2019-يىلى 13- سېنتەبىر، ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى مايىك پومپىيو ۋاشىنگتوندىكى بىر يىغىندا سۆزلىگەن نۇتىقىدا، ئۇيغۇر مۇھاجىر ئابلىكىم يۈسۈپنى قۇتۇلدۇرۇش جەريانىنى تەپسىلىي تونۇشتۇردى. تۆۋەندىكىسى ئۇنىڭ بۇ ھەقتە قىلغان سۆزلىرىنىڭ تەرجىمىسى:
دۇنيا
16_قېتىملىق خەلىقئارالىق ئانادولۇ تۈركلىرى مەدەنىيەت سەنئەت فېستىۋالى 30_ئاۋغۇسىت تۈركىيەنىڭ پايتەختى ئەنقەرە باشلىنىپ ،9_ سىنتەبىر ئاياغلاشتى. فېستىۋالغا شەرقىي تۈركىستان ،قازاقىستان ،قىرغىزىستان ،ئۆزبەكىستان ،تۈركمەنىستان ،ئەزەربەيجان ،قىبرىس قاتارلىق تۈرۈك دۆلەتلىرى ۋە تۈركىيەنىڭ ھەرقايسى شەھەرلىرىدىن گۇرۇپپىلار قاتناشتى.
ھىندىستان بىلەن پاكىستاننىڭ كەشمىر مەسىلىسى تېخىمۇ يۇقىرى پەللىگە كۆتۈرلىۋاتقان بىر پەيتتە، خىتاينىڭ مەركىزى ھەربىي كومتىتىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى شۈ چى لىياڭ 8-ئاينىڭ 27-كۈنى ئىسلام ئابادقا زىيارەتكە باردى. پاكىستان پىرىزدىنتى ئالۋى كۈتىۋېلىش مەيدانىدا «شىنجاڭ» (ش ت) مۇستەقىلچىلىرى «تىرورلۇق كۈچلىرى» نى تىلغا ئالدى ۋە ۋەدە بەردى.
قەھرامان ماراش يىۋۇ بىلەن «قېرىنداش شەھەر»دەپ ئىلان قىلىندى تۈركىيەنىڭ سۈتچى ئىمان شەھرى قەھرامان ماراش بىلەن خىتاينىڭ يىۋۇ شەھرى «قېرىنداش شەھەر» دەپ ئىلان قىلىندى. شەرقى تۈركىستاندا 6 مىليۇن شەرقى تۈركىستانلىقنىڭ خىتاي جازا لاگېرلىرىدا تۇتقۇن قىلىنىشى ۋە مېڭە يۇيۇشقا دۇچ كېلىۋاتقان بۇ ۋەزىيەتتە تۈركىيەنىڭ پۈتۈن نارازىلىق ۋە قارشىلىقلارغا قارىماي خىتاي بىلەن بۇخىل يېقىن مۇناسىۋەتلەردە بولىشى شەرقى تۈركىستانلىقلارنى پەرىشان قىلماقتا.
قاتار ۋەكىلى ب د ت كىشلىك ھوقۇق كىڭىشىنىڭ پىرىزدىنتى كولىي سىكگە بىلدۈرۈشىچە، 12- ئىيۇلدىكى خىتاينىڭ كىشىلىك ھوقۇق ئەھۋالىنى قوللىغان خەتتىن ئىمزاسىنى قايتۇرىۋىلىشنى قارار قىلغانلىقىنى ئىيىتقان.
شۇ يەر ۋاقتى يەكشەنبىدە ئافغانستان پايتەختى كابۇلدا ئۆتكۇزۇلگەن توي مۇراسمى مىھمانلىرىغا قارشى ئىلىپ بىرىلغان ئۆزىنى قوشۇپ پارتىلىتىش ۋەقەسدە ئۆلگەنلەر سانى 63 كە يەتكەن بولۇپ ،ئۆلگەنلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئاياللار ۋە بالىلار ئىكەن.ئسلام دۆلىتى دائىشنىڭ ئافغانستان تارماق تەشكىلاتى مەزكۇر ۋەقەنى ئۆزى ئىلىپ بارغانلىقىنى جاكارلىغان.
2019-08-16
(بۇ تەرجىمە ماقالە دەيلى ساباھ تورىغا يازغۇچى مۇھەممەت ئەلى گۈلەر تەرىپىدىن يىزىلغان يازما بولۇپ تۈركىيە خىتاي مۇناسىۋىتىنى چۈشىنشىتە پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە. مەزمۇنى كۆپ ۋە ئۇزۇن بولغاچقا قىسىمغا بۆلۈپ ئىلان قىلدۇق.)
(بۇ تەرجىمە ماقالە دەيلى ساباھ تورىغا يازغۇچى مۇھەممەت ئەلى گۈلەر تەرىپىدىن يىزىلغان يازما بولۇپ تۈركىيە خىتاي مۇناسىۋىتىنى چۈشىنشىتە پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە. مەزمۇنى كۆپ ۋە ئۇزۇن بولغاچقا قىسىمغا بۆلۈپ ئىلان قىلدۇق.)
خىتاي – تۈركىيە دىپلوماتىك مۇناسىۋىتى رەسمى ھالدا 1971-يىلى باشلانغان ئىدى. شۇنىڭدىن باشلاپ مۇناسىۋەتلەر ئەگرى-توقاي يوللارنى بېسىپ ئۆتتى. ئۆتكەن ئون يىل مابەينىدە قانداقلا بولمىسۇن ئىككى تەرەپ مۇناسىۋىتىدە بولۇپمۇ ئىقتىسادىي ،سىياسىي ۋە كۈلتۈر قاتارلىق جەھەتلەردە كۆرۈنەرلىك ئىلگىرىلەشلەر بولدى.
تۈركىيىنىڭ ئىزمىر شەھىرى كۆچمەنلەر ئىدارىسىدە تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئىككى نارىسىدە بالىنىڭ ئانىسى زىننەتگۈل تۇرسۇن تاجىكىستان ئارقىلىق خىتايغا قايتۇرۇلغان خەۋىرى ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا تارقالغاندىن كېيىن بۇ خەۋەر پۈتۈن دۇنيادىكى ئۇيغۇرلارنى قاتتىق قايغۇغا سالدى.
شەرقى تۈركىستانلىقلارنىڭ ھاياتىدا ۋە شەرقى تۈركىستان داۋاسىدا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇننى تۇتۇپ كەلگەن تۈركىيە جۇمھۇرىيەتى يېقىنقى بىر قانچە يىلدىن بۇيان مۇھىملىقىنى تېخىمۇ پەرق ئەتتۈرمەكتە. شەرقى تۈركىستانلىقلار بىلەن تۈركىيەلىكلەرنىڭ بىر مىللەت بولۇشى يەنى تۈرك بولۇشى يەنە بىر تەرەپتىن تارىختىن بۇيان داۋاملىشىپ كەلگەن دىنى ئەقىدە ۋەئۆرفى ئادەتلەرنىڭ بىردەكلىكى نۇقتىسىدىن ئېلىپ ئېيتقاندىمۇ شەرقى تۈركىستانلىقلار ئۈچۈن تۈركىيە ئىككىنچى ۋەتەن مەۋقەسىدە تۇرۇپ كەلدى ۋە كەلمەكتە. شەرقى تۈركىستانلىقلارنىڭ بۇ سۆيگۈ ۋە مۇھەببىتىمۇ ئاناتولىيەدىكى تۈركلەرنىڭ قارىنداشلىق بېغى بىلەن سۇنغان قوللىرىدىن مىننەت
تۈركىيەدە ئىقامەت قىلىۋاتقان زىننەتگۈل تۇرۇسۇن ۋە ئىككى قىزى 6- ئاينىڭ 27- كۈنى تۈركىيەنىڭ ئىزمىر شەھىرىدىكى چەتئەللىكلەرنى ئۆز دۆلىتىگە قايتۇرۇش مەركىزىدىن ئىستانبولغا، ئىستانبولدىن تاجىكىستانغا قايتۇرۇلغانلىقى ۋە تاجىكىستاندىن خىتايغا قايتۇرۇلغانلىقى مەلۇم بولدى.
(ۋاشىنگتون)- شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدا (شەرقى تۈركىستان-ت) نارازىلىق نامايىشى ۋە زوراۋانلىق ۋەقەسى يۈز بەرگەنلىكىنىڭ 10 يىللىقىنى خاتىرىلەش كۈنىدە، ئامېرىكا كونگېرىسى ۋە مەمۇرىي دائىرىلەر خىتاي كومىتېتىنىڭ (Congressional-Executive Commission on China) رەئىسى ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسى ئەزاسى جىم مەكگوۋېرن (Jim McGovern) ۋە مۇئاۋىن رەئىسى ئامېرىكا كېڭەش پالاتاسى ئەزاسى ماركو روبىئو ( Marco
5-ئىيۇل قىرغىنچىلىقىنىڭ 10 يىللىق مۇناسىۋىتى بىلەن، مالايسىيا دىكى 25 مۇسۇلمان تەشكىلاتلىرى ۋەكىللىرى كۇئالالامپۇردىكى خىتاي ئەلچىخانىسى ئالدىدا نامايىش ئۆتكۈزگەن.
دۇنيادا يىڭى بىر نىزام ئوتتورغا چىقىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندە تۈركىيە ۋە جۇڭگۇ ئىككى دۆلەتنىڭ ئۈستىگە ئېغىر مەسئۇلىيەتلەر يۈكلەنمەكتە.
جەنۋە- ئامېرىكا خىتاينىڭ ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشى يىغىنىدا بىر مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنى شىنجاڭدا (شەرقى تۈركىستان-ت) «قايتا تەربىيىلەش» لاگېرلىرىغا قاماش قىلمىشىنى ئاقلىغانلىقىنى ئەيىبلىدى.
يېڭى بىر دوكلاتقا كۆرە، ھىندونوزىيەنىڭ خىتاينىڭ كەڭ كۆلەملىك ھالدا ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مۇسۇلمانلارنى تۇتقۇن قىلىشىغا قارىتا سۇس ئىنكاس قايتۇرىشىنىڭ سەۋەبى، قانداقتۇر پەقەت ئۆزىنىڭ ئەڭ چوڭ سودا شېرىكىنىڭ چىشىغا تىگىپ قۇيۇشتىن ئەنسىرەشلا بولماستىن، بۇ يەنە كۆپ سەۋەبلەرنىڭ بىرىكىشىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان بولۇپ، كىشىلىك ھوقۇققا تاجاۋۇز قىلىش ئەيىپلەشلىرىگە بولغان گۇمانمۇ بۇنىڭ ئىچىدە ئىكەن.
مەزكۇر يازمىدا ئىستانبۇل سايلىمىنىڭ نەتجىسى ، سەۋەبى ، نەتىجىنىڭ نېمدىن دېرەك بېردىغانلىقى ۋە ئۇيغۇرلارغا بولغان تەسىرى مۇھاكىمە قىلنىدۇ.
يەكشەنبە كۇنى،2019-يىلى 23-ئىيۇن،ئېستانبۇللۇقلار ساندۇق بېشىغا بىرىپ،جۇمھۇرىيەتچى خەلق پارتىيسىنىڭ نامزاتى ئەكرەم ئىمامئوغلۇنى سايلىدى.بۇ سايلامدا پىرىزدىنىت رەجەپ تاييىپ ئەردوغاننىڭ پارتىسيى ئادالەت تەرەققىيات پارتىيسى نامزاتى ،سابىق تۈركىيە دۆلەت باش منستىرى بىنالى يىلدىرىمنى ئۇتۇپ ،ئستانبۇل بۇيۇك شەھەر باشلىقى بولدى.بۇ 25 يىلدىن بىرى بۇ شەھەر باشلىقلىق ۋەزپسىنىڭ تۇنجى قېتىم ئادالەت تەرەققىيات پارتىيسنىڭ قولىدىن چىقىپ كېتىشى بولۇپ ھسابلىنىدۇ.ئەكرەم ئىمامئوغلۇ 45%كە قارشى 54 % ئاۋاز بىلەن ، تەخمىنەن ئون پىرسەنت ئەتراپىدا زور پەرق بىلەن ئۇتتى.
ي
ياپونىيە ھۆكۈمىتىنىڭ مۇخبىرلارغا بىلدۈرۈشچە، بيجىڭ تەرەپنىڭ قاتتىق بېسمغا قارىماي ،ياپونيە ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر پائالىيەتچى رابىيە قادىرنىڭ ياپونيەگە كىرىشى ئۇچۇن ۋېزا بەردى ،رابىيە قادىرنىڭ زىيارىتى ختتاي رەئىسى شى جىن پىڭنىڭ ئوساكاغا G20يېغىنىغا قاتنىشىشغا توغرا كەلگەن بولۇپ ،رابيە قادىر بۇ يەردە ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان سياستىگە قارشى نامايىش قىلىدۇ.
