بۇ ماقالە ۋەتەن ئىچىدىكى تور بېكەتلەردىن ئىلىنغان بولۇپ،ئابدۇللا ئابدۇرىھىم ۋە باشقا ئۇيغۇرغا ئورتاق بولغان مەدەنىيەت كىملىكلىرى ۋە شەخسلىرى تور بېتىمىزدە ئورتاقلىشىلدى.ماقالە ئەسلىسدىن ئۆزگەرتىلمىدى،ئەمما <<شنجاڭ>>سۆزىنى قوبۇل قىلمايدىغىنىمىز ئۇچۇن قوش تىرناق ئىچىگە ئىلىندى.
يىل:: 2018-يىلى
1.تۈركىيە: 19-ئەسىردە، يەنى 1812-، 1829-،1878-يىللىرى روسىيەدىن ئۈچ قېتىم مەغلۇپ بولغان. گىرېتسىيەلىكلەر 1827-يىلى تۈركىيەنى يېڭىپ، مۇستەقىللىقنى قولغا كەلتۈرگەن. مىسر 1832-، 1839-، 1840-يىللىرى تۈركىيەنى مەغلۇپ قىلغان. 1912-يىلىدىن 1913-يىلىغىچە تۈركىيە، ئىتالىيە، گىرېتسىيە، سېربىيە، بۇلغارىيە ۋە ئالبانىيە بىلەن بولغان ئۇرۇشلاردا يېڭىلگەن.
ئىسرائىلىيە باش مېنستىرى نېيتانياخۇ 1-ماي سەھەردە ئىسرائىلىيە دۆلەت مۇداپىئە ئارمىيەسىنىڭ باش ئىشتابىدا ئىراننىڭ يادرو مەسىلىسى ھەققىدە تېلېۋىزىيە سۆزى قىلدى.
امېرىكا ئاقسارىيى 30-ئاپرېل زۇڭتۇڭ ئۇقتۇرۇشى ئېلان قىلىپ، ئامېرىكىنىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقى، كانادا، مېكسىكا، ئارگېنتىنا، ئاۋسترالىيە، بىرازىلىيە قاتارلىق ئىقتىسادىي گەۋدىلەردىن ئېلىنىدىغان پولات-ئاليۇمىن تاموژنا بېجىنى كەچۈرۈم قىلىش مۇددىتىنى ئۇزارتىپ، ئالاقىدار سۆھبەت ئۈچۈن داۋاملىق ۋاقىت قولغا كەلتۈرىدىغانلىقىنى ئۇقتۇردى.
«كۈندىلىك پوچتا گېزىتى»نىڭ 30-ئاپرېلدىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، ئوتتۇرا ئامېرىكا قىتئەسىدىكى مۇساپىرلار بېسىلغان، كونىراپ كەتكەن بەش ئاپتوموبىل ئامېرىكىنىڭ سان ديېگو بىلەن مېكسىكا چېگرىسىغا يېتىپ كېلىپ، بۇ جايدىكى چېگرىدىن ئامېرىكىغا كىرمەكچى بولغان.
ئەنگلىيە <كۈندىلىك پوچتا گېزىتى> نىڭ 7-ئاينىڭ 13-كۈنىدىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، ئىتالىيەلىك مۇزىكانت ئېلىسا تومېللىنى (Elisa Tomellini) ئىتالىيە بىلەن شېۋېيتسارىيەنىڭ چېگرىسىغا جايلاشقان ئاللىپىس تېغىدىكى دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 14 مىڭ ئىنگلىز چىسى (يەنە تەخمىنەن 4267 مېتىرغا تەڭ) روسا چوققىسىدا پىئانىنو چالغان بولۇپ، بۇ <دۇنيا بويىچە دېڭىز يۈزىدىن ئەڭ ئېگىزدە ئۆتكۈزۈلگەن پىيانىنو كونسېرتى> دەپ ئاتالغان.
مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرسىتېتى مۇزىكا فاكۇلتېتىنىڭ دوتسېنتى، تالانتلىق مۇزىكانت ئالىمجان تۇرسۇن 1961-يىلى 10-ئايدا غۇلجا شەھىرىدە تۇغۇلۇپ، 2018-يىلى 25-ئاپرېل بېيجىڭدا بىز بىلەن مەڭگۈلۈك ۋىدالاشتى. بۇ خەۋەرنى ئاڭلاپ ھەممىمىز چوڭقۇر قايغۇغا چۆمدۇق!
ئۇيغۇر كلاسسىك مائارىپى ئۇرخۇن، شامان ۋە مانى دەۋرى (552 – 844 – يىللار)، ئىدىقۇت مائارىپى دەۋرى (850 – 1250 – يىللار) ۋە بۇددىزم مائارىپى دەۋرى (75 – 992 – يىللار) جەريانلىرىدىن ئۆتۇپ، كېيىن قەشقەر مەركەز قىلىنغان قاراخانىلارنىڭ ئىسلامىيەت مائارىپى دەۋرى (870 – 1211 – يىللار) غا قەدەم قويدى.
كروران ئېلى ئۆزىنىڭ شانلىق تارىخى ۋە مەدەنىيىتى بىلەن دۇنيانىھەيرەتتە قالدۇرغان، ئۇنىڭ نامى تارىخ سەھىپىسىدىن يوقالغاندەك قىلغان بولسىمۇ،ھەربىر تارىخنامىدە زىكرى قىلىنىپ تۇردى
قاراخانىيلار سۇلالىسىنىڭ راسا گۈللەنگەن مەزگىللىرىدە ئۇنىڭ زېمىنى ھازىرقى تارىم ئويمانلىقىنىڭ ئوتتۇرا ۋە غەربىي قىسمى، ئىلى مىڭلاق ۋادىلىرى ۋە بالقاش كۆلىنىڭ جەنۇبىي، چۇ دەريا ۋادىسى ۋە ئىسسىقكۆل ئەتراپى شۇنىڭدەك ماۋەرائۈننەھرنىڭ شەرقىدىكى رايونلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغانىدى. ب
ئابدۇررېھىم ئۆتكۈر , «ئىز» رومانى , ئۆزگۈر ئاي , ئەدەبىياتتىكى ئىككى خىل ئىجادىيەت ئۇسۇلى ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدىن ئېتىبارەن ئاتاقلىق شائىر، يازغۇچى ۋە تەتقىقاتچى ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنىڭ ئەدەبىي ئەسەرلىرى تۈركىيىدىكى زىيالىلار ۋە تەتقىقاتچىلارنىڭ دىققىتىنى قوزغاشقا باشلىدى. بىر قىسىم شېئىرلىرى تۈرك ئەدە
ئاپتورى:سەلجۇق سىلسۇپەر (تۈركىيە) تۈركچىدىن ئاغدۇرغۇچى:تاھىر ئىمىن ئىزاھات:ماقالىدا مەتبەئە تېخنىكىسنىڭ ئۇيغۇرلار تەرىپىدىن ئىجات قىلىنغانلىقى بىر قىسم تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىزدىنىشلىرى ئاساسدا يورۇتۇپ بېرىلىدۇ
مىللى مۇجادىلىگە شەخسنىڭ تەماسى ئەمەس، بەلكى مىللى ئىدەئال ۋە مىللى شەرەپ سەۋەپ بولىدۇ. – مۇستاپا كامال شەرقى تۈركىستان جۇمھۇريىتى بۇندىن 73 يىل مۇقەدەم، مۇقەدەس سەجدىگاھىمىز ئۇيغۇرىستاننىڭ شىمالىدىكى گۈزەل ماكان ئىلىدا، مىڭلىغان – ئونمىڭلىغان يىگىت – قىزلىرىمىزنىڭ ئىسسىق قانلىرىنىڭ بەدىلىگە مەيدانغا كەلگەن.
ئاپتور: ئەخمەتجان ھەسەن مۇھىم مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە «ئاپپاق خوجا» نامى بىلەن مەشھۇر بولغان خوجا ھىدايەتۇللا ئىشاننىڭ 17– ئەسىرنىڭ 70– يىللىرى يەكەن سەئىدىيە خانلىقىنىڭ ھۆكۈمرانى ئىسمائىلخان تەرىپىدىن يەكەن خانلىقى تەۋەسىدىن قوغلاپ چىقىرىلغاندىن كېيىن، سەئىدىيە سەلتەنەتىنىڭ تەختىنى تارتىۋېلىش، ئۆچ ئېلىش، قارشىلىشىش ئوي– خىياللىرىنىڭ تۈرتكىسىدە، قىلچەئۇيالماستىن ۋە ئارىلىقنى يىراق كۆرمەستىن تىبەتكە بىرىپ لاما دىنىنىڭ دىنىي، سىياسىي داھىيىسى دالاي لاماⅤكە ئۆز «قىيىنچىلىقى» دىن ھال- داتلاشتا قايسى يوللار ئارقىلىق بېرىپ كەلگەنلىكى نۇقتىلىق بايان قىلىنىدۇ.
مەھمۇد قەشقەرى كىم؟مەھمۇد قەشقەرىنىڭ كېلىپ چىقىشى توغرۇلۇق قولىمىزدىكى ۋاستە «تۈركى تىللار دىۋانى» نىڭ بەزى يەرلىرىدىكى ئۆزى تەرىپىدىن بېرىلگەن چەكلىك مەلۇماتلاردىن باشقا بىر نەرسە يوق① .
مىلادىيە 1887-يىلى گېرمانىيە بېرلىن ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى، مەشھۇر جۇغراپىئون، شەرقشۇناس زىچ خوفىن دېڭىز يوللىرى ئېچىلىشتىن ئىلگىرى غەرب بىلەن شەرقنىڭ بارلىق ئالاقىلىرىنى تۇتاشتۇرىدىغان قەدىمكى قورۇقلۇق يولىنىڭ نامىنى ناھايىتى چىرايلىق نام بىلەن، يەنى «يىپەك يولى» دېگەن نام بىلەن ئاتىدى.
بۇمەريەم سۇلتانئېزىز ئۇيغۇر تىلى دېگەن بۇ سۆز ئېيتماققا ۋە يازماققا تولىمۇ ئاددىي ۋە قىسقا. ئەمما مەنە، خاراكتېر ۋە ئەھمىيەت جەھەتتىن ئېيتقاندا، بۇ سۆز « ئۇيغۇر» سۆزى بىلەن ئوخشاش ئورۇنغا ئىگە. چۈنكى ئۇيغۇر بولمىسا ئۇيغۇر تىلى ئۆلگەن تىل قاتارىغا كىرىدۇ. ئۇيغۇر تىلى بولمىسا ئۇيغۇر دەپ بىر مىللەت بار دېگىلى بولمايدۇ. ئۇيغۇر […]
(ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ۋاپاتىنىڭ 80 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) مەخمۇت ئېلى ئاتتىلا 1. ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى تالانتلىق شائىر، ئوت يۈرەك ئىنقىلابچى، مىللەت سۆيەر جەڭچى ئابدۇخالىق ئابدۇرەھمان ئوغلى ئۇيغۇر 1901-يىلى 2-ئاينىڭ 9-كۈنى تۇرپان شەھىرىنىڭ باغرى يېزىسىدا مەرىپەتپەرۋەر سودىگەر ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن.
« ئۇيغۇر » دىگەن بۇ نام دۇنيادا نوپۇسى سەككىز مىليوندىن ئارتۇق تۇركىي تىل سىېستىمىسىدا سوزلىشىدىغان، قەدىمكى مەدەنىيەتلىك شەرق خەلقىنىڭ نامى. ھازىر دۇنيادا 30 نەچچە دولەت ئالىملىرى ئۇيغۇر مىللىتىنى تەتقىق قىلماقتا. مانا ئۇيغۇرشۇناسلىقنىڭ ئالدىدا تۇرۇۋاتقىنى « ئۇيغۇر » نامى قانداق مەنىگە ئىگە؟ قاچاندىن بېرى قوللىنىلغان؟ دىگەندەك نۇرغۇن مەسىلىلەر تېخى جاۋابسىز، بىز توۋەندە بۇ ھەقتىكى مۇلاھىزىمىزنى ئوتتۇرىغا قويىمىز.
ەقىل ھەم بىلىم تەرجىمانى بۇ تىل، رۇشەن تىل كىشىنى يۇرۇتقۇچى،بىل! -يۈسۈپ خاس ھاجىپ ئەسكەرتىش:بۇ يازما ئۇيغۇر تىلى ۋەتەندىكى مەكتەپ مائارىپىدا جىددى كىرزىسكە يولۇققان مەزگىللەردە،يارمۇھەممەد ئەپەندى دادىللىق بىلەن ئوتتۇرىغا چقىپ،ئۇيغۇر تىلىنى قوغداش،ساقلاش ھەققىدە <<دۆلەت سياسىتى>>دىن پايدىلىنىپ تۇرۇپ يازغان بىر ماقالىسى بولۇپ،ئەينى چاغدا كۈچلۈك ئەكىس تەسر قوزغىغان.
