يىقىندىن بىرى ئىستانبۇلدا ئۆزلىگىدىن تەشكىللىنىپ، ئىختىيارى پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان، ئەنقەرەدىن قايتۇرۇۋىتىلگەن، يوللاردا نامايىش قىلىشى توسقۇنلۇققا ئۇچرىغان بولسىمۇ ھەر كۈنى دىگۈدەك ھەر خىل نامايىش شەكلى بىلەن مىللەت يولىدا داۋا قىلىۋاتقان تۈركىيەدىكى ئوتيۈرەك ياشلار ھەممىگە تونۇشلۇق بولسا كىرەك.
ئاي:: 2020-يىل 9-ئاي
تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدە ئۈچ كۈن داۋاملاشقان 12- نۆۋەتلىك دۇنيا شەرقىي تۈركىستانلىقلار قېرىنداشلىق ئۇچرىشىشى ۋە 3- نۆۋەتلىك مىللىي بىرلىك شۇراسى 28- سىنتەبىر غەلىبىلىك ئاياغلاشتى.
ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى پومپىئو ئىتالىيەنى خىتاينىڭ ئىقتىسادىي تەسىرىگە دىققەت قىلىش، خىتاينىڭ ئىتالىيە كۆچمە تورىغا شەكىللەندۈرگەن دۆلەت بىخەتەرلىك تەھدىتى توغرىسىدا ئاگاھلاندۇردى.
خىتاي 25-، 26- سىنتەبىر مەركەزنىڭ ئۈچىنچى نۆۋەتلىك شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) سۆھبەت يىغىنىنى ئاچتى. ھالبۇكى، خەلقئارا دىققەت قىلىۋاتقان شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) «قايتا تەربىيىلەش مەركەزلىرى» ئاشكارا تىلغا ئالمىدى.
بۆلەك زەنجىرىBlockchain ئانالىز شىركىتى Chainalysis ئېلان قىلغان «2020-يىللىق شىفىرلىق پۇل» دوكلاتىغا قارىغاندا ، تۈركىيە ئوتتۇرا شەرقتىكى شىفىرلىق پۇل سودا سوممىسى ئەڭ يۇقىرى دۆلەت بولۇپ ، دۇنيادا 29-ئورۇندا ، ئىران ۋە مىسىر بولسا ، ئايرىم-ئايرىم ھالدا 52-ۋە ئىككىنچى 64- ئورۇندا تۇرغان.
30- سىنتەبىر، گوللاندىيە ھۆكۈمىتى خىتايغا قارشى ناھايىتى بىر نەچچە چوڭ قەدەم ئالدى.
29- سىنتەبىر، گوللاندىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى ئابدۇرىھىم غېنى ئائىلىسى توغرۇلۇق بىر شۇم خەۋەرنى تاپشۇرۇۋالدى. بىر يىل ئاۋۋال، گوللاندىيەنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى ئابدۇرىھىمنىڭ ھاۋالىسىگە بىنائەن، ئۇنىڭ ئائىلىسىدىكىلەر توغرىسىدا ئۇچۇر تەلەپ قىلغان بولۇپ، تۈنۈگۈن ئۇلارغا بۇ ھەقتە جاۋاب خەت كەلگەن.
ئاۋسترالىيە ئىستراتېگىيىلىك سىياسەت تەتقىقات ئورنى 25- سىنتەبىر «شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان -ت.) دىكى ئۇيغۇر ۋە ئىسلام بوشلۇقلىرىنىڭ بۇزۇلۇش جەريانىنى ئىز قوغلاش» تېمىسىدا بىر پارچە دوكلات ئېلان قىلغان. دوكلات سۈنئىي ھەمراھ سۈرىتى قاتارلىق تەتقىقات ئۇسۇللىرى ئارقىلىق يېقىنقى يىللاردا ھۆكۈمەتنىڭ سىياسىتى سەۋەبىدىن تەخمىنەن 16000 مەسچىتنىڭ چېقىۋېتىلگەن ياكى ۋەيران قىلىنغانلىقىنى بايقىغان
ئىلاۋە: ئىلھام مۇئەللىم ماڭا ئالىي مەكتەپتە ئوتتۇرا ئاسىيا ئىقتىسادىدىن ئىككى مەۋسۇم دەرس بەرگەن ئوقۇتقۇچۇم بولۇپ، مەن ئۇنىڭ جاسارىتى، پاراسىتى ۋە خەتەرگە تولغان ھايات سەمەرىسىگە شاھىت بولغان. ئىلھام توختى مۇئەللىم ئۆمۈرۋايەت ئەركىنلىكىدىن مەھرۇم قىلىنغانلىقىنىڭ ئالتە يىللىق خاتىرە كۈنى مۇناسىۋىتى بىلەن مۇئەللىمنىڭ بىر ماقالىسىنىڭ جەۋھەرلىرىنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇنماقچىمەن. ماقالە خىتاينىڭ مىللەتلەر سىياسىتى توغرىسىدا بولۇپ، ئاتالمىش ئاز سانلىق مىللەتلەر سىياسىتى ماھىيىتىدىن ئىيىتقاندا مۇستەملىكە رايونلاردىكى يەرلىك مىللەتلەرگە قارىتىلغان بولغاچ، مەن مەزكۇر ماقالىدە توغرىسى بويىچە «يەرلىك مىل
يېڭى ھەپتە تۈركىيەنىڭ قوشنا دۆلەتلەردىكى توقۇنۇش ۋە دوللار پېرېۋوت نىسبىتىنىڭ ئۆسۈشى بىلەن باشلاندى.
گېرمانىيەنىڭ ئاتلانتىك ئوكيان ھالقىغان مۇناسىۋەتلەرنى ماسلاشتۇرۇش مەسئۇلى پېتېر بەيېر(Peter beyer) فرانسىيە ئاگېنتلىقىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا، نويابىردىكى ئامېرىكا سايلىمىنىڭ نەتىجىسىنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىي نەزەر، ياۋروپا بىلەن ئامېرىكا «خىتاي بىلەن يېڭى سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى» قىلىش ئۈچۈن چوقۇم ئىتتىپاقلىشىشى كېرەك، دەپ ئىپادە بىلدۈردى. ئۇ مۇنداق دېدى:
شېنتاڭرىن قانىلىنىڭ بىيجىڭ ۋاقتى 2020-31-ئاۋغۇست بەرگەن كۈندىلىك خەۋىرىدە: خىتاي ھۈكۈمىتى ئىچكى موڭغۇل ئاپتونۇم رايونىدا موڭغۇل تىلى ئورنىغا خىتاي تىلى دەسسىتىشنى قارار قىلغان . بۇ قارار دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى موڭغۇللارنىڭ غەزىپىنى قوزغىدى ۋەئىچكى موڭغۇل ئاپتونۇم رايونىدىمۇ كەڭ كۆلەمدە نامايىش قوزغۇلىشىغا تۈرتكە بولدى . نۇرغۇن نامايىشچىلار قولغا ئېلىندى.
دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى جامائەت پىكىرىنىڭ بېسىمى ئاستىدا، شىنجاڭ (ت- شەرقىي تۈركىستان) دىكى كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىدە ئاۋاز چىقارغان فرانسىيە پرېزىدېنتى ماكرونغا ئوخشاش، خەلقئارا ئېغىر كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىگە قارىتا ئۆز كۆز قاراشلىرىنى ئارقا-ئارقىدىن ئاشكارا بايان قىلىشقا باشلىغان دۆلەت باشلىقلىرى بارغانسىرى كۆپەيدى
ئامېرىكا سىملىق خەۋەر تورى (CNN) نىڭ 21- سىنتەبىردىكى دوكلاتى: يېقىندا CNN خىتاي دائىرىلىرىنىڭ 6 بەتلىك جاۋاب خېتىنى تاپشۇرىۋالغان بولۇپ، دائىرىلەر ئۇيغۇرلارنى تۇغماس قىلىشقا
بۈگۈن تالاش-تارتىشتىكى ناگورنو-قاراباغ رايونى سەۋەبىدىن ئەزەربەيجان بىلەن ئەرمېنىيە ئارىسىدا ئۇرۇش پارتىلىدى. ئىككىلا تەرەپ قارشى تەرەپنى دۈشمەنلىك ھەرىكىتى قوزغىدى، دەپ ئەيىبلەشتى. ئىككى تەرەپ تالاپەتكە ئۇچرىغانلىقىنى دوكلات قىلدى، ئاز دېگەندىمۇ ئىككى ئەزەربەيجان ھەربىي تىك ئۇچارى ئېتىپ چۈشۈرۈلدى
ئىستانبۇلدا ئەركىن پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان، ئائىلىسى خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىغا سولانغان ياشلار بۈگۈن يەنە يېڭىچە بىر پائالىيەت بىلەن ئوتتۇرىغا چىقتى.
12- نۆۋەتلىك دۇنيا شەرقىي تۈركىستانلىقلار قېرىنداشلىق ئۇچرىشىشى ۋە 3- نۆۋەتلىك شەرقىي تۈركىستان مىللىي بىرلىك شۇراسى بۈگۈن (26- سىنتەبىر) تۈركىيەنىڭ پايتەختى ئەنقەرەدە، مائارىپ ۋە ھەمكارلىق جەمئىيىتى ۋە تەشكىلاتلار بىرلىكىنىڭ رەھبەرلىكىدە غەلىبىلىك ئېچىلدى.
25-سېنتەبىر كۈنى جەنۋەدىكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش شىتابىدا، ياۋرۇپا ئۇيغۇر ئاكادېمىيەسى ۋە شىۋېتسارىيە ئۇيغۇرغا ئادالەت تەشكىلاتى رەئىسى دوكتۇر ئابدۇشۈكۈر ئابدۇرېشىت ئەپەندى ياۋرۇپا يەھۇدى ئوقۇچىلار بىرلەشمىسىگە ۋاكالىتەن خىتاينىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى ئىرقى قىرغىنچىلىقى ئۈستىدىن شىكايەت قىلدى.
ئىقتىسادىي قىيىنچىلىققا كىرىپ قالغان تۈركىيەگە نىسبەتەن، بېيجىڭ تەمىنلىگەن غايەت زور مەبلەغ دەل ۋاقتىدا يېتىپ كەلگەن بولۇپ، شىنجاڭ (ت-شەرقىي تۈركىستان) مۇسۇلمانلىرىنىڭ ئەھۋالى تۈركىيەگە نىسبەتەن ئەھمىيىتىنى يوقاتتى. «فرانكفورت ئوبزورى» گېزىتى «ئۈزلۈكسىز كۈچىيىۋاتقان تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋىتى» دېگەن تېمىدا ماقالە ئېلان قىلىپ، بېيجىڭنىڭ تۈركىيەگە زور كۆلەمدىكى مەبلەغ سېلىش پىلانى توغرىسىدا خەۋەر بەردى.
ئاۋىستىرالىيە ئىستراتېگىيىلىك سىياسەت تەتقىقات ئورنى (Australian Strategic Policy Institute, ASPI) نىڭ يېڭى تەتقىقاتى خىتاينىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دا تۇتۇپ تۇرۇش مەركەزلىرىنى داۋاملىق قۇرىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. ASPI نىڭ قارىشىچە، بۇ يېڭىدىن سېلىنغان تۇتۇپ تۇرۇش مەركەزلىرى ئاساسلىقى يۇقىرى دەرىجىدە قوغدىلىشچانلىققا ئىگە «تۈرمە ئۇسلۇبى» دىكى مۇئەسسەسەلەر ئىكەن.
