2019- يىلى 13-ئىيۇن، ئامېرىكىنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى رەسمىي تىۋېتتىر ھىسابىدا شەرقىي تۈركىستاندىكى خىتاي زۇلۇملىرى ھەققىدە ئۇچۇر يوللىدى. بۇ ئۇچۇردا مۇنۇلار بىلدۈرۈلگەن:
ھۆكۈمەتلەر مەيدانى
ئۇيغۇر مەسلىسى ئامېرىكىنىڭ 2020-يىللىق پىرىزدىنىتلىق سايلىمىدا دىموكراتلار پارتىيەسنىڭ كۇچلۇك نامزاتى، سابىق مۇئاۋىن پىرزدنىت جوۋ بايدىن بىلەن ھازىرقى پىرزدىنت، جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتسينىڭ نامزاتى دونالد تىرامپنىڭ كىمنىڭ سايلىنىشغا تەسر كۆرستىدىغان ئەڭ مۇھىم ئامىللارنىڭ بىرىغا ئايلاندى.
كانادا باش مىنىستىرى جاستىن ترودو سەيشەنبە كۈنى «تيەنئەنمېن قىرغىنچىلىقى» نىڭ 30 يىللىقىنى خاتىرىلەش پائالىيىتىدە سۆز قىلىپ، ئۆزىنىڭ خىتايدىكى كىشىلىك ھوقۇق ئەھۋالىدىن ئىنتايىن ئەندىشە قىلىۋاتقانلىقىنى، بۇنىڭ زۇلۇمغا ئۇچراۋاتقان نەچچە مىليون ئۇيغۇرلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
جاست
2019- يىلى 30- ماي، ئامېرىكىنىڭ موڭغۇلىيە پايتەختى ئولانباتۇردا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى شەرقىي تۈركىستاندىكى رامزان ۋەزىيىتى ھەققىدە رەسمىي تىۋىتتىر ھىسابىدا تىۋىت يوللىدى. بۇ ئۇچۇرنىڭ تەرجىمىسى تۆۋەندىكىچە:
«
2019- يىلى 29- ماي، ئامېرىكا خىتاينى شەرقىي تۈركىستاندا خالىغانچە تۇتقۇن قىلىنغان ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمان ئاز سانلىق مىللەتلەرنى قۇيۇپ بېرىشكە چاقىرىپ، ئۇلارنىڭ ھېيتنى ئۇرۇق-تۇغقانلىرى بىلەن ئۆتكۈزىشى كېرەكلىكىنى بىلدۈردى.
2019-يىلى 5-ئاينىڭ 22-كۈنى ئامېرىكا ھۈكۈمىتى خىتاينىڭ 13كارخانىسى ۋە بىر قىسىم شەخىسلەرگە چەكلەش ئېلىپ باردىغانلىقىنى ئېلان قىلدى.
2019- يىلى 5- ئاينىڭ 20- كۈنى، ئامېرىكىنىڭ ۋىيانادا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى رەسمىي تىۋىتتىر ھىسابىدا شەرقىي تۈركىستاندىكى رامىزان ۋەزىيىتى ھەققىدە تىۋىت يوللىغان. بۇ ئۇچۇرنىڭ تەرجىمىسى تۆۋەندىكىچە:
2019- يىلى 5- ئاينىڭ 20- كۈنى، ئامېرىكىنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى رەسمىي تىۋىتتىر ھىسابىدا شەرقىي تۈركىستاندىكى رامزان ۋەزىيىتى توغرىسىدىكى تىۋىت يوللىغان. بۇ ئۇچۇرنىڭ تەرجىمىسى تۈۋەندىكىچە:
5-ئاينىڭ 8-كۈنى، گېرمانىيە پارلامىنتى كىشلىك ھوقۇق ھەيئىتى كۆپلىگەن كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسى ۋە خىتاي مەسىلىسى مۇتەخەسسىسلىرىنى تەكلىپ قىلىپ فىدراتسىيە پارلامىنتىدا مۇھاكىمە يىغىنى ئاچتى. بۇ يىغىندىكى مۇھىم بولغان مۇھاكىمە نوقتىسى بولسا شىنجاڭ (ش ت) ۋەزىيتى ۋە خىتايدىكى ئاز سانلىق دىننى ئاممىنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالى بولدى.
(گ
ياۋروپا ئىتتىپاقى بىر دېپلوماتىنىڭ پەيشەنبە كۈنى بىلدۈرۈشىچە، ياۋروپا ئىتتىپاقى خىتاينى شىنجاڭدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) ۋەزىيەتنى «ئۆزگەرتىشكە«دەۋەت قىلغان بولۇپ، ياۋروپا ئىتتىپاقى بىر مىليون ئەتراپىدا ئاز سانلىق مۇسۇلمانلار لاگېرلارغا قامالغان بۇ رايوننى زىيارەت قىلىشقا ئۇرۇنماقتا ئىكەن.
ئەنگىلىيىنىڭ مۇھاپىزەتچى گېزىتى ۋە تەكشۈرۈش خاراكتېرلىك تور مىدىياسى Bellingcatھەمكارلىشىپ، سۈنئىي ھەمراھ كۆرۈنىشىنى سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق، 2016 – يىلىدىن بىرى خىتاي ھۆكۈمىتى شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان -ت) ئەڭ ئاز بولغاندا 31 مەسچىت ۋە ئىككى تاۋاپگاھنى ۋەيران قىلىۋەتكەن. خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى بۇنىڭغا ئىتىراز بىلدۈردى ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرىنى بۇلارغا ئىشەنمەسلىككە، «ئۆسەك سۆزلەرنى» تارقاتماسلىققا چاقىردى.
ئامېرىكا جۈمە كۈنى خىتاينى شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) بىر مىليوندىن كۆپ، بەلكى ئۈچ مىليونغا يېقىن ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلىدىغان ئۇيغۇرلارنى «جازا لاگېرىغا» قامىغان دەپ ئەيىبلىدى. بۇ ئامېرىكىنىڭ ھازىرغا قەدەر خىتاينىڭ شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) يۈرگۈزۈۋاتقان ھازىرقى ۋەزىيىتىگە قارتا ئوتتۇرىغا قويغان ئەڭ قاتتىق ئەيىپلىشىدۇر.
رويتېرس ئاگېنتلىقى خەۋەر قىلىشىچە، ب د ت باش كاتىپى گۇتېررېس بېيجىڭدا ئۆتكۈزۈلگەن بىر يول بىر بەلۋاغ باشلىقلار مۇنبىرى يىغىنىغا قاتنىشىش جەريانىدا، خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭيى غا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمانلار دۇچ كېلىۋاتقان قىيىن ئەھۋاللارنى تىلغا ئالغان. ئەمما، كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتى ئۇ ئىشنىڭ يېنىكىنى تاللىدى دېگەن گۇمانىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى ب د ت باش كاتىپىنىڭ خىتاي زىيارىتىدىن نارازى بولدى.
مالايسىيا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى مۇھەممەد سابۇ (Mohamad Sabu) مالايسىيانىڭ خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزىۋاتقان سىياسىتىگە سۈكۈت قىلمىغانلىقىنى بىلدۈردى.
ياۋروپا مەنپەئىتى تورىنىڭ خەۋەر قىلىشچە،18-ئاپرىل ياۋروپا پارلامنىتى ختتايدىكى ئنسانى ھوقۇق ئەھۋالىنى سۈرۈشتە قىلىدىغان بىر قارار ماقۇللىغان.
ترامپ ھۆكۈمىتى خىتاينىڭ شىنجاڭدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) مۇسۇلمانلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىگە قارشى باشقا دۆلەتلەرنىمۇ قەدەم ئېلىشقا چاقىرىپ، دىپلوماتىك خىزمەتلەرنى ئىشلىمەكتە.
مېھرىگۈل تۇرسۇن خىتاينىڭ شىنجاڭدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) جازا لاگىرىدىكى قىيناش ۋە ئۇرۇشلاردىن ئامان قالغۇچى. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: « مەن سولانغان كامىردىلا توققۇز ئايال ئۆلۈپ كەتتى.»
كىشىلىك ھوقۇق كومتېتىنىڭ 40 – نۆۋەتلىك «يۇقىرى دەرىجىلىك»لەر يىغىنىدا سۆز قىلغان تۈركىيە تاشقىي ئىشلار مىنىستىرى مەۋلۈت چاۋۇشئوغلۇ، خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرى ۋە مۇسۇلمان ئاز سانلىقلارغا قاراتقان سىياسىتى ھەققىدە توختۇلۇپ: خىتاينىڭ يۈرگۈزىۋاتقان ھەق – ھوقۇق دەپسەندىچىلىكلىرىنى بىكار قىلىشىنى ئۈمىت قىلىدىغانلىقىنى، ئېيتتى.
ەئۇدى تەشۋىقات مىنىستىرلىكىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، سەئۇدى ۋەلىئەھدىسى مۇھەممەد سالمان خىتايدىكى زىيارىتىدە، ئىككى دۆلەت مەدەنىيەت، تىجارەت ساھەسىدىكى ئالاقىنى كۈچەيتىش ئۈچۈن مەملىكەت مىقياسىدىكى مەكتەپلەردە خىتايچە ئۆگىنىشنى مۇھىم پىلان قاتارىغا كىرگۈزگەن.
