6- نويابىر شىۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھرىدە ئۆتكۈزۈلگەن 196 دۆلەتتىن ۋەكىل قاتناشقان ب د ت كىشلىك ھوقۇق يىغىنىدا، ئامېرىكا، كانادا قاتارلىق 14 دۆلەتنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسىنى تىلغا ئېلىشى ۋە خىتاينى كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى بىلەن ئەيىپلىشىدىن كېيىن، قىسمەن سىياسەتچىلەر ۋە سىياسىي پارتىيەلەر ئۇيغۇر مەسىلىسىگە تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىشكە باشلىدى
ئىجتىمائىي ئالاقە ۋاستىلىرىدا نەچچە يىلدىن بۇيان خىتايدىكى مۇسۇلمانلارنىڭ دۇچ كەلگەن مەسىلىلىرى ئۈزۈلمىدى، بولۇپمۇ شەرقىي تۈركىستاندىكى مۇسۇلمانلارنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن ھەق- ھوقۇقلىرى، دىنىي ئەركىنلىكى، ئىجتىمائىي ھاياتىدا دۇچ كەلگەن باستۇرۇش سىياسىتى ۋە دىنىنى ئۆزگەرتىشكە ئۇرۇنۇشلار بۈگۈنگە قەدەر خەۋەر قىلىنىۋاتىدۇ.
ۋەتەندىن يەتكۈزۈلگەن دەپ قارىلىدىغان ئۇچۇر
10- نويابىر گېرمانىيەنىڭ مىيۇنخېن شەھرىدە شەرقىي تۈركىستان مىللىي كېڭىشى ئۆتكۈزۈلگەنىدى. كېڭەش ئاخىرىدا، تۈركىيەنىڭ كۈنسايىن ئېغىرلىشىۋاتقان ئىقتىسادى كىرزىسى ۋە تۈركىيە -خىتاي مۇناسىۋەتلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا پايدىسىز ۋەزىيەت كۆزدە تۇتۇلۇپ، تۈركىيەدە ياشاۋاتقان ئۈچ مىڭ ئۇيغۇرنى كاناداغا يۆتكەش قارارى ئېلىنغان ئىدى.
ۋال كوچىسى گېزىتى تورىنىڭ جۈمە كۈنى خەۋەر قىلىشىچە، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئىتتىپاقداش دۆلەتلىرىگە ئالاھىدە بىر تەشۋىقات پائالىيىتى ئېلىپ بارغان بولۇپ، پائالىيەتنىڭ مەقسىتى بۇ دۆلەتلەرنىڭ سىمسىز خەۋەرلىشىش ۋە تور بىلەن تەمىنلىگۈچىلىرىنى خىتاينىڭ خۇا ۋېي تېخنىكا شىركىتى ئىشلەپچىقارغان تېلېگراف ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلەتمەسلىككە قايىل قىلىش ئىكەن. خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى ئەھۋالدىن خەۋەرسىز ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەن.
ئامېرىكا زۇڭتۇڭ ئىقتىساد مەسلىھەتچىلىرى كومېتىتى رەئىسى كەۋىن خاسەت (Kevin Hassett) دۇنيا سودا تەشكىلاتى ئەزاسى – خىتاي كومپارتىيىسنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرىنىڭ دۇرۇست ئەمەسلىكىنى، دۇنيا سودا تەشكىلاتىدىن ھەيدەپ چىقىرىۋېتىشنى ئويلىشىشقا بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن.
خىتاي كومۇنىستىك پارتىيىسىنىڭ ئاساسلىق خەۋەر مەركىزى بولغان شىنخۇا ئاگېنتلىقى 21-نويابىر شىجىنپىڭنىڭ فىلىپپىن زىيارىتى توغرىلىق يىرىم يالغان خەۋەر تارقاتتى. خەۋەردە شىجىنپىڭ مۇنۇ سۆزلىرى نەقىل قىلىندى: -كېلىشكىنىمىز بويىچە فىلىپپىنغا زىيارەتكە كەلگەنلىكىمدىن ناھايىتى خۇشالمەن، فىلىپپىن خەلقىنىڭ قىزغىن قارشى ئالغانلىقى، بولۇپمۇ بالىلارنىڭ تەبەسسۇم جىلۋىلىنىپ تۇرغان چىرايى مېنى بەكمۇ تەسىرلەندۈردى. -جۇڭگو – فىلىپپىن مۇناسىۋىتى ۋە ئورتاق كۆڭۈل بۆلىدىغان مەسىلىلەر توغرىسىدا چوڭقۇر پىكىر ئالماشتۇرۇپ، ئورتاق تونۇشنى مۇستەھكەملەپ، دوستلۇقنى كۈچەيتتۇق. ئىككى تەرەپنىڭ ئورتاق تىرىشىشى بىلەن، ئىككى دۆلەت
خىرىستىئان ئىلىم-پەن كۈزەتكۈچى گېزىتى، ئەننى سىكوت تايسىن
خىتايدا زىيارەتتە بولۇۋاتقان تۈركىيە ئادالەت مىنىستىرى ئابدۇلھەمىد گۈل 17-نويابىرئۆزىنىڭ تىۋىتتىر ھىسابىدا شاڭخەي مۇفتىسى مۇسا بىلەن چۈشكەن رەسىمىنى ھەمبەھىرلىدى. رەسىمگە: «شاڭخەي مۇفتىسى مۇسا جىن ۋە باشقا قىرىنداشلىرىمىزنى زىيارەت قىلدۇق ۋە نەچچە مىڭ كىلۇمىتىر ئۇزاقلىقتىكى شىياۋتاۋيۈن(小桃园) مەسچىتىدە جۈمە نامىزىمىزنى بىرلىكتە ئوقۇدۇق. ئۇلارغا تۈرك خەلقىنىڭ سالاملىرىنى يەتكۈزدۇق »دىگەنلەرنى ئىلاۋە قىلدى. كۆزەتكۈچىلەر مىليۇندىن ئارتۇق ئۇيغۇرنىڭ جازا لاگىرلىرىدا ئەرزىيەت چىكىۋاتقانلىقى خەلىقئارا تاراتقۇلاردا بەس مۇنازىرە قوزغاۋاتقان ھالقىلىق پەيىتتە، ئابدۇلھەمىد گۈلنىڭ شاڭخەي مۇفتىسى بىلەن رەسى
20-نويابىر سەيشەنبە، دۆلەت ئىشلىرى زىيارىتى ئۈچۈن فىلىپپىنغا يىتىپ بارغان شى جىنپىڭ يەرلىك خەلىقنىڭ نارازىلىقىنى قوزغىدى. ئامېرىكا ئاۋازى تورىنىڭ خىتايچە سەھىپسىدە 20-نويابىر تارقالغان بىر خەۋەردە شى جىنپىڭنىڭ فىلىپپىن زىيارىتى توغرىسىدا قىسقىغىنە خەۋەر بىرىلدى. خەۋەرنىڭ ئاساسى مەزمۇنى:
ھاكىمىيەت يۈرگۈزۈش ئىتتىپاقى ئەڭ چوڭ پارتىيە مەسئۇلى مۇنۇلارنى بىلدۈردى، مالدىۋې يېڭى ھۆكىمىتى خىتاي بىلەن بولغان ئەركىن سودا كېلىشىمىدىن چېكىنىپ چىقماقچى، چۈنكى بۇ كىچىككىنە دۆلەتنىڭ دۇنيادىكى 2 – چوڭ ئىقتىسادىي گەۋدە بىلەن بۇنداق بىر كېلىشىم تۈزىشى خاتا.
ئامېركا مۇئاۋىن پىرزدىنتى مايىك پەنس 2018-يىلى 10-ئاينىڭ 4-كۈنى ئامېركا پايتەختى ۋاشنگىتوندىكى ھادسۇن ئىنستېتۇتىدا ئامېركا -خىتاي مۇناسۋىتى ھەققىدە بىر مۇھىم تارىخى نۇتۇق سۆزلىگەن بولۇپ، مەزكۇر نۇتۇق ئامېركا ۋە خىتاينىڭ سياسى ساھەسىنىلا ئەمەس، پۈتۈن دۇنيانىڭ دىققىتىنى تارتقان ئىدى، مەزكۇر نۇتۇقنى ئامېركا -خىتاي مۇناسۋىتى ھەققىدە تارىخى بىر بۇرۇلۇشتىن دېرەك بېرىدۇ دەپ قارالغانىدى.
ئامېرىكا مۇئاۋىن رەئىسى مايك پەنس شەنبە كۈنى مۇنداق دېدى، بېيجىڭ ئامېرىكىنىڭ تەلەپلىرىگە كۆنمىگۈچە، ئامېرىكا خىتاي بىلەن بولغان سودا تالاش-تارتىشلىرىدا يول قويمايدۇ، ھەتتا تاموژنا بېجىنى بىر ھەسسە ئاشۇرىدۇ.
كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش جەمئىيىتى يېقىندا نەشىر قىلغان »خىتاينىڭ ئىدىئولوگىيىدىكى ۋىرۇسنى تازىلاش نامىدا شىنجاڭ مۇسۇلمانلىرىغا قارشى ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىش- پائالىيەتلىرى« ناملىق 117 بەتلىك دوكىلات خىتاي مەركىزى ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنى خالىغانچە تۇتقۇن قىلىۋاتقانلىقى
كىم بىلەن توي قىلىش ئىنسانلىق ئالىمىدىكى ئەڭ ئەقەللىي ھوقۇق بولسىمۇ، ئەمما شەرقىي تۈركىستاندا بەزى مۇسۇلمان ئۇيغۇر قىزلىرى بۇ ھوقۇقلىرىدىن مەھرۇم قىلىنىپ، خىتاي ئەرلىرى بىلەن مەجبۇرىي توي قىلدۇرۇلماقتا.
ئامېرىكا ۋال كوچىسى گېزىتى ئىچكى ئەھۋالدىن خەۋەردار بىر كىشىدىن نەقىل قىلىپ، تىرامپ ھۆكۈمىتى تاموژنا بېجى سىياسىتىدىن تېخىمۇ كەڭ دائىرىلىك بولغان بىر يۈرۈش تەدبىرنى قارار قىلدى، جۈملىدىن ئېكسپورتنى تىزگىنلەش، قانۇن شىكايىتى ۋە باشقا ئۇسۇل ۋاسىتەلەردىن پايدىلىنىپ جۇڭگونىڭ ئامېرىكا ئەقلىي مۈلۈك ھوقوقى ئوغرىلىقىغا قارشى تۇرماقچى. يېقىندا ئامېرىكا تارىخىدا مىسلى كۆرۈلمىگەن ھەرىكەت قوللىنىش ئارقىلىق ئامېرىكىدىكى ئەڭ چوڭ كىرىستال لامپا ئىشلەپچىقارغۇچى شىركەت مېكروننى قوغداپ قالدى. ئامېرىكا ئەمەلدارلىرى، تېخىمۇ كۆپ ئامېرىكا شىركەتلىرىنىڭ ئامېرىكا ھۆكۈمىتى بىلەن ھەمكارلىشىپ ئەقىلى مۈلۈك ھوقوقىنىڭ
بۇنيامىننىڭ ئاكىسى يۈسۈفمۇ مۇشۇنۇڭدەك ئوغرى ئىدى…
– ھەزرەتى يۈيسۈف ئەلەيھىسلامنىڭ قان قېرىنداشلىرى
ئامېرىكا مۇئاۋىن پرېزدېنتى مايك پەنس جۈمە كۈنى مۇنداق دېدى ، جەنۇبى خىتاي دېڭىزى ھېچقانداق بىر دۆلەتكە تەۋە ئەمەس، ئامېرىكا داۋاملىق تۈردە خەلقئارا قانۇن يول قويغان دائىرىدە كېمە ۋە ئايروپىلانلارنى ھەيدەيدۇ.
تارىختىكى يىپەك يولىنى قايتا جانلاندۇرۇش ۋە ئۇنىڭ رولىنى جارى قىلدۇرۇش 21-ئەسىردە «بىر بەلبەغ ،بىر يول»شوئارى ئاستىدا ئېلىپ بېرىلۋاتىدۇ. يىپەك يولىنىڭ تارىخىغا قارايدىغان بولساق بۇ يول تارىختىمۇ ئوخشاش «بەلباغ،يول»نامى بىلەن تۇنۇلغان. بۇ يول قۇرلۇشنىڭ ئۆزئىچىگە ئالغان تۈرلىرى بولسا تاشيول،تۈمۈر يول، يەر ئاستىغا كۆمۈلگەن ھەرخىل ئېنېرگىيىلەرنى ئۇزىتىش لىنىيىلىرى، ئېنتىرنىت ۋە ئېلېكتىر ئىنىگىريسىنى يەتكۈزۈش لىنىيىلىرى قاتارلىق مۇھىم تۈرلەردىن ئىبارەت. مېنىڭ بۇ ماقالەمدە يىپەك يولىنىڭ مۇھىملىقىنى ئەسكەرتىدىغان مۇھىم نوقتا بولسا :يىپەك يولى پارىس قولتۇقى دۆلەتلىرىگىچە تۇتىشىدىغان بولۇپ ، پارىس
كانادا باشچىلىقىدا بېيجىڭدىكى 15 غەرب دۆلىتىنىڭ ئەلچىلىرىدىن تەركىب تاپقان بىر گۇرۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇقىغا تاجاۋۇز قىلىنىشىغا ئالاقىدار ئېنىقلىما ئېلىش ئۈچۈن خىتاينىڭ مۇقىمسىز ،كۆپ مۇسۇلمان ئولتۇراقلاشقان شىنجاڭ رايونىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارى بىلەن كۆرۈشۈشنى تەلەپ قىلدى
