دۆلەتچىلىك ۋە مىللەتچىلىك

ئىنسانشۇناسلىق بىلەن جەمىيەتشۇناسلىقنىڭ كىيىنكى نەتىجىلىرىدىن بىرى مىللەتلەرنى «ئېتنىك مەنىدىكى مىللەت»، «ئىجتىمائىي مىللەت»، «سىياسىي مىللەت»دىگەن ئۈچ كاتېگورىيەگە ئاجرىتىش بولدى.

ئىتتىپاقلىشىپ بىر تەشكىلات ئاستىغا يىغىلالمايمىز بىز. بىرلىرى دۇقنى ھاراقكەش خائىنلارنىڭ تەشكىلاتى دەپ يامان كۆرىدۇ. يەنە بىرسى سۈرگۈندى ھۆكۈمەتنى ھاماقەت خىيالپەرەستلەر دەيدۇ. ئۇ بۇنى بىر نەرسە دەيدۇ بۇ ئۇنى بىر نەرسە دەيدۇ.

مىللى مۇستەقىللىغىمىزنىڭ سىموۋلى بولغان ئاي يۇلتۇزلۇق كۆك بايراقنى تەڭرىتاغ باغرىدا قايتىدىن جەۋلان قىلدۇرۇش، ھەر بىر ئويغاق، مەسئۇلىيەتچان ئۇيغۇر زىيالىسىنىڭ ئەڭ بۈيۈك ئارزۇسى. بولۇپمۇ مىللىتىمىز تارىختا مىسلىي كۆرۈلمىگەن مىللىي كىرىزىسكە دۇچ كەلگەن، مىللىي مەۋجۇدلىقىمىزنى ساقلاشمۇ مەسىلىگە ئايلىنىپ قالغان بۈگۈنكى كۈندە، مىللىي كۈرىشىمىزنىڭ كەلگۈسى ۋە يول خەرىتىسى ئۈسىتىدە ئىزدىنىش روھىي ئۇيغاق، مەسئۇلىيەتچان ھەر بىر ئۇيغۇر زىيالىسىنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان ۋەزىپىسى.

بۇ يازمىدا ئەنقەرە ھاجى بايرام ۋەلى ئۇنىۋېرسىتى خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر بۆلىمى پروفېسسورى ئابدۇرېشىت جېلىل قارلۇق ئەپەندىنىڭ پىدائىيلار تورىدا ئېلىپ بارغان سۆھبىتى، ئابدۇۋېلى ئايۇپ ئەپەندىنىڭ ئۇنىڭغا قارتا يازغان يازمىسى ۋە بۇنىڭدىن باشلانغان تالاش – تارتىشلار مۇلاھىزە قىلىنىدۇ.

كىچىكىمىزدە «تارىم غۇنچىلىرى» دېگەن ژۇرنىلىرىمىز، يەنە باشقا گېزىتلىرىمىز، مەكتەپنىڭ كىچىك گېزىت، ژۇرناللىرى بار ئىدى.

قاچان ۋە كىمدىن ئاڭلىغانلىقىمنى بىلمەيمەن ، « تارىخ كۈچلۈكلەرنىڭ ئاجىزلارنىڭ دۈمبسىگە ئۇرغان تامغسى » دەيدىغان بىر گەپ ھازىرمۇ ئېسىمدە. ئىنگىلىز تارىخچى Carr بولسا «What is History » دېگەن كىتابىدا تارىختىكى ھەممە ۋەقەلەر تارىخ بولالايدىغانلىقى، لىكىن تارىخچىنىڭ مەيدانى، مەنپەتى ۋە يېزىش مېتودىغا ئاساسەن ئۆزى موھىم دەپ قارىغان بىر ۋەقەنى تاللاپ ئېلىپ، ئۆزىنىڭ مەدەنىيەت چەمبىرىكى ئىچىدە يېزىپ چىقىدىغانلىقىنى، ئوخشىمغان مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشگە ئىگە ئىككى تارىخچىنىڭ ئوخشاش ۋەقەنى ئوخشىمىغان شەكىلدە بايان قىلدىغانلىقىنى تىلغا ئالغان.

ئەسلىدە زالىمدىن بۇنداق سوئال سوراش پېقىرغا كۆرە قاملاشمىغان بىر ئىش، شۇنداق بولسىمۇ زاماننىڭ تىلى بويىنچە سوراپ باقايلى ؟!

بىلمەك – بىلشنى بىلمەكتۇر، بىلمەك- قانداق بىلشنى بىلمەكتۇر، بىلمەك – ئۆزىنى بىلمەكتۇر، سەن ئۆزۈڭنىڭ قانداقلىقىنى بىلمسەڭ بۇ قانداق بىلمەكتۇر؟!

بىر نەرسىنىڭ ياكى بىر ئىشنىڭ ياخشى تەرپىنى تىلغا ئالغانلىق ئونىڭ ناچار تەرىپىنىڭ يوق ئىكەنلىكىدىن دېرەك بەرمەيدۇ. بىراۋنىڭ ياخشى تەرىپىنى قىلغانلىقمۇ ئو شەخسنىڭ نوقسانسىز ئەمەسلىكىنى كۆرسەتمەيدۇ

2- ئاينىڭ 9- كۈنى تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنستىرلىقى خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي ۋە مىللى قىرغىنچىلىقىغا قارىتا ئوچۇق بايانات ئېلان قىلدى .

سەنئەتكارلار ئىجتىمائىي جەمئىيەتنىڭ مۇھىم تەركىۋى قىسمى ۋە يېتەكچىسى.

ئانارخىزم ئىنگلىزچە « Anarchy» دېگەن سۆزدىن كەلگەن ئاتالغۇ بولۇپ، موقۇمسىزلىق، مەركەزسىزلىك ۋە قالايمىقانچىلىق دېگەندەك مەنىلەرگە ئىگە

«ئۇلار بىزنى قۇللارغا ئايلاندۇرۇۋەتمەكچى ئىدى، ئەمما ئەركىن ئادەملەرلا قارشىلىق كۆرسىتەلەيدۇ! «

جازا لاگېرلىرىنىڭ خەلقئاراغا ئاشكارىلىنىشىغا ئەگىشىپ، خىتاي كومپارتىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ماھىيىتىنى تونۇپ داۋا سېپىغا قېتىلىۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ سانى كۆپەيمەكتە.