ۋاشىنگتون: ھېندىستاننىڭ ئانچە بىلىنمىگەن بىر سىرلىق تىبەت قوشۇنى 58 يىل «سۈكۈتتە» تۇرغاندىن كېيىن، بىر قېتىملىق تاسادىپىي ۋەقە سەۋەبىدىن كىشىلەر ئالدىدا پەيدا بولدى. ھېندىستاندىكى بىر تىبەت پائالىيەتچى ئاساسلىقى تىبەتلەردىن تەركىب تاپقان بۇ خىل قوشۇننىڭ كۈنلەرنىڭ بىرىدە سۈرگۈندىكى تىبەتلىكلەرنىڭ تىبەتكە قايتىشى ئۈچۈن كۈرەش قىلىشىنى ئۈمىت قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
دۇنيا
بۈگۈن، يەنى 17- سىنتەبىر تەيۋەن تاشقى ئىشلار مىنىستىرى جوسېف ۋۇ (Joseph Wu)، فرانسىيە 24 قانىلىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، يېقىندىن بۇيان خىتاينىڭ تەھدىتىنىڭ كۈنسىرى كۈچىيىپ كەتكەنلىگى ۋە ئۇرۇش پارتىلاش خەتىرىنىڭ زورايغانلىقىنى بايان قىلغان ھەمدە خەلقئارانىڭ، جۈملىدىن ئامېرىكىنىڭ تەيۋەننى قوغدىشىنى ئوچۇق تەلەپ قىلغان.
ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دىكى كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىگە نىسبەتەن ئەندىشىسى ھەققىدە، 15- سىنتەبىر سەيشەنبە كۈنى خىتاي تاشقىي ئىشلار باياناتچىسى ۋاڭ ۋېنبىن (汪文斌) ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە ئەزا دۆلەتلەرنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىرىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) غا زىيارەتكە بېرىشىغا قوشۇلغانلىقىنى ئېلان قىلدى، بىراق قانداق شەرت ئاستىدا بېرىشقا بولىدىغانلىقى توغرىسىدا كونكرېت توختالمىدى.
ئامېرىكا پايتەختى ۋاشنگىتوندا 16- سىنتەبىر بىر تارىخىي مۇراسىم ئۆتكۈزۈلدى. يىللاردىن بېرى ئوتتۇرا شەرق تەقەززار بولۇپ كۈتىۋاتقان تىنچلىق مۇساپىسى رەسمىي باشلاندى. ئامېرىكا پىرېزدېنتى دونالد ترامپ ۋە مىنىستىر مايك پومپيونىڭ تىرىشچانلىقى بىلەن ئوتتۇرا شەرقتە يېڭى بىر تىنچلىق مۇساپىسى باشلاندى، يەھۇدى دۆلىتى ئىسرائىلىيە، ئەرەب دۆلەتلىرىدىن ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى ۋە بەھرەيىن پادىشاھلىقى دۆلەتلەر ئارا مۇناسۋەتنى نورماللاشتۇرۇپ، ئىبراھىم ئەھدىنامىسى تۈزدى ۋە مۇناسىۋەتنى نورماللاشتۇردى.
ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە تاراتقۇ ۋاستىلىرىغا ختتاينىڭ جازا لاگىرلىرىدا بىگۇناھ قاماققا ئىلىنغان، ئىز-دېرىكى بولمىغان ئۇرۇق-تۇققانلىرىنىڭ خەۋىرىنى يەتكۈزۈش يولغا چىققان 15 نەپەر ئۇيغۇر ياش 6-سىنتەبىر ئەنقەرەگە كىرگۈزۈلمىگەن.
ئامېرىكا دىپلومات سىياسىي ژۇرنىلىنىڭ «خىتاي ئۇيغۇر زۇلۇمى مەسىلەسىدە تۈركىيەنىڭ سۈكۈت قىلىشنى پۇلغا سېتىۋالدى» سەرلەۋھەلىك ماقالەسىدا، ئامېرىكا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى كومىسسارى ، ئۇيغۇر ئادۋوكات نۇرى تۈركەل ئەپەندىنىڭ مۇنداق سۆزى نەقىل قىلىنغان:
تۈركىيە ئېنېرگىيە خادىملىرىنىڭ ئەنگلىيە رويتىرس ئاخبارات ئاگېنتلىقىغا بىلدۈرۈشىچە، تۈركىيە قارا دېڭىز رايونىدا زور گاز بايلىقى بايقىغان بولۇپ، بۇ بايلىق تۈركىيەنىڭ ئېنېرگىيە مەسىلىسىدە چەتئەلگە تايىنىشنى زور دەرىجىدە ئازلىتىدىكەن.
شەرقىي تۈركىستاندا 3 مىليوندىن 5 مىليونغىچە ئىنسان خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدا كىشلىك ھۇقۇقىدىن مەھرۇم ياشىماقتا. لاگېردىكى كىشىلەرنىڭ ئۇرۇق – تۇغقانلىرى ۋەتەن سىرتىدا ئۇلارنىڭ خەۋىرىنى ئېلىش ئۈچۈن ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ ئەلچىخانىلىرىغا، گېزىت – ژورنال مۇخبىرلىرىغا ۋە كىشلىك ھۇقۇق تەشكىلاتلىرىغا توختىماي ئىلتىماس سۇنۇۋاتىدۇ
بۈگۈن ئىستانبۇل بەيازىت مەيدانىدا ئۈستىللىرىگە خىتاي جازا لاگىردىكى مەھبۇسلارنىڭ كىيىملىرىنى كىيىپ، قول – پۇتلىرىغا زەنجىر كىشەنلەرنى تاقىغان ئۇيغۇرلار يوقاپ كەتكەن ياكى جازا لاگىرى ۋە تۈرمىلەردىكى ئۇرۇق -تۇققانلىرىنىڭ رەسىملەرنى ئېلىپ، تۈركچە، خىتايچە، ئىنگىلىزجە، ئەرەپچە تىللاردا ئاشكارە گۇۋاھلىق ۋە ئاخبارات ئېلان قىلىش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى.
تۈركىيە تېلېۋىزىيە قاناللىردىن بىرى بولغان Akit TV قانىلى ئۇيغۇرلار ئۈچۈن سەھنە ھازىرلىدى.
پىشقەدەم ژورنالىست، مۇخبىر ، يازغۇچى خالىس ئۆزدەمىر رىياسەتچىلىك قىلىۋاتقان Akit TV نىڭ يەكشەنبە كەچ سائەت 9.00 دىكى نەق مەيدان سۆھبەت پروگراممىسى ئۇيغۇر مەسىلىسىنى تۈركىيەدە قايتىدىن كۈنتەرتىپكە كەلتۈردى.
يىقىندىن بۇيان فىرانسىيەنىڭ خىتايغا بولغان مۇئامىلىىسدە ۋە ئۇيغۇرغا بولغان مۇئامىلىسىدە ئالاھىدە ئۆزگىرىش بولىۋاتىدۇ. فىرانسىيەدىكى سولچىلارنىڭ ئەڭ چوڭ گىزىتلىرىدىن«ئازاتلىق» گىزىتى «ئۇيغۇرلارغا ئىرقىي قىرغىنچىلىق بولىۋاتىدۇ» دىگەن تېمىدا باش بەت ماقالىسى ئىلان قىلىنغاندىن كىيىن، ئالاھىدە تەسىرى بولغان
تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى 10-ئىيۇل ئىيى پارتىيىسى ئوتتۇرىغا قويغان «ئۇيغۇر تۈركلىرىنىڭ ئىنسان ھەقلىرى ئەھۋالىنى تەكشۈرۈش ۋە مەجلىستە مەخسۇس كومىتېت قۇرۇش تەكلىپى» -ھاكىمىيەت بېشىدىكى پارتىيە ئادالەت ۋە تەرەققىيات پارتىيىسى ۋە مىللىيەتچى ھەرىكەت پارتىيىسى تەشكىل قىلغان جۇمھۇر ئىتتىپاقى تەرىپىدىن رەت قىلىنغان
تۈركىيە دۆلەت مەجلىسدە، كۇرتلارنىڭ خەلق دىموكراتلار پارتېيسى مىللەت ۋەكىلى ئۆمەر گەرگەرلى تۈركىيە ھۆكۈمىتىنىڭ 50 مىليارد ئۈچۈن ئۇيغۇرلارنى ساتقانلىقىغا ئائىت پاكىت ۋە ئىسپات بارلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى!س
2020-يىلى 10-ئىيۇل تۈركىيە پارلامنىتى ئەردوغاننىڭ تەلىپىنى قوبۇل قىلىپ، ئاياسوفيەنى مەسجىدكە ئۆزگەرتىشنى تەستىقىلىدى، شۇنىڭدىن كېيىن دۇنيادا بۇ ھەقتە قىزغىن بەس- مۇنازىرە كۆپەيمەكتە. تۆۋەندە بىز شۇنىڭ بىر قسمىنى كۆپچىلىككە ئەينەن ھالدا سۇنىمىز
ئامېرىكانىڭ گوللاندىيەدە تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى پىتىر خۇكىستىرا ئەپەندى گوللاندىيە ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق فوندى ۋە ياۋروپا شەرقىي تۈركىستان مائارىپ جەمئىيىتىنىڭ تەكلىپىگە بىنائەن، گوللاندىيە ئالكمار شەھرىدىكى گۈزەل مەنزىرەلىك بىر دالىدا گوللاندىيەدىكى ئۇيغۇرلار بىلەن كۆرۈشكىلى زىيارەتكە كەلدى. بۇ ئامېرىكا باش ئەلچىسىنىڭ تۇنجى قېتىم گوللاندىيە ئۇيغۇر جامائىتى بىلەن ئوپچە مۇلاقەتتە بولۇشى ھېسابلىنىدۇ.
ئەردوغان ھاكىمىيەت بېشىغا چىققاندىن بۇيان، تۈركىيە خەلقئارا سەھنىدە توختاۋسىز ھەرىكەت قىلدى. سۈرىيەگە ئەسكەر ئەۋەتىش ۋە لىۋىيە مەسىلىسىگە ئارىلىشىش قاتارلىق سىياسەتلىرىنى يۈرگۈزۈش جەريانىدا تۈركىيە ئەمەلىي ھەرىكەتلىرى بىلەن ئۆزىنىڭ «رايونلۇق كۈچ» سالاھىيىتىنى كۆپ قېتىم ئېلان قىلدى.
ھەر يىلى 5.ئىيۇل ئۈرۈمچى قەتلىئامى خاتىرە كۈنىدە دۇنيانىڭ ھەرقايسى يەرلەردىكى ئۇيغۇرلارغا ئوخشاش، تۈركىيەدىكى ئۇيغۇرلارمۇ خىلمۇ خىل پائالىيەتلەر بىلەن شېھىتلارنى ئەسلەيدۇ ۋە خىتايغا بولغان غەزەپ – نەپرىتىنى بىلدۈرىدۇ.
تۈركىيە گالاتاساراي كوماندىسىنىڭ جازايىرلىق پۇتبولچىسى سوفىئانە فىجۇلى خىتاينىڭ ۋەتىنىمىزدىكى سىياسىي بېسىملىرىغا قارىتا ئىنكاس قايتۇردى.
كېلەچەك پارتىيەسىنىڭ باش لىدىرى ئەھمەد داۋۇتئوغلۇ ئۇيغۇر مەسىلىسى توغرىسىدا مۇنداق دېدى.
6-ئاينىڭ 24-كۈنى Fox تېلېۋىزىيەسىنىڭ سۆھبىتىگە تەكلىپ قىلىنغان كېلەچەك پارتىيەسىنىڭ باش لىدىرى ئەھمەد داۋۇت ئوغلۇ «بۇ كۈنلەردە مىنىستىرلار ياكى جۇمھۇر باشلىقىنىڭ ئاغزىدىن مىللىي ئۇقۇم بىلەن مۇناسىۋەتلىك سۆزلەرنى ئاڭلىغىنىمدا بۇلارنىڭ يەنە نېمە مەقسىتى باردۇ دەپ گۇمان قىلىدىغان بولدۇم» دېدى.
F
قازاقچە ياش ئالاش تورىدىن تەرجىمە قىلىندى
يازغۇچى: كۆلتىكىن بەگ، Kultegin Bek
تەرجىمە قىلغۇچى: ھەبىبۇللاھ ئىزچى
