2019- يىلى 20- يانۋار
تەييارلىغۇچى: بانۇ سۇتۇق
ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى
[ئەسكەرتىش: تور بېكىتىمىزدە ئېلان قىلىنغان تەرجىمە خەۋەر ياكى ماقالە، ئۈچىنچى تەرەپ ئاپتورلۇقىدىكى ماقالە، ئوبزورلار باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى بولۇپ، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ كۆز-قاراش ياكى مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلمايدۇ، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى باش ماقالىسى ياكى مەخسۇس سەھىپىلىك ماقالىسىلا ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.]
2019- يىل 7- يانۋار، خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى » قۇتۇلغىلى بولمايدىغان قاباھەتلىك چۈش، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان ئازاپلىق تاللاش» دىگەن تېمىدا مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان پاسپورت مەسىلىسىنى دەسلەپكى قەدەمدە يورۇتۇپ بەردى. بۇ خەۋەرنىڭ ئەسلى نۇسخسى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى تور بېتىدە[i] ، ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىنى ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى تور بېتىدە[ii] بار.
تۈركىيىدىكى ئىنتايىن ئاز بىر قىسىم قېرىنداشلارنىڭ 2018 -يىلى 10 – ئايدا چىقىرىلغان چاقىرىققا ئاۋاز قوشۇپ، پاسپورت جەھەتتە دۈچ كەلگەن مەسىلىلىرى توغرىسىدا مۇخبىرغا بىز ئارقىلىق ئەھۋالىنى مەلۇم قىلىشى نەتىجىسىدە، خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ جەھەتتىكى قىيىنچىلىقىدىن خەۋەر تاپتى. مۇخبىر گەرچە بۇ قېتىم تۈركىيىدىكى قېرىنداشلارنى بىۋاستە زىيارەت قىلالمىغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ ئەھۋالىدىن خەۋەر تېپىشى يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان خەۋەرنى ئىشلىشىگە بىۋاستە تۈرتكە بولدى. ياپونىيىدىكى قېرىنداشلار مۇخبىرنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، بۇ خەۋەرنىڭ ئېلان قىلىنىشىنى ئەمەلگە ئاشۇردى.
مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان پاسپورت مەسىلىسىنىڭ خەلقئارا مەتبۇئاتتا تىلغا ئېلىنىشى پەقەت بۇ جەھەتتە ئېلىنغان تۇنجى خەيرىلىك قەدەم. پاسپورت مەسىلىسىنىڭ سىياسىلىقى بار بولغاچقا، بۇ مەسىلىنىڭ تۈپتىن ھەل بولۇپ كېتىشىنى كاپالەتكە ئىگە دىگىلى بولمايدۇ. ئەمما، كۆپچىلىكىمىزنىڭ بېشىدا باركى، پاسپورت مەسىلىسى بىزگە ئۈگىنىش، ئىشلەش، باشقا دۆلەتلەرگە بېرىش قاتارلىق كۆپ جەھەتلەردە قىيىنچىلىقلارنى تۇغدۇرماقتا، پاسپورتسىز قانۇنسىز تۇردى دىگەندەك خەتەرلىك باھانىلەرگە سەۋەپچى بولماقتا. بۇنىڭغا قارىتا تەدبىر ئېلىشىمىز كېرەك. بۇنىڭ ئۈچۈن ھازىرچە قولىمىزدىن كېلىدىغىنى يەنىلا ئەھۋالىمىزنى مۇھىم ئورۇنلارغا يەتكۈزۈش، خۇددى خىتاي زۇلۇمىدىن گۇۋاھلىق بېرىۋاتقىنىمىزغا ئوخشاش. ئەمەلىيەتتە، پاسپورت جەھەتتە دۈچ كەلگەن ئادالەتسىزلىكنى پاش قىلىش زۇلۇمغا گۇۋاھلىق بېرىشنىڭ بىر قىسمى. يەنى ئۇ ئارقىلىق مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان ئادالەتسىزلىكتىن گۇۋاھلىق بەرگەن بولىمىز. ۋەتەن ئىچى-سىرتىدىكىلەرنىڭ ئوخشىمىغان ئۇسۇلدا زۇلۇم تارتىۋاتقانلىقىنى پاش قىلغان بولىمىز. بۇنىڭ نەتىجىسى قاچان، قانداق شەكىلدە بولىدۇ، ھىچكىمگە ئايان ئەمەس. ئەمما، ئەمەلىيەت ئىسپاتلاۋاتىدۇكى، تەدبىرىنى ئالساق، تىرىشساق، نەتىجە ھامان بولىدۇ.
شۇنىڭ ئۈچۈن پاسپورتى ئىناۋەتسىز قىلىۋىتىلگەن، مۇسادىرە قىلىۋىلىنغان، ۋاقتى ئۆتۈپ كەتكەن ياكى پات ئارىدا ۋاقتى ئۆتۈپ كېتىدىغان، ۋە پاسپورت سەۋەپلىك يەنە باشقا ئەھۋاللارغا دۈچ كەلگەن قېرىنداشلىرىمىز ئۆز ئەھۋالىدىن مۇھىم ئورۇنلارغا ئۇچۇر يەتكۈزۈشنى داۋاملاشتۇرۇشى، تېزى كۈچەيتىشى كېرەك. خالىساڭلار ئۆز ئالدىڭلارغا، خالىساڭلار بىر نەچچەيلەن بىرلىكتە كوللېكتىپ شەكىلدە، ئورۇنلاشتۇرۇشقا مۈمكىن بولسا بىرەر گۇرۇپپا ياكى تەشكىلاتنىڭ تەشكىللىشى بىلەن مۇھىم ئورۇنلارغا پاسپورت جەھەتتىكى ئەھۋالىڭلاردىن يېپىق شەكىلدە مەلۇمات بېرىڭلار. يېپىق شەكىل دىگەندە پاسپورت باش بېتى، يەنى ئۇنىڭدىكى شەخسى ئۇچۇرلارنىڭ تورغا سۈرەت ياكى سىنئالغۇ شەكىللىرىدە چىقىپ كەتمەسلىكى كۆزدە تۇتۇلدى.
تۆۋەندە تۈركىيىدىكى بىز بۇ جەھەتتە ئەھۋال مەلۇم قىلىشقا بولىدىغان بىر نەچچە ئورۇننىڭ ئۇچۇرى – ئىسمى، تور بەت ئۇلىنىشى، تۈركىيىدىكى ئادرېسى ۋە ئالاقىلىشىش ئۇچۇرى بېرىلىدۇ. بۇ ئۇچۇرلار گۇگۇل بېتىدە ئىزدەش ئارقىلىق تېپىلغان ياكى كۆچمەنلەرگە ئالاقىدار تور بېتىدىن ئېلىنغان[iii]:
- خەلقئارا كۆچمەنلەر ئورگىنى – International Organisation of Migration (IOM) ، بۇ ئورگان دۆلەتلەر، ھۆكۈمەتلەر، ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتلار ۋە خەيرى-ساخاۋەت ئورۇنلىرى بىلەن ھەمكارلىشىش نەتىجىسىدە بارلىققا كەلگەن تۈرلەر ۋە پروجېكىتلار ئارقىلىق كۆچمەنلەرگە، پاناھلىق تىلىگۈچىلەرگە ياردەم بېرىدۇ. مەسىلەن، ئۈچىنچى بىر دۆلەتكە ئورۇنلاشتۇرۇلماقچى بولغان پاناھلىق تىلىگۈچىلەرنىڭ سەپەر ئىشلىرىنى ۋە ئۇنىڭغا لازىملىق (پاسپورتى يوقلارغا) ۋاقىتلىق كىملىك بېجىرىش ئىشلىرىنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ۋە ئورۇنلاشتۇرغۇچى دۆلەتلەرنىڭ كۆچمەن ئىدارىلىرى بىلەن بىرلىكتە ئورۇنلاشتۇرىدۇ.
http://www.turkey.iom.int/tr/iom-turkiye-hakkinda
Birlik Mahallesi Şehit Kurbani Akboğa Sokak No:24, Çankaya، Ankara
Tel: +90 (312) 454 30 00 Fax: +90 (312) 496 14 95
e-posta: ankmission@iom.int
Barbaros Bulvarı Orhan Birman İş Merkezi, at:2 No:149 Balmumcu , Beşiktaş , Istanbul
Phone : +90 (212) 293 50 00 Fax :+90 (212) 249 27 33
e-posta: iomistanbul@iom.int
- تۈركىيە پاناھلىق تىلىگۈچىلەر ھوقۇقى مەركىزى Mülteci Hakları Merkezi : بۇ مەركەز ئىستانبۇلدىكى بىر ھۆكۈمەتسىز تەشكىلات بولۇپ، پاناھلىق تىلىگۈچىلەرگە قانۇن جەھەتتە مەسلىھەت ۋە ياردەم بېرىش، پاناھلىق ئىشلىرى ئادۋوكاتلىرىنى قوللاش ۋە ياردەم بېرىش، ئۇرۇش ۋە زىيانكەشلىكتىن قېچىپ پاناھلىق تىلىگۈچىلەرنىڭ تۈركىيىدە قانۇنىي قوغدىنىشقا ئېرىشىشى ۋە تۈركىيىدە ياشاش يولىنى تېپىشىغا ياردەم بېرىش مەقسىتىدە خەلق تەشكىلاتلىرى ۋە جامائەت پىكىرىدە بىرلىك ۋە ئاكتىپ پوزىتسىيە بەرپا قىلىشنى ئىلگىرى سۈرۈشنى ئاساسلىق خىزمەتلىرى قىلغان.
Mülteci Hakları Merkezi (Refugee Rights Turkey )
Dr. Refik Saydam Cad. Dilber Apt. No: 39 Daire: 11 Kat: 4 Şişhane, Beyoğlu – İstanbul
Telephone: +90 212 292 48 30 Fax: +90 212 292 48 33 Email: info@mhd.org.tr
- تۈركىيە جەمىيەت ۋە قانۇن تەتقىقات ۋەخپىToplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı TOHAV – : بۇ ۋەخپە 1994 – يىلى 46 ئادۋوكاتنىڭ بىرلىشىشى بىلەن قۇرۇلغان. بۇ ۋەخپىنىڭ ئەزالىرى ۋە پىدائى ئادۋوكاتلار ئېرىق، جىنىس، دىن، مىللەت ئايرىمچىلىقىدىن خالىي ھالدا تۈركىيىدىكى كىشىلىك ھوقۇق زوراۋانلىقىنى تەكشۈرۈش ۋە ئۇنى كۈزىتىشنى ئۈستىگە ئالغان بولۇپ، زوراۋانلىققا ئۇچرىغۇچىلارنىڭ دەۋاسىغا ياردەم قىلىشتا ھەق تەلەپ قىلمايدۇ.
Kuloğlu Mah. Turnacıbaşı Sk. Fikret Tuner İş Hanı No:39 K.3 Beyoğlu / İstanbul
Phone: 0212 293 47 70 – 71 , 0212 293 47 72
Email: tohav@tohav.org
بۇ تەشكىلاتلار ئەگەر بىۋاستە ياردەم قىلالمىغان تەقدىردىمۇ، يەنە قايسى ئورۇنلارغا بېرىش كېرەكلىكى ھەققىدە ئۇچۇر بېرىشى مۈمكىن. بۇلارنىڭ ئىچىدە خەلقئارا كۆچمەنلەر ئورگىنىدىن بىرەر ئىنكاس، جاۋاپ ئېلىش ئېھتىمالغا ئەڭ يېقىن. ئەمما بۇنىڭدەك بىر چوڭ خەلقئارالىق ئورگاندىن ئىنكاس ئېلىش ئۈچۈن ئەڭ ئاز دىگەندىمۇ يۈز قېرىندىشىمىز ئەھۋال مەلۇم قىلىشى كېرەك. ئون-ئونبەش قېرىندىشىمىزنىڭ ئەھۋال مەلۇم قىلىشى نەتىجىسىدە بىر مۇخبىرنىڭ چۈشىنىشى ۋە قوللىشىغا ئېرىشكەن بىلەن، بىرەر تەشكىلاتنىڭ ياردىمىگە ئېرىشىش ئۈچۈن بىر كوللېكتىپ، جامائەت بولۇپ كۆرۈنىدىغان، يەنى شۇ قىيىنچىلىق ئۇيغۇرلارنىڭ بېشىغا ئورتاق كېلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگىدەك شەكىلدە ئىپادە قىلىنىشى كېرەك.
بۇ يەردە يەنە پاسپورت جەھەتتە دۈچ كەلگەن قىيىنچىلىقىمىز ئەھۋالىدىن مەلۇمات بېرىش ئۇسۇلىغا باشتىن تارتىپلا دىققەت قىلىشىمىز لازىم:
– بىر كىشى، بىر ئائىلە يالغۇز ھالدا ئۆز ئەھۋالىنى مەلۇم قىلغىنىدىن، بىر نەچچە كىشى، بىر نەچچە ئائىلە، ھەتتا بىر گۇرۇپپا كىشىلەر ئۆز ئالدىغا تەشكىللىنىپ ياكى تەشكىلات يىتەكچىلىكىدە تەشكىللىنىپ، كوللېكتىپ ھالدا ئەھۋال ئىنكاس قىلىشنىڭ ئۈنۈمى ياخشى بولىدۇ.
– كوللېكتىپ ھالدا ئېلخەت ئەۋەتىش، شارائىت يار بەرسە ئىشخانىسىغا تەشكىللىك، تەرتىپلىك ھالدا بېرىش.
– ئېلخەت ئەۋەتكەندە بىر ئورۇننىڭ بىر نەچچە ئېلخەت ئادىرىسىغا، ھەتتا باشقا مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلارنىڭ ئېلخەت ئادىرىسىنىمۇ قوشۇپ، ئوخشاش ئېلخەتنى بىرلا ۋاقىتتا بىر نەچچە تاپشۇرۋالغۇچىغا تەڭلا ئەۋەتىشنىڭ ئۈنۈمى ئايرىم- ئايرىم ھالدا ئەۋەتىشتىن يۇقىرى بولىدۇ.
ئۇندىن باشقا، پاسپورت جەھەتتە دۈچ كەلگەن قىيىنچىلىقلىرىمىزنى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتىنىڭ مۇخبىرىنىڭ ئېلخەت ئادرېسىغا بىۋاستە ئەۋەتسەك بولىدۇ. ئېلخەت ئادېرىسى: p.poon@tuta.io بۇنىڭغا ئېلخەت ئەۋەتكەندە ئېنگىلىزچە بىلمىسىڭىز ئۇيغۇرچە يېزىپ ئەۋەتىڭ. كوللېكتىپ ئەۋەتىشنىڭ زۆرۈرىيىتى يوق. ئېلخەت 3-ئاينىڭ 4-كۈنىدىن بۇرۇن ئەۋەتىلسە بولىدۇ.
مەيلى يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ۋە ئېلىنمىغان تەشكىلاتلارغا ئەۋەتىلىدىغان بولسۇن، ياكى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتىنىڭ مۇخبىرىغا بىۋاستە ئەۋەتىلىدىغان ئېلخەت بولسۇن، تۆۋەندىكى مەزمۇنلارنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى شەرت:
– تولۇق ئىسمى، يەنى ئۆزىنىڭ ۋە دادىسىنىڭ ئىسمى
– نۆۋەتتە تۇرۇشلۇق شەھەر ۋە دۆلەت ئىسمى
– پاسپورت ئەھۋالى
– پاسپورت سەۋەپلىك دۈچ كەلگەن قىيىنچىلىق تەپسىلاتى
– پاسپورتقا ئىلتىماس قىلىش، يېڭىلاش، ئۇزارتىش جەھەتتە ھازىرغىچە قىلىنغان تىرىشچانلىقلار: مەسىلەن، پاسپورتنى ئۇزارتىشقا قەيەردە، قاچان ئىلتىماس قىلدىڭىز؟ نەتىجىسى قانداق بولدى؟ يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغاندەك بىرەر تەشكىلاتتىن ياردەم سوراپ باقتىڭىزمۇ؟ نەتىجىسى قانداق بولدى؟
– قانداق ياردەمگە مۇھتاجسىز؟
يەر يۈزىدە ياشاۋاتقان ھەر ئىنساننىڭ پاسپورتى بولۇش ھوقۇقى بار. كىشىلىك ھوقۇق خىتابنامىسىنىڭ 13-ماددىسىدا، ھەر قانداق ئىنساننىڭ يۆتكىلىش ۋە ئولتۇراقلىشىش ئەركىنلىكى، ھەر قانداق دۆلەتتىن باشقا جايغا كۆچۈش ياكى ئۆزىنىڭ دۆلىتىگە قايتىش ئەركىنلىكى بار دىيىلگەن. قەغەز يۈزىدە يېزىلغاننىڭ ھەممىسىنىڭ ئەمەلىيەتتە بولۇشى ناتايىن. ئەمما بىز ئالاقىدار قانۇن-ماددىلارنى بىلىپ، ئۆزىمىزنىڭ قايسى تەرەپتىكى ھوقۇقىمىزنىڭ ئادالەتسىزلىك بىلەن تارتىۋىلىنغانلىقىنى چۈشىنىشىمىز، ئادالەتنى شۇ نۇقتىدىن تۇرۇپ تەلەپ قىلىشىمىز كېرەك. پاسپورت ئىشىدا تېخىمۇ شۇنداق قىلىشىمىز كېرەك. پاسپورتلىرىمىزنىڭ ئىناۋەتسىز قىلىۋىتىلىشى، مۇسادىرە قىلىۋىلىنىشى، ۋاقتى ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ ئۇزارتىپ بېرىلمەسلىكى بىر قەستەن قىلىنغان ئادالەتسىزلىك، بۇنىڭ سەۋەبىدىن بىزنىڭ بىر دۆلەتتىن بىر دۆلەتكە سەپەر قىلىشىمىزدىلا ئەمەس، بەلكى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى ئوقۇش، ئىشلەش ۋە يەنە باشقا جەھەتلەردىمۇ قىيىنچىلىق بولماقتا. بۇ چەتئەلدىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان ئادالەتسىزلىك ۋە زۇلۇم. شۇنىڭ ئۈچۈن پاسپورت جەھەتتە دۈچ كەلگەن قيىنچىلىقىمىزدىن ئالاقىدار ئورۇنلارغا مۇۋاپىق شەكىلدە مەلۇمات بېرىش بىزنىڭ دەۋا ئىشلىرىمىزنىڭ بىر تەركىبى قىسمى بولۇشى كېرەك. شۇنىڭ ئۈچۈن قېرىنداشلارنىڭ بۇ يازمىدا بېرىلگەن ئۇچۇرلاردىن ياخشى پايدىلىنىپ، بۇ جەھەتتە تىرىشچانلىق كۆرسىتىشى ئۈمىد قىلىنىدۇ، تەلەپ قىلىنىدۇ.
[i] https://zh.amnesty.org/more-resources/blog/the-impossible-choice-facing-uighurs-living-outside-of-china/ [ii] http://iuyghur.com/?p=9834 [iii] http://www.refugeelegalaidinformation.org/turkey-pro-bono-directory
مەزكۇر يازمىنى «ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى» نامىدا مەنبەسىنى ئەسكەرتىپ ھەرقانداق ئىجتىمائىي ئالاقە ۋاستىلىرىدا كۆچۈرۈپ تارقىتىشقا رۇخسەت قىلىنىدۇ. ئەمما، مەنبەسى ئەسكەرتىلمىگەن ھالدا توردا خالىغانچە ئىشلىتىلسە، نەشىر ھوقۇقىمىزغا دەخلى-تەرۇز قىلغان ھېسابلىنىپ جامائەتچىلىككە ئاشكارلىنىدۇ، ھەمدە ئەسەر ھوقۇقى قانۇنى بويىچە قانۇنىي ھوقۇقىمىزنى سۈرۈشتۈرۈش ھوقۇقىمىزنى ساقلاپ قالىمىز.
