شۇكى ، رايون مەركىزى شونجىدا ئۇلۇغ شائىر ئاباي ياكى بۇ رايوندىكى داڭلىق قەھرىمان رايمبېك ، داڭلىق شائىر مۇكاگالى ماكاتايېفنىڭ ئىسمى بىلەن ئاتالغان كوچا يوق. قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ، دائىرىلەر ناھايىتى تېزلا ئۇيغۇر رايونىدىكى قازاقلار بىلەن ئۇيغۇرلار ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەتنى ئۆلچەپ ، يەكۈن چىقىرىشى كېرەك..
https://www.zhasalash.kz/article/10523-qonhsylas-dgurt-qazaqty-nege-moyyndamaydy
23.06.20204030 ياش ئالاش تورى
