ئامېرىكا پىرېزدېنتى ترامپ سەل بۇرۇن ئۆزى ۋە ئايالىنىڭ ختتاي ۋېرۇسى بىلەن يۇقۇملانغانلىقىنى جەزىملەشتۈردى.
دۇنيا
فېدېراتسىيە پارلامېنتىنىڭ مالىيە خامچوتى توغرىسىدا ئېلىپ بېرىلغان ئومۇمىي مۇزاكىرىسىدە، گېرمانىيە باش مىنىستىرى مېركېل ھۆكۈمەتنىڭ يۇقۇمدىن مۇداپىئەلىنىش سىياسىتىنى ئاقلىدى. خىتايغا قارىتىلغان سىياسىتىدە توختالغاندا، مېركېل ئادەتتىن تاشقىرى قاتتىق تىل ئىشلىتىپ، خىتاينىڭ ئاز سانلىق مىللەتلەرگە قىلغان «قەبىھ ۋە ۋەھشىيانە مۇئامىلىسى» نى ئەيىبلىدى. ئۇ يەنە خوڭكوڭ مەسىلىسى، كىشىلىك ھوقۇق ۋە سۆز ئەركىنلىكى توغرىسىدىمۇ توختالدى.
1- ئۆكتەبىر خىتاينىڭ ۋەتىنىمىز شەرقىي تۈركىستاننى ئىشغال قىلۋالغانلىقىنىڭ 71- يىلى، بۇ كۈندە خىتايغا بايرام، شەرقىي تۈركىستانلىق ئۇيغۇرلارغا ماتەمدۇر. دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا ئوخشاش، تۈركىيەدىكى ئۇيغۇرلارمۇ يىللاردىن بىرى، بۇ كۈندە ئوخشىمىغان ئۇسۇللار بىلەن خىتايغا بولغان نارازىلىقىنى ئىپادىلەپ كەلمەكتە.
يىقىندىن بىرى ئىستانبۇلدا ئۆزلىگىدىن تەشكىللىنىپ، ئىختىيارى پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان، ئەنقەرەدىن قايتۇرۇۋىتىلگەن، يوللاردا نامايىش قىلىشى توسقۇنلۇققا ئۇچرىغان بولسىمۇ ھەر كۈنى دىگۈدەك ھەر خىل نامايىش شەكلى بىلەن مىللەت يولىدا داۋا قىلىۋاتقان تۈركىيەدىكى ئوتيۈرەك ياشلار ھەممىگە تونۇشلۇق بولسا كىرەك.
بۆلەك زەنجىرىBlockchain ئانالىز شىركىتى Chainalysis ئېلان قىلغان «2020-يىللىق شىفىرلىق پۇل» دوكلاتىغا قارىغاندا ، تۈركىيە ئوتتۇرا شەرقتىكى شىفىرلىق پۇل سودا سوممىسى ئەڭ يۇقىرى دۆلەت بولۇپ ، دۇنيادا 29-ئورۇندا ، ئىران ۋە مىسىر بولسا ، ئايرىم-ئايرىم ھالدا 52-ۋە ئىككىنچى 64- ئورۇندا تۇرغان.
يېڭى ھەپتە تۈركىيەنىڭ قوشنا دۆلەتلەردىكى توقۇنۇش ۋە دوللار پېرېۋوت نىسبىتىنىڭ ئۆسۈشى بىلەن باشلاندى.
گېرمانىيەنىڭ ئاتلانتىك ئوكيان ھالقىغان مۇناسىۋەتلەرنى ماسلاشتۇرۇش مەسئۇلى پېتېر بەيېر(Peter beyer) فرانسىيە ئاگېنتلىقىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا، نويابىردىكى ئامېرىكا سايلىمىنىڭ نەتىجىسىنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىي نەزەر، ياۋروپا بىلەن ئامېرىكا «خىتاي بىلەن يېڭى سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى» قىلىش ئۈچۈن چوقۇم ئىتتىپاقلىشىشى كېرەك، دەپ ئىپادە بىلدۈردى. ئۇ مۇنداق دېدى:
بۈگۈن تالاش-تارتىشتىكى ناگورنو-قاراباغ رايونى سەۋەبىدىن ئەزەربەيجان بىلەن ئەرمېنىيە ئارىسىدا ئۇرۇش پارتىلىدى. ئىككىلا تەرەپ قارشى تەرەپنى دۈشمەنلىك ھەرىكىتى قوزغىدى، دەپ ئەيىبلەشتى. ئىككى تەرەپ تالاپەتكە ئۇچرىغانلىقىنى دوكلات قىلدى، ئاز دېگەندىمۇ ئىككى ئەزەربەيجان ھەربىي تىك ئۇچارى ئېتىپ چۈشۈرۈلدى
ئىستانبۇلدا ئەركىن پائالىيەت ئېلىپ بېرىۋاتقان، ئائىلىسى خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىغا سولانغان ياشلار بۈگۈن يەنە يېڭىچە بىر پائالىيەت بىلەن ئوتتۇرىغا چىقتى.
فرانسيە پرېزدېنتى ماكرون بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ 75- نۆۋەتلىك ئومۇمىي يىغىنىدا خەلقئارالىق تەكشۈرۈش ئۆمىكىنى شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستانغا بىرىپ ئۇيغۇرلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇق ۋەزىيتىنى تەكشۈرۈشكە چاقىردى.
* % 50 تۈرك ياشلىرى چەتئەللەردە ياشاشنى ئارزۇ قىلىدۇ
ئامېرىكا دوللىرىنىڭ پېرېۋوت نىسبىتى 7.50 لىرالىق ئۆتكەلدىن ئۆتتى.
ۋاشىنگتون: ھېندىستاننىڭ ئانچە بىلىنمىگەن بىر سىرلىق تىبەت قوشۇنى 58 يىل «سۈكۈتتە» تۇرغاندىن كېيىن، بىر قېتىملىق تاسادىپىي ۋەقە سەۋەبىدىن كىشىلەر ئالدىدا پەيدا بولدى. ھېندىستاندىكى بىر تىبەت پائالىيەتچى ئاساسلىقى تىبەتلەردىن تەركىب تاپقان بۇ خىل قوشۇننىڭ كۈنلەرنىڭ بىرىدە سۈرگۈندىكى تىبەتلىكلەرنىڭ تىبەتكە قايتىشى ئۈچۈن كۈرەش قىلىشىنى ئۈمىت قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
بۈگۈن، يەنى 17- سىنتەبىر تەيۋەن تاشقى ئىشلار مىنىستىرى جوسېف ۋۇ (Joseph Wu)، فرانسىيە 24 قانىلىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، يېقىندىن بۇيان خىتاينىڭ تەھدىتىنىڭ كۈنسىرى كۈچىيىپ كەتكەنلىگى ۋە ئۇرۇش پارتىلاش خەتىرىنىڭ زورايغانلىقىنى بايان قىلغان ھەمدە خەلقئارانىڭ، جۈملىدىن ئامېرىكىنىڭ تەيۋەننى قوغدىشىنى ئوچۇق تەلەپ قىلغان.
ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دىكى كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىگە نىسبەتەن ئەندىشىسى ھەققىدە، 15- سىنتەبىر سەيشەنبە كۈنى خىتاي تاشقىي ئىشلار باياناتچىسى ۋاڭ ۋېنبىن (汪文斌) ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە ئەزا دۆلەتلەرنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىرىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) غا زىيارەتكە بېرىشىغا قوشۇلغانلىقىنى ئېلان قىلدى، بىراق قانداق شەرت ئاستىدا بېرىشقا بولىدىغانلىقى توغرىسىدا كونكرېت توختالمىدى.
ئامېرىكا پايتەختى ۋاشنگىتوندا 16- سىنتەبىر بىر تارىخىي مۇراسىم ئۆتكۈزۈلدى. يىللاردىن بېرى ئوتتۇرا شەرق تەقەززار بولۇپ كۈتىۋاتقان تىنچلىق مۇساپىسى رەسمىي باشلاندى. ئامېرىكا پىرېزدېنتى دونالد ترامپ ۋە مىنىستىر مايك پومپيونىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن ئوتتۇرا شەرقتە يېڭى بىر تىنچلىق مۇساپىسى باشلاندى، يەھۇدى دۆلىتى ئىسرائىلىيە، ئەرەب دۆلەتلىرىدىن ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى ۋە بەھرەيىن پادىشاھلىقى دۆلەتلەر ئارا مۇناسۋەتنى نورماللاشتۇرۇپ، ئىبراھىم ئەھدىنامىسى تۈزدى ۋە مۇناسىۋەتنى نورماللاشتۇردى.
ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە تاراتقۇ ۋاستىلىرىغا ختتاينىڭ جازا لاگىرلىرىدا بىگۇناھ قاماققا ئىلىنغان، ئىز-دېرىكى بولمىغان ئۇرۇق-تۇققانلىرىنىڭ خەۋىرىنى يەتكۈزۈش يولغا چىققان 15 نەپەر ئۇيغۇر ياش 6-سىنتەبىر ئەنقەرەگە كىرگۈزۈلمىگەن.
ئامېرىكا دىپلومات سىياسىي ژۇرنىلىنىڭ «خىتاي ئۇيغۇر زۇلۇمى مەسىلەسىدە تۈركىيەنىڭ سۈكۈت قىلىشنى پۇلغا سېتىۋالدى» سەرلەۋھەلىك ماقالەسىدا، ئامېرىكا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى كومىسسارى ، ئۇيغۇر ئادۋوكات نۇرى تۈركەل ئەپەندىنىڭ مۇنداق سۆزى نەقىل قىلىنغان:
تۈركىيە ئېنېرگىيە خادىملىرىنىڭ ئەنگلىيە رويتىرس ئاخبارات ئاگېنتلىقىغا بىلدۈرۈشىچە، تۈركىيە قارا دېڭىز رايونىدا زور گاز بايلىقى بايقىغان بولۇپ، بۇ بايلىق تۈركىيەنىڭ ئېنېرگىيە مەسىلىسىدە چەتئەلگە تايىنىشنى زور دەرىجىدە ئازلىتىدىكەن.
شەرقىي تۈركىستاندا 3 مىليوندىن 5 مىليونغىچە ئىنسان خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدا كىشلىك ھۇقۇقىدىن مەھرۇم ياشىماقتا. لاگېردىكى كىشىلەرنىڭ ئۇرۇق – تۇغقانلىرى ۋەتەن سىرتىدا ئۇلارنىڭ خەۋىرىنى ئېلىش ئۈچۈن ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ ئەلچىخانىلىرىغا، گېزىت – ژورنال مۇخبىرلىرىغا ۋە كىشلىك ھۇقۇق تەشكىلاتلىرىغا توختىماي ئىلتىماس سۇنۇۋاتىدۇ
