2009- يىلى 7-ئاينىڭ 5- كۈنى خىتاي ئىشغالىيىتىدىكى شەرقى تۈركىستاننىڭ ئۈرۈمچى شەھرىدە ئۇيغۇر تارىخىدىكى بىر قانلىق قىرغىنچىلىق يۈز بەردى.
فرانسىيە خەلقئارا رادىئوسىنىڭ 29-ئىيۇن خەۋەر قىلىشىچە شۇ كۈنى فرانسىيە دۆلەت مەجلىسىدىكى 50 كە يېقىن پارلامېنت ئەزاسى بىرلىكتە ئىمزالىق دوكلات تاپشۇرۇپ فرانسىيە دۆلەت مەجلىسىدىن خىتاينىڭ ئۇيغۇرلار ئۈستىدىن يۈرگۈزۈۋاتقان باستۇرۇش سىياسىتىنى «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ بېكىتىشىنى تەلەپ قىلغان.
گېرمانىيەدە زىيارەتتە بولۇۋاتقان ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى ئانتونى بلىنكېن(Antony Blinken) شۇ جاي ۋاقتى 23-ئىيۇن چارشەنبە كۈنى بېرلىندا خەلقئارا جەمئىيەتنى خىتاينىڭ «شىنجاڭ» (شەرقى تۈركىستان\ ئۇيغۇرىستان. ت) رايونىدا مەجبۇرىي ئەمگەك كۈچى ئارقىلىق ئىشلەپ چىقارغان مەھسۇلاتلارنى ئالماسلىققا ۋە ئىشلەتمەسلىككە چاقىردى.
يېڭى سستىمىغا مەزمۇن يوللاش ئېىقتىدارى-كونا سستىمىغا قارىغاندا،ئاددى ۋە تېز،ئۆگىنىش قولاي.ئەمما تەپسلاتىغا چوقۇم دىققەت قىلىش ۋە رەسم ھەجىمىنى كونتىرۇل قىلىش تەلەپ قېلىنىدۇ.
مەرھۇم ئۇستاز شەمسىددىن قاراجىم تەخمىنەن 1928 ـ يىللىرى بۈگۈنكى ئۆزبېكىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئەندىجان ۋىلايىتىدە ئەھلى دىيانەت ئائىلىدە دۇنياغا كەلگەن.
دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ مۇپەتتىشى، «ئۇيغۇر ھەرىكىتى» نىڭ قۇرغۇچىسى، «ئۇيغۇر تەتقىقات مەركىزى» نىڭ ئىجرائىيە دىرېكتورى ۋە قۇرغۇچىلىرىدىن بىرى بولغان ئابدۇلھەكىم ئىدرىس ئەپەندىم تەرىپىدىن يېزىلغان<< قىزىل قىيامەت >> تۈركچە ۋە ئىنگلىزچە ئىككى خىل تىلدا نەشردىن چىقتى
ئۇيغۇر ھەرىكىتىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشىدىكى ئىككى كۈنلۈك ئاكتىۋىتىسلەرنى يېتىشتۈرۈش كۇرسى 18_ئىيۇن ئاخىرلىشىپ ، كۇرسانتلارغا لاياقەتلىك گۇۋاھنامىسىنى تارقىتىپ بېرىلدى . شۇنداقلا 19_ئىيۇن ئۇيغۇر ھەرىكىتىنىڭ ساھىبخانىلىقىدا»
DoubleTree by Hilton» مېھمانخانىسىدا تۈركىيەدىكى ھەرقايسى تەشكىلات، دەرنەك رەھبەرلىرى ۋە ئاكتىۋىتىسلەر جەم بولۇپ ، ئۇيغۇر مەسىلىسىنى مۇزاكىرە قىلدى.
خەلقئارا مېدىتسىنا ساھەسىدىكى ئەڭ نوپۇزلۇق مەتبۇئات، دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى تەرىپىدىن باشقۇرۇلىدىغان » ئوپېراتسىيە پىچىقى » (The Lancet) ژۇرنىلى 22- ئىيۇن ئۆزىنىڭ ئورگان تور بېتىدە بايانات بېرىپ دوكتور پېتىر داسزاك (Peter Daszak) نى «خىتاي ۋىرۇسى» كېلىش مەنبەسىنى تەكشۈرۈش كومىتېتىنىڭ تىزىملىكىدىن چىقىرىپ تاشلىغان.
مەزكۇر كىتابدا ئاساسلىقى شەرقىي تۈركىستاندىكى 2009- يىلى 5- ئىيۇل ئىرقىي قىرغىنچىلىقىدا غايىب بولغان شېھىتلەر ھەققىدە توپلانغان ئەتراپلىق دوكلاتلار ئاساسىدا نەشرگە تەييارلانغان.
ياۋروپا ئىتتىپاقى كوممىسسيونى پرېزىدېنتى ئۇرسۇلا ۋون لەيىن سەيشەنبە كۈنى ئامېرىكا پرېزىدېنتى جوۋ بايدىن بىلەن مۇخبرلارنى كۈتىۋېلىش يىغىنى ئاچقاندا مۇنداق دېدى: «بىز خىتاي بىلەن ئىقتىسادىي جەھەتتە كۈچلۈك رىقابەتچى، بۇنىڭدا ھېچقانداق شەك يوق. شۇنىڭغا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن بىز تەدبىرگە مۇھتاجمىز
بۈگۈنكى «نۆۋەت» پائالىيىتىگە قاتناشقان ۋەتەنداشلار ئالدى بىلەن خىتاي جازا لاگېردا شېھىت قىلىنغان ئۇيغۇر قىزى مېھراينىڭ ۋاپاتىغا تەزىيە بىلدۈردى. مەلۇم بولۇشىچە پائالىيەتكە ئىشتىراك قىلغان ئىستانبۇلدا ياشاۋاتقان بىر خانىم ئانىسىنىڭ 4 ئاي ئىلگىرى جازا لاگېردا شېھىت قىلىنغانلىق خەۋىرىنىمۇ بۈگۈن تاپشۇرۇپ ئالغان . خىتاينىڭ ھەددىدىن ئاشقان زۇلۇملىرىغا قارشى قەد كېرىپ ئوتتۇرىغا چىققان خەلقىمىزنىڭ بۇ پائالىيىتى 179 كۈندىن بېرى ئىسسىق- سوغۇق دېمەستىن داۋام قىلىپ كەلمەكتە ئىدى.
بۈگۈن بېلگىيە پارلامېنتى تاشقى ئىشلار كومېتىتى خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان باستۇرۇش سىياسىتىنى ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت، ئېرقىي قىرغىنچىلىق خەتىرى بار دەپ ئېتىراپ قىلدى.
ئەردوغان مەركىزىي بانكىنىڭ تاشقى پېرېۋوت زاپىسىنىڭ ئەھۋالى ۋە يەرلىك پۇللار بىلەن بولغان سودىدىكى تەرەققىياتلار توغرىسىدىكى سوئالغا جاۋاب بېرىپ، مەركىزى بانكىنىڭ تاشقى پېرېۋوت زاپىسىنىڭ 100 مىليارد دوللارغا يەتكەنلىكىنى ئېيتتى.
6-ئاينىڭ 13- كۈنى ئەنگلىيەدە ئۆتكۈزۈلگەن سانائەتلەشكەن يەتتە دۆلەت رەھبەرلىرى يىغىلىشى رەسمىي تۈردە ئاياغلاشتى، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا مەزكۇر يىغىنغا قاتناشقان 7 دۆلەت رەھبەرلىرى بىرلىكتە قول قويغان بىرلەشمە باياناتنى ئېلان قىلدى. بىرلەشمە بايانات جەمئىي 70 تۈر، 14مىڭ خەتنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە خىتايغا مۇناسىۋەتلىك قىسىملىرىنىڭ ئاساسلىق مەزمۇنلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
6-ئاينىڭ 12-كۈنى تۈركىيەدىكى خانىملار ئۈچۈن ناھايىتى ئەھمىيەتلىك ۋە ئۇنتۇلغۇسىز بىر كۈن بولدى . ئىستانبۇل، ئەنقەرە ۋە ساكارىيادىكى قەلبى ئىلىم ئۈچۈن گۈلخان بولغان ۋەتەنپەرۋەر خانىملار ئىستانبۇلغا يىغىلىپ مۇھاجىرەتتىكى تۇنجى ئىلىم چېيىنى ئۆتكۈزدى.
9-ئىيۇن ياپونىيە ۋە ئاۋسترالىيە ئىككى تەرەپ مىنىستىرلىقلار تېلېفون يىغىنى ئۆتكۈزۈپ ئۇيغۇر مەسىلىسىگە بولغان ئەندىشىسىنى ئىپادىلىدى، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئاۋسترالىيە باش مىنىستىرى سكوت جون موررىسسون (Scott John Morrison) ئەنگلىيەگە مېڭىش سەپىرىدىن بۇرۇن بايانات بېرىپ G7 گۇرۇھى ۋە دۇنيا سودا تەشكىلاتىنى تەدبىر قوللىنىپ خىتاينىڭ كۈنسېرى ئېشىۋاتقان ئىقتىسادى تەھدىتىنى توختىتىشقا چاقىردى.
خەۋەرلەردىن مەلۇم بولۇشىچە ماي ئېيىنىڭ بېشىدا ۋېنگىرىيە ھۆكۈمىتى «فۇدەن» ئۇنىۋېرسىتېتى تارماق مەكتىپىنىڭ بۇداپېشت شەھىرىدە قۇرۇلۇش پىلانىنى تەستىقلىغانلىقىنى، ھەمدە بۇ پىلاننىڭ شەرتسىز ئېلىپ بېرىلىشى كېرەكلىكىنى ئېلان قىلغان ئىدى، ئەمما ھۆكۈمەتنىڭ بۇ قارارى ۋېنگىرىيە خەلقىنىڭ قاتتىق توسقۇنلۇقىغا ئۇچرىدى. 5- ئىيۇن نەچچە مىڭلىغان بۇداپېشت خەلقى كوچىلارغا چىقىپ نامايىش قىلىپ خىتاي ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ بۇ شەھەردە قۇرۇلۇشىغا قارىتا قاتتىق نارازىلىقىنى بىلدۈردى.
يېقىندىن بۇيان ئامېركا باشچىلىغىدىكى دۆلەتلەرنىڭ<< ئۇيغۇر ئىرقى قىرغىنچىلىقىنى >>ئېتراپ قىلىشى ۋە ئەنگىليەدىكى مۇستەقىل سوت كوللېگىيىسىنىڭ خىتاينىڭ ئۇيغۇر سىياسىتىگە كۆرسىتىدىغان تەسىرىدىن ئەنسىرىگەن خىتاي يالغان مەيدان ۋە ساختا ھىساپلار بىلەن ئاممىۋى ئۇچۇر سۇپىلىرىدا ئۇيغۇر پائالىيەتچلەرنى ۋە مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنى پاراكەندە قىلىشقا باشلىدى.
فرانسىيە ئاگېنتلىقىنىڭ 28- ماي پارژدىن خەۋەر قىلىشىچە، خىتاي فرانسىيەنى خىتاي – ياۋروپا مەبلەغ سېلىش كېلىشىمىنى تەستىقلەش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىنى تەلەپ قىلغان بولۇپ، پارژ خىتاينىڭ ياۋروپا پارلامېنت ئەزالىرىغا يۈرگۈزگەن جازانى بىكار قىلماي تۇرۇپ، بۇ تەلەپنى رەت قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
پرېزىدېنت ئوتتۇرىغا قويغان خامچوت تەلىپى دۆلەت مەجلىسى كېڭىشىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، مەبلەغنى قانداق ئىشلىتىشنى ئاخىرقى ھېسابتا دۆلەت مەجلىسى بەلگىلەيدۇ.
