پېرىزدىنت تىرامپ بىلەن قىلىشقان شەخسىي پاراڭنىڭ مەزمۇنىدىن خەۋەردار ئۈچ كىشىنىڭ ئىيىتىشىچە، پېرىزدىنتنىڭ خىتايغا قارىتا تاموژنا بىجىنى بوشىتىش نىيتى يوق ئىكەن. ئەكىسچە، تىرامپ تامۇژنا بىجى ئارقىلىق خىتاي رەھبەرلىرىنىڭ جىنىنى قاقشاتماقچى بولۇپ، تاماژنا بىجىنىڭ ئۈنۈمى تولۇق كۆرۈلگىچە بىر ئاز ۋاقىت ئالىدۇ دەپ قارايدىكەن.
دۇنيا
ئاق ساراي ئىقتساد مەسلھەتچىلەر مەجلىسى رەئىسى دۈشەنبە كۈنى،ئەگەر خىتاي داۋاملىق قائىدىگە خىلاپ شەكىلدە ھەركەت قىلسا ئامېرىكا ۋە دۇنيا سودا تەشكىلاتنىڭ باشقا ئەزالىرىنىڭ خىتاينى بۇ تەشكىلاتتىن قوغلاپ چىقىرشى كېرەك ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى.
خىتايGDP سى 2018-يىلىنىڭ ئۈچىنجى پەسلىدە %6.5 كە، يەنى 2009- يىلىدىن بۇيانقى ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈپ قالغان.
گەرچە بۇ پىرېزىدېنت ترامپنىڭ سودا ئۇرۇشىدا غەلبە قازىنىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىىندەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمما سانلىق مەلۇماتلارغا تېخىمۇ تەپسىلى قارىغاندا خىتايGDP سىنىڭ ئاجىزلىقىغا ئاساسى تەسىر كۆرسىتىۋاتقان ئامىللارنىڭ باشقا ئىكەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ. ئەمەلىيەتتە، بەزى ئىقتىسادشۇناسلارنىڭ بىلدۈرۈشىچە،خىتاي ھۆكىمىتىنىڭ ئىقتىسادنى پىشاڭسىزلەشتۈرۈش ئۇرۇنىشىدىن بولغان كۆچمە مەبلەغنىڭ سىقىلىشى ئىقتىساد ئېشىشىغا توسقۇنلۇق قىلغان
شەرقى تۈركىستانلىقلار تارىختىكى ئەڭ زور خەۋپ خەتەرگە دۇچ كەلگەن ئىككى يىلدىن بۇيان، دۇنيا مېدىياسى بولۇپمۇ غەرب ئەللەرىنىڭ مېدىيالىرىدا شەرقى تۈركىستاندىكى يىغىۋېلىش لاگىرلىرى ھەققىدە تۈرلۈك خەۋەرلەر چىقتى ۋە ب د ت، كىشىكىك ھوقۇق كومىتېتى بۇ ھەقتە سانلىق مەلۇماتلار بىلەن كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى.
مالايسىيا پىرزدېنتى ماخاتىر مۇھەممەد دۈشەنبە كۈنىدىكى باياناتىدا، بۇلتۇر ئۇيغۇرلارنىڭ تايلاند تۈرمىسىدىن قېچىپ چىقىش ۋەقەسى يۈز بەرگەندىن كىين، مالايسىيانىڭ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىياغا قېچىپ چىققان 11 مۇسۇلمان ئۇيغۇرنى قويۇپ بەرگەنلىكىنى، چۈنكى ئولارنىڭ ھىچقانداق خاتالىق ئۆتكۈزمىگەنلىكىنى سۆزلەپ ئۆتتى.
ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ختتايغا قارىتىلغان سياسى ،ئېقتسادى ،ھەربى سياستى ھەققىدە ئۇنېۋرسال نۇتۇق بولۇپ،ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ نەزىرىدىكى ختتاي كومپارتىيسى ۋە رەھبەرلىكىنىڭ ئامېرىكىغا قارشى ھەرىكەتلىرى،ئۆز خەلقىگە قارىتىلغان سياسەتلىرى تولۇق ئېچىپ بىرىلگەن.
ئاگېنتلىقىنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.] خىتاي ـ پاكستان ئىقتسادى كارىدورىنىڭ بىر قىسمى بولغان گىۋادار پورتىنىڭ قۇرلۇشى ئۈچۈن كۆپىيىپ كەتكەن خىتاي نۇپۇسى ۋە بۇ سەۋەپتىن ئېچىلغان خىتاي تىلى مەكتەپلىرى پاكستان خەلقىنىڭ نارازىلىقىنى قوزغىدى.
ئاگېنتلىقىنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.] ئامېرىكا يەرلىك سايلام سايلامغا (يەرلىك سايلام ياكى ئارا سايلام ــ 4 يىلدا بىر قېتىم ئۆتكۈزۈلىدىغان چوڭ سايلام ياكى پىرىزىدېنت سايلىمدىن باشقا ئۆتكۈزۈلىدىغان ئىككىنچى سايلام بولۇپ، ئادەتتە ۋىلايەت ۋە شىتات باشلىقلىرى سايلاپ چىقىلدۇ )
خىكۋىزىيون بولسا خىتايدىكى بىر دۆلەت ئېگىلىكىدىكى شىركەت بۇلۇپ دۇنيا بويىچى ئەڭ چوڭ نازارەت قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلدىغان ۋىدىئو كامىرالىرىنى ئىشلەپ چىقىارغۇچى ھېسابلىنىدۇ.
ماقالىنىڭ ئاساسي مەزمۇنى : بۇرۇن تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى يوقىرى ئاۋاز بىلەن خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرىگە قاراتقان باستۇرۇش سىياسىتىگە قارشى چىقىپ كىلۋاتاتتى .لىكىن ھازىر تۈرك مىدىياسى ، خەلقى ۋە ھۆكىمىتى سۈكۈت ئىچىدە تۇرماقتا. نەچچە ھەپتىدىن بېرى خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرى ياشايدىغان شىنجاڭ رايۇنى ( شەرقىي تۇركستان ) دا بىر مىليۇن ئۇيغۇرغا يۈرگۈزۈۋاتقان سېستملىق باستۇرۇش ھەركىتنى تەنقىدلەيدىغان خەۋەرلەر ناھايتى كەڭ دائىردە ئىلان قىلندى ۋە كۈپىنچىسى
18-يىلى 9-ئاينىڭ 25-كۈنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى 73-نۆۋەتلىك ئومۇمى چوڭ يېغىنى ب د ت نىڭ نيۇيورك شەھىرىدىكى باش شتابىدا ئىلىپ بىرىلماقتا بولۇپ،بۇ يېغىن ھەر قايسى دۆلەتلەرنىڭ ئۆز دۆلىتى ئىچىدىكى ئەڭ مۇھىم مەسلە ۋە خەلقئارالىق مۇھىم مەسللەر مۇزاكىرە قىلىنىدىغان ئەڭ ياخشى پۇرسەت
ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسدە ئۇيغۇرلار ھەققىدە ئسپات ئاڭلاش يېغىنى ئىلىپ بىرىلىدۇ:
تېمىسى:«ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا زۇلۇمى ۋە ئۇلارنى تۇتقۇن قىلىشى:ئامېرىكىنىڭ تاقابىل سياسىتى
سىستىمېلىق كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى قىلىۋاتىدۇ دەپ ئەيىپلىنىپ كۈنتەرتىپكە كەلگەن خىتاينىڭ شىنجاك ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنىدا(ش ت) مۇسۇلمان ئۇيغۇر تۈركلىرى پەرزەنىتلىرىنىڭ دارىلتاملارغا ئەۋەتىۋىتىلگەنلىكى ئىلگىرى سۈرۈلمەكتە
«بىز قەلبىدە ئېتىقاد ئوتى بار بولغان كشلەرنىڭ خۇدا بەرگەن ھوقۇقىنى ئىپادىلىشگە كاپالەت بىرىمىز!ئىراندىكى خىرىستئانلاردىن ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغىچە،شمالى كورىيە ۋە تۈركىيەدىكى قامالغۇچىلارغا قەدەر ،تاكى دىنغا ئېتىقاد قىلغۇچىلار ھىچقانداق جازالىنىشتىن قورقماستىن ئۆز ئىتىقادى بويىچە ئەركىن ياشالايدىغان بولغانغا قەدەر
ھىندىستان، مومباي: 14- سېنتەبىر جۈمە كۈنى 150 نەپەر ئەتىراپىدىكى مۇسۇلمانلار ھىندىستاننىڭ مالىيە مەركىزى مومباي شەھىرىدە نارازلىق نامايىش ئۆتكۈزۈپ خىتاينىڭ شىنجاڭ رايۇنى(شەرقى تۈركىستان)دا مىليۇنلىغان ئۇيغۇرلارنى جازا لاگېرى ۋە سىياسى ئۆزگەرتىش مەركەزلىرىدە تۇتۇپ تۇرۇش قىلمىشىنى توختۇتۇشىنى تەلەپ قىلدى.
ئادالەت ۋە تەرەققىيات پارتىيىسى ئىستانبۇل مىللەت ۋەكىلى يەنەرئوغلۇ: «بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى قارمىقىدىكى كىشلىك ھوقۇق مىخانىزمالىرىنى شىنجاڭدىكى (ش ت) مۇسۇلمانلارغا قارىتىلغان باستۇرۇشنىڭ ئاخىرلىشىشى ئۈچۈن ھەركەتكە ئۆتۈشكە چاقىرىمەن .»،دىدى.
رەسىم: مالايسيە مالىيە مىنستىرى لىم گۈەن ئىڭ ، مالايسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ خىتاي مەبلەغ سالغان نىفىت ۋە تەبئي گاز يەتكۈزۈش تۇربسىغا مۇناسىۋەتلىك ئۈچ تۈرنى بىكار قىلغانلىقىنى جەزىملەشتۈردى.
تۈركىيە تۆمۈر يول ۋە يۇقىرى سۈرئەتلىك تۈمۈر يولنى زامانىۋىلاشتۇرۇش ئۈچۈن 35 مىليارد يوۋرو مەبلەغ سېلىپ يېڭى پويىز قاتالىقلارنى سېتىۋالماقچى بولغان. گوروھى باشچىلىقىدىكى مەبلەغ سالغۇچىلار بىلەن ھەمكارلىشىشنى ئويلىشىۋاتىدۇ.
سۇئال: خەۋەرلەرگە قارىغاندا، ئامېرىكا ھۆكىمىتى شىنجاڭ (شەرقى تۈركىستان)دىكى «كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى» بىلەن مۇناسىۋەتلىك خىتاي ئەمەلدارلىرىنى جازالاشنى ئويلۇشىۋېتىپتۇ، بۇنىڭغا خىتاينىڭ ئىنكاسى قانداق؟ جاۋاپ: خىتاي تەرەپ ئامېرىكىنىڭ شىنجاڭ (شەرقى تۈركىستان) ۋە دىنغا ئالاقىدار مەسىلىلەر ئارقىلىق خىتاينىڭ ئىچكى ئىشلىرىغا ئارلىشىشىغا ئىزچىل قەتئىي قارشى.
ئەسلى مەنبەسى:نيۇريوك ۋاقىت گېزىتى تۈركچە مەنبە: http://www.hurriyet.com.tr/dunya/abd-uygur-turkleri-icin-cine-yaptirim-hazirliginda-40952432 ئىلان قىلنغان ۋاقتى : 2018ـ يىلى 11-سىنتەبىر تۈركچىدىن تەرجىمە قىلغۇچى : كۆلتېگىن ئامېرىكا ھۆكىمىتىنىڭ ،خىتاينىڭ مۇسۇلمان
