بوستون ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ سانلىق مەلۇماتلىرىغا قارىغاندا، ئىككى خىتاي بانكىسى 2008- يىلدىن 2019- يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا بىرقانچە دۆلەتنى 462 مىليارد دوللار قەرز بىلەن تەمىنلىگەن بولۇپ، خىتاينىڭ باشقا دۆلەتلەرگە قەرىز بېرىشىنىڭ غەلىتە مىساللىرى بار.
ختاي
خىتتاينىڭ شىمالىي قۇتۇپتا سۈيۈقلاندۇرۇلغان تەبىئىي گاز باكلىرى ۋە يادرو ئېنېرگىيەلىك مۇز پارچىلايدىغان يۈك پاراخوتى بار بولۇپ، داۋاملىق تۈردە پاراخوت ۋە ئېكىسپېدىتسىيە ئەترەتلىرنى يوللاۋاتىدۇ.
ئادۇۋكات ئىلياس دوغان خەۋەر تۈرك قانىلىدا ۋەتەن پارتىيەسى رەئىسى دوغۇ پىرىنچەكنىڭ ئۇيغۇر قىزى نۇرسىمانگۈلگە قىلغان تۆھمەتلىرى سەۋەبلىك دوغۇ پىرىنچەكنى قانۇنىي جاۋابكارلىققا تارتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى.
بايدىننىڭ دۆلەت بىخەتەرلىكى مەسلىھەتچىسى جاك سۇللىۋان جۈمە كۈنى مونۇلارنى بىلدۈردى: «ئامېرىكا خىتاينىڭ <شنجاڭ> دىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرى ئۈستىدىكى قىلمىش-ئەتمىشلىرى، خوڭكوڭلۇقلارنى باستۇرغانلىقى ۋە تەيۋەنگە قىلغان مۇئامىلىسى ئۈچۈن قاتتىق جازا يۈرگۈزۈشكە تەييارلىق قىلىشى كىرەك.»
28- يانۋار كۈنى خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىسرلىكى باياناتچىسى جاۋ لىجىيەن يېڭىدىن ۋەزىپىگە ئولتۇرغان ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى ئانتونى بىلىنكىننىڭ «خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇرلارغا قارشى ئىرقىي قىرغىنچىلىق ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ
ئائىلىسى لاگېردا ياكى سەۋەپسىز كېسىلىپ، ھەرقايسى تۈرمىلەردە جازا مۇددىتىنى ئۆتەۋاتقان ھەم شۇنداقلا يېقىنقى 4 يىلدىن بېرى ئائىلىسى بىلەن ھېچقانداق ئالاقە قىلالمايۋاتقان بىر قىسىم ئۇيغۇرلارنىڭ ئىستانبۇلدىكى ئۇرۇق-تۇغقانلىرى ئۆزلىگىدىن تەشكىللىنىپ، ئىستانبۇل سارى يەر رايونىدىكى خىتاي كونسۇلىنىڭ ئالدىدا ئائىلىسىنىڭ ئىز-دېكىرىنى قىلىش ئۈچۈن يىغىلغان بولسىمۇ، خىتاي كونسۇلى بۇنىڭغا ھېچقانداق ئىپادە بىلدۈرمىدى.
ئىككى تەرەپلىك سودا مىقدارى 10 يىلدىن كۆپرەك ۋاقىتتىن بېرى 20 مىليارد دوللاردىن ئاشقان بولۇپ، خىتاي تۈركىيەنىڭ ئۈچ چوڭ سودا ھەمراھىنىڭ بىرىگە ئايلاندى.خىتاي شىركەتلىرنىڭ تۈركىيەدىكى FDI پاي چېكى 1 مىليارد 920 مىليون دوللارغا يەتتى. ئىككى دۆلەت 12 مىليارد خەلق پۇلى (10 مىليارد 900 مىليون تۈرك لىراسى) پۇل ئالماشتۇرۇش كېلىشىمى ئىمزالىدى.
2021- يىلى 7- ئاينىڭ 1- كۈنى خىتاي كومپارتىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 100 يىللىقى بولىدۇ. يۇقۇملۇق كېسەل داۋاملىق يەرشارى خاراكتېرلىق تارقىلىشچان ھالەتتە تۇرىۋاتقاندا، خىتاي بايراملىق سىياسىي كەيپىيات يارىتىش ئۈچۈن، ج ك پ نىڭ ھەر خىل تەشۋىقات ۋاستىلىرى يۇقىرى دەرىجىلىك تەبرىكلەش پائالىيەتلىرىنى باشلىدى. كۆزەتكۈچىلەر مۇنداق دەپ كۆرسەتتى: «كومپارتىيىنىڭ قانۇنلۇقلىقىنى، خىتاي كومپارتىيىسىنىڭ تۈزۈمدىكى چىرىكلىكىنى، شۇنداقلا خىتاي دۇچ كېلىۋاتقان ئىقتىسادىي تەرەققىياتنىڭ ئاستىلىشى ۋە ئىجتىمائىي زىددىيەتكە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن بار كۈچى بىلەن تەشۋىقاتنى كۈچەيتمەكتە.»
ئاق ساراي باياناتچىسى ساچى مۇنداق دېدى: «خىتاي بىلەن ئامېرىكىنىڭ ئىستراتېگىيىلىك رىقابىتى بولسا 21-ئەسرنىڭ ئەڭ سىموۋۇللۇق ئالاھىدىلىكى. خىتاي بولسا دۆلەت ئىچىدە بارغانسرى دېكتاتۇرلاشماقتا، دۆلەت سىرتىدا ھەدىدىدىن ئاشماقتا. بېيجىڭ ئېغىر ۋاستىلەر بىلەن بىزنىڭ بىخەتەرلىكىمىز، تەرەققىياتىمىز ۋە قىممەت قاراشلىرىمىزغا خىرىس قىلماقتا.بۇ ئامېرىكىدىن يېڭىچە تەدبىر قوللىنىشنى تەلەپ قىلىدۇ.»
(پارىژ خەۋىرى)
2021- يىلى 24- يانۋار فرانسىيەدىكى ئوقۇرمەنلىرى بىر قەدەر كۆپ بولغان «غەربىي فرانسىيە» گېزىتى ئۆزىنىڭ تور بەت سەھىپىسىدە «كابۇلدىكى ھەقىيقى خىتاي جاسۇسلىرى ۋە ساختا ئۇيغۇر تېررورىستلىرى» تېمىسىدا ئوبزور ماقالىسى ئېلان قىلدى.
بايدىن ھۆكۈمىتى خىتاي بىلەن بولغان ئالاقىنى ئەڭ ئىنچىكە نۇقتىدىن باشلىدى. تەيۋەن مەسىلىسى بولسا خىتاينىڭ تاشقى سىياسىتىدىكى مۇھىم نۇقتىسى ۋە قىزىل سىزىقى.
خىتاينىڭ ئامېرىكىدىكى باش ئەلچىخانىسى تۋىتتېردا خىتاي كۈندىلىك گېزىتىنىڭ «رادىكاللىقنى يوقىتىش – شىنجاڭدىكى ئاياللارغا تېخىمۇ كۆپ ھوقۇق بەردى» سەرلەۋھىلىك ماقالىنى تارقاتقان بولۇپ، خىتاي ئەلچىخانىسى مەزكۇر ئۇلانما ئۈستىگە «تەتقىقات شۇنى كۆرسەتتىكى، شىنجاڭدىكى ئۇيغۇر ئاياللىرىنىڭ كاللىسى ئازات قىلىندى
خىتاي ھۆكۈمىتى دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى مۇتەخەسسىسلىرىنىڭ ۋۇخەنگە بېرىپ،خىتاي ۋىرۇسىنىڭ مەنبەسىنى تەكشۈرۈشىنى رەت قىلىپ، ئۇلارغا ئالاقىدار رەسمىيەتلەرنى بېجىرىپ بېرىشكە قارشى تۇرغان.
خىتاينىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقىغا سالغان بىۋاسىتە مەبلىغى (DYY) يېقىنقى بىر قانچە يىلدا شىددەت بىلەن ئاشقان بولۇپ، بۇ ئاساسلىقى ئىستراتېگىيىلىك ئۇل ئەسلىھە ۋە يۇقىرى تېخنىكىلىق رايونلارغا مەركەزلەشتى.
ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىنىڭ بېشىدىن باشلاپ، خىتاي 25 يىلدىن كۆپرەك ۋاقىتتىن بۇيان مۇقىم زامانىۋىلاشتۇرۇپ كېلىۋاتقان خىتاي دېڭىز ئارمىيىسى خىتاينىڭ يېقىن دېڭىز رايونىدىكى كۈچلۈك ھەربىي كۈچكە ئايلىنىپ، تېخىمۇ يىراق دېڭىز-ئوكيانلاردىكى ھەركىتى كۈنسېرى كۆپىيىۋاتىدۇ.
بېيجىڭ: «خىتاي خەلق ئازادلىق ئارمىيىسى 2027- يىلغا بارغاندا، ئاسىيانىڭ غەربىي تىنچ ئوكيان رايونىدىكى ئامېرىكا ئارمىيىسى بىلەن باراۋەر بولغان ھەربىي كۈچكە كاپالەتلىك قىلىش ئۈچۈن يېڭى نىشان بەلگىلىگەن بولۇشى مۇمكىن.» دېدى.
موڭغۇللار پايتەخت ئۇلانباتاردا يىغىلىپ، خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئىچكى موڭغۇلىيەدىكى قوش تىل مائارىپى سىياسىتىگە نارازلىق بىلدۈردى (2020-يىلى 15-سېنتەبىر)
يەرشارى بىرلەشمە گەۋدىسى خىتاي COSCO ترانسپورتى ئوتتۇرا دېڭىزنىڭ ئەڭ ئاۋات ترانسىپورت مەركىزىگە ئايلانغان گرېتسىيەنىڭ پىراۋۇس پورتىغا بولغان ھۆكۈمرانلىق ئورنىنى تېخىمۇ كۈچەيتىپ تەسىرىنى كېڭەيتىۋاتىدۇ.
ختتاي كوممۇنستڭ پارتىيسنىڭ بىر ئەمەلدارى دۈشەنبە كۈنى ئامېرىكا بىرلەشمە ئاگېنىتلىقى بىلەن ئۆتكۇزگەن سۆھبىتىدە ئۇيغۇرلارغاقاراتقان باستۇرۇش سياسىتىنى يېنىكلەتمەيدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن.
ئامېرىكا ئاۋازى (美国之音) ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مېنىستىرى پومپىيو 10-نويابىر دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسىدە ئۆتكۈزۈلگەن مۇخپىرلارنى كۈتىۋېلىش يىغىنىغا قاتناشتى .
