مەلۇم بولغىنىدەك دېكابىرنىڭ بېشىدىلا ئىجتىمائى تاراتقۇ ۋاستىلىرى ۋە قىسمەن ئاممىۋى تاراتقۇ ۋاستىلىرىنىڭ دىققىتى شەرقى تۈركىستانلىقلار دۇچ كېلىۋاتقان تەسۋىرلىگۈسىز زۇلۇمنى كۈنتەرتىپكە كەلتۈرۈش ئۈچۈن ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە پىيادە يولغا چىققان ئەرشىدىن ئەركىن ئىسىملىك ئۇيغۇر يىگىتىگە مەركەزلەشتى.
تۈركىيە خەۋەرلىرى
خىتاي تاجاۋۇزچىلىرى تەرىپىدىن 28 يىلدىن بېرى تۈرمىدە تۇتۇپ تۇرلىۋاتقان ئابدۇلكەرىم ئابدۇۋەلى ( كىرەم قارىم )، يىقىندا خىتاي تاجاۋۇزچىلىرى تەرىپىدىن شەھىت .قىلىنغان ئىجتىمائى تاراتقۇلاردا تارقىلىۋاتقان ئۇچۇرلارنى كۆزىتىش جەريانىدا بۇ خەۋەرنىڭ راسىتلىقى دەلىللەنگەن
27-نۆۋەتلىك مۇسۇلمان جەمىيەتلەر قۇرۇلتىيى Esam تەرىپىدىن 2-نويابىردىن 3-نويابىرغىچە تۈركىيەنىڭ ئىستانبول شەھرىدە ئېچىلدى.
2- نويابىر ئىقتىساد ۋە جەمىيەت تەتقىقات مەركىزى ESam تەرىپىدىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان خەلىقئارا مۇسۇلمان توپلۇلۇقلار (جەمىيەتلەر) بىرلىكى قۇرۇلىتىيى ئىستانبۇلدا باشلانغان بولۇپ، قۇرۇلتايغا ئىسلام دۇنياسىنىڭ ئوخشىمىغان قىتئە ۋە رايونلىرىدىن كەلگەن ۋەكىللەر قاتناشتى.
ئو سۆزىدە ئۆزىنىڭ قازاقىستان پۇقراسى بولغان بولسىمۇ خىتاينىڭ زۇلۇمىدىن قېچىپ قۇتۇلالمىغانلىقىنى ئالاھىدە ئەسكەرتىپ ئۆتۈش ئارقىلىق، ۋەتەندىكى ئۇيغۇر ۋە قازاق قېرنداشلىرىمىزنىڭ نەقەدەر قاتتىق زۇلۇم ئاستىدا ئىكەنلىكىنى كۆرستىپ بەردى. ئو يەنە جازا لاگىرىدا كۆرگەن زۇلۇم ۋە خورلۇقلارنى ، كىشىلەرنىڭ كامىردىن تۇرۇپ ئازلاپ ، تۇرۇپ كۆپىيىپ قالدىغانلىقىنى، كامىرنىڭ شارائىتىنىڭ قانچىلىك ناچارلىقىنى ، ھەتتا يىگۈدەك تۈزۈك تاماق ۋە ئۇخلىغۇدەك بوشلۇقنڭمۇ يوق ئىكەنلىكى قاتارلىق بىرقاتار زۇلۇملارنى سۆزلەپ ئۆتتى. ئەڭ ئاخىرىدا ئۆزى بىلەن بىر كامىرغا سولانغان ئاياللار ۋە قىزلارنىڭ ، ھەدىمىزگە ئۆزىلىرىنىڭ بۇ يەردىن
6- نويابىر شىۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھرىدە ئۆتكۈزۈلگەن 196 دۆلەتتىن ۋەكىل قاتناشقان ب د ت كىشلىك ھوقۇق يىغىنىدا، ئامېرىكا، كانادا قاتارلىق 14 دۆلەتنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسىنى تىلغا ئېلىشى ۋە خىتاينى كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى بىلەن ئەيىپلىشىدىن كېيىن، قىسمەن سىياسەتچىلەر ۋە سىياسىي پارتىيەلەر ئۇيغۇر مەسىلىسىگە تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىشكە باشلىدى
خىتايدا زىيارەتتە بولۇۋاتقان تۈركىيە ئادالەت مىنىستىرى ئابدۇلھەمىد گۈل 17-نويابىرئۆزىنىڭ تىۋىتتىر ھىسابىدا شاڭخەي مۇفتىسى مۇسا بىلەن چۈشكەن رەسىمىنى ھەمبەھىرلىدى. رەسىمگە: «شاڭخەي مۇفتىسى مۇسا جىن ۋە باشقا قىرىنداشلىرىمىزنى زىيارەت قىلدۇق ۋە نەچچە مىڭ كىلۇمىتىر ئۇزاقلىقتىكى شىياۋتاۋيۈن(小桃园) مەسچىتىدە جۈمە نامىزىمىزنى بىرلىكتە ئوقۇدۇق. ئۇلارغا تۈرك خەلقىنىڭ سالاملىرىنى يەتكۈزدۇق »دىگەنلەرنى ئىلاۋە قىلدى. كۆزەتكۈچىلەر مىليۇندىن ئارتۇق ئۇيغۇرنىڭ جازا لاگىرلىرىدا ئەرزىيەت چىكىۋاتقانلىقى خەلىقئارا تاراتقۇلاردا بەس مۇنازىرە قوزغاۋاتقان ھالقىلىق پەيىتتە، ئابدۇلھەمىد گۈلنىڭ شاڭخەي مۇفتىسى بىلەن رەسى
تۈركىيە ئۈلكۈ ئوجاكلارى رەئىسى ، مىللىيەتچى ھەركەت پارتىيسى مەرسىن مىللەت ۋەكىلى ئولجاي كىلاۋۇز 2018-يىلى 11-ئاينىڭ 15- كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلسى سەھنىسىدىن چاقىرىق قىلدى : ياشسۇن ھەقلىق شەرقىي تۈركستان داۋايىمىز .
خىتاي ۋە تۈركىيەنىڭ تەڭ دەرىجىلىك مىنىستىرلىقلارى ئارىسىدىكى ھەمكارلىقنىڭ كۈچەيتىلىشىگە مۇناسىۋەتلىك ئورتاق قارار ئىمزالاندى.
تۈركىيە ئەدلىيە مىنىستىرى (ئادالەت باكانى) ئابدۇلھەمىد گۈل ۋە خىتاي ئەدلىيە مىنىستىرى فۇ جىڭخۇا كۆرۈشتى.
شەرقى تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 85 يىللىقىنى ، شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغانلىنىڭ 74 يىللىقىنى خاتىرلەش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى
شەرقى تۈركىستان تەشكىلاتلارنىڭ بىرلىكىنىڭ ئورۇنلاشتۇرشىدا 12-نويابىر كۈنى كەچ ، ئىستانبۇل زەيتىنبۇرنىدىكى قارا دىڭىز يىغىن زالىدا ئىككى جۇمھۇرىيەتنى خاتىرلەش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى.
يېقىندىن بۇيان، تۈركىيەدىكى بىر قىسىم ئاممىۋىي تەشكىلاتلار خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرىنى تۈرك خەلقىگە تۇنۇشتۇرۇش ئۈچۈن ئوخشىمىغان تۈردىكى پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بېرىشقا باشلىدى. ئەنە شۇنداق پائالىيەتلەردىن بىرى مۇشۇ ئاينىڭ 3- كۈنى تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدە ئېلىپ بېرىلدى.
تەھرىر ئىزاھاتى:
خىتاي كومۇنىستىك پارتىيىسى فاشىزىمى شەرقى تۈركىستاندا ئۇيغۇر تۈركلىرىنى ئاساس قىلغان ھالدا مۇسۇلمانلارغا قارىتا بىئولوگىيىلىك، مەدەنىيەت ۋە پىسخىكىلىق تەرەپلەردە ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي يوقىتىشىغا قۇلاق يۇپۇرۇۋالغان دۆلەت__تۈركىيەدىن ئاخىرى جاراڭلىق سادالار چىقىشقا باشلىدى. تۈرك ئويغاقلىرى بولغان ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتلار، بولۇپمۇ تۈرك ئوجاكلىرى دائىمى مەركىزى ۋە زىيالىيلار بىرلىكىنىڭ «شەرقىي تۈركىستانغا دەستەك، خىتتايغا لەنەت» مەيدانى باشقا ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتلارغا ۋە ئورگانلارغا تارقىلىشقا باشلىدى
2016- يىلى 7- ئاينىڭ 15-كۈنى مەغلۇبىيەت بىلەن ئاخىرلاشقان سىياسى ئۆزگىرش ، تۈركىيە تاشقى ئىشلار سىياسىتىنىڭ بۇرلۇش نوقتسىدۇر. ئەسلىدىنلا بارغانسىرى يىركلىشىشكە قاراپ مېڭۋاتقان تۈركىيە ۋە غەرب مۇناسىۋىتى ، بولۇپمۇ بۇنىڭ ئىچىدىكى تۈركىيە ـ ئامېرىكا مۇناسىۋىتى ، بۇ سىياسي ئۆزگىرشتىن كىين رەسمىي تۈردە يامانلاشتى. چۈنكى ئەردوغان ھۆكۈمىتى بۇ قېتملىق سىياسي سۈيقەستنى ئامېرىكىدا پاناھلىنىپ تۇرۋاتقان دىني لىدىر فەتۇللاھ گۈلەن ئامېرىكا ھۆكۈمىتى بىلەن بىرلىشىپ قىلدى دەپ قارىدى
يېقىندىن بۇيان شەرقى تۈركىستاندىن كىشىنى ئەندىشىگە سالىدىغان بەك كۆپ خەۋەرلەر كېلىۋاتىدۇ. تولىمۇ ئىچىنىشلىقى شۇكى، بۇ خەۋەرلەر شەرقى تۈركىستان بىلەن ئالاقىدار بىر قانچە ئاممىۋى تەشكىلاتلارنىڭ ۋە ئىنساپلىق بىر قانچە تاراتقۇلارنىڭ كۈنتەرتىپىدىن تېخى تۈرك خەلقىگە ئاڭلىتىلمىدى.
شەرقى تۈركىستانلىقلار تارىختىكى ئەڭ زور خەۋپ خەتەرگە دۇچ كەلگەن ئىككى يىلدىن بۇيان، دۇنيا مېدىياسى بولۇپمۇ غەرب ئەللەرىنىڭ مېدىيالىرىدا شەرقى تۈركىستاندىكى يىغىۋېلىش لاگىرلىرى ھەققىدە تۈرلۈك خەۋەرلەر چىقتى ۋە ب د ت، كىشىكىك ھوقۇق كومىتېتى بۇ ھەقتە سانلىق مەلۇماتلار بىلەن كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى.
ماقالىنىڭ ئاساسي مەزمۇنى : بۇرۇن تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى يوقىرى ئاۋاز بىلەن خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرىگە قاراتقان باستۇرۇش سىياسىتىگە قارشى چىقىپ كىلۋاتاتتى .لىكىن ھازىر تۈرك مىدىياسى ، خەلقى ۋە ھۆكىمىتى سۈكۈت ئىچىدە تۇرماقتا. نەچچە ھەپتىدىن بېرى خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرى ياشايدىغان شىنجاڭ رايۇنى ( شەرقىي تۇركستان ) دا بىر مىليۇن ئۇيغۇرغا يۈرگۈزۈۋاتقان سېستملىق باستۇرۇش ھەركىتنى تەنقىدلەيدىغان خەۋەرلەر ناھايتى كەڭ دائىردە ئىلان قىلندى ۋە كۈپىنچىسى
18-يىلى 9-ئاينىڭ 25-كۈنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى 73-نۆۋەتلىك ئومۇمى چوڭ يېغىنى ب د ت نىڭ نيۇيورك شەھىرىدىكى باش شتابىدا ئىلىپ بىرىلماقتا بولۇپ،بۇ يېغىن ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ ئۆز دۆلىتى ئىچىدىكى ئەڭ مۇھىم مەسلە ۋە خەلقئارالىق مۇھىم مەسللەر مۇزاكىرە قىلىنىدىغان ئەڭ ياخشى پۇرسەت
سىستىمېلىق كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى قىلىۋاتىدۇ دەپ ئەيىپلىنىپ كۈنتەرتىپكە كەلگەن خىتاينىڭ شىنجاك ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىدا(ش ت) مۇسۇلمان ئۇيغۇر تۈركلىرى پەرزەنىتلىرىنىڭ دارىلتاملارغا ئەۋەتىۋىتىلگەنلىكى ئىلگىرى سۈرۈلمەكتە
ئادالەت ۋە تەرەققىيات پارتىيىسى ئىستانبۇل مىللەت ۋەكىلى يەنەرئوغلۇ: «بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى قارمىقىدىكى كىشلىك ھوقۇق مىخانىزمالىرىنى شىنجاڭدىكى (ش ت) مۇسۇلمانلارغا قارىتىلغان باستۇرۇشنىڭ ئاخىرلىشىشى ئۈچۈن ھەركەتكە ئۆتۈشكە چاقىرىمەن .»،دىدى.
تۈركىيە تۆمۈر يول ۋە يۇقىرى سۈرئەتلىك تۈمۈر يولنى زامانىۋىلاشتۇرۇش ئۈچۈن 35 مىليارد يوۋرو مەبلەغ سېلىپ يېڭى پويىز قاتالىقلارنى سېتىۋالماقچى بولغان. گوروھى باشچىلىقىدىكى مەبلەغ سالغۇچىلار بىلەن ھەمكارلىشىشنى ئويلىشىۋاتىدۇ.
تۈركىيەگە بىرلىشىش چاقىرىقى سۇنۇپ كېلىۋاتقان خىتاي، تۈركىيەگە بىر مىليارد دولار مەبلەغ سېلىشقا تەييارلىنىۋاتىدۇ.
ئامېرىكا تۈركىيەگە قارىتا پلانلىغان ئىقتىسادىي كىرزىسنىڭ ئوتتۇرىسىدا،مەبلەغ سالغۇچىلارغا سودا پۇرسىتى چاقىرىقى سۇنغان تۈركىيەنىڭ
ئارزۇسى ئەمەلگە ئاشقىلىۋاتىدۇ. تۆنۈگۈن قاتاردىن قولغا كەلگەن 15 مېليارد دولارلىق مەبلەغنىڭ كەينىدىن، بۈگۈن خىتاي مەبلەغ
سالغۇچىلىرىمۇ كۆزىنى تۈركىيەگە تىكتى.
