كېينكى يىللاردا ۋەتىنىمىز شەرقىي تۈركىستاندىكى زۇلۇمنىڭ مىسلىسىز كۈچىيىشى ۋە ۋەتىنىمىزنىڭ تاشقى دۇنيادىن ئالاقسىنىڭ ئۈزۈۋىتىلىشى تۈپەيلى، دىئاسپورادىكى ئۇيغۇر مۇھاجىرلارنىڭ سانى بەلگىلىك دەرىجىدە كۆلەملەشتى. دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا چېچىلغان ئۇيغۇرلار ئىچىدە تۈركىيەدە ئولتۇراقلاشقانلار خېلىلا كۆپ سالماقنى ئىگىلىمەكتە.
دۇنيا
ھىندىستان ۋاقتى گېزىتى ۋە ياخو ھىندىستان خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، 25- دېكابىر ئافغانستان دۆلەت بىخەتەرلىك ئىدارىسى كابۇلدا 10 نەپەر «خىتاي پۇقراسى» نى «جاسۇسلۇق ۋە تېروررىزم» جىنايىتى بىلەن قولغا ئالغان. بۇ 10 نەپەر خىتاي پۇقراسى خىتاينىڭ دۆلەت بىخەتەرلىك ئىدارسى (ئەنچۈەن ) خادىملىرى ئىكەن.
ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى مايك پومپىيو (ئۇيغۇرچە ئىسمى مەمەت پولات) 23- دېكابىر ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىسترلىكى خەلقئارا ئادالەت بۆلۈمى، ئاسيا – خىتاي بۆلۈمى، ئىنسان ھەقلىرى بۆلۈمى قاتارلىق ئورگانلارنىڭ ئۇيغۇرلار ھەققىدە بىلىنگەن پاكىتلارنى ئاساس قىلىپ تۇرۇپ، خىتاينىڭ قىلمىشلىرىنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىق ياكى ئەمەسلىكى ھەققىدە قانۇنىي، ئىلمىي ئاساستا يەكۈن چىقىرىشقا بۇيرۇغان. بۇ دېلو تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ھۆكۈمەت نامىدىن بىجىرىدىغان ئەڭ مۇھىم كۈنتەرتىپكە كىرگۈزۈلگەن.
دۈشەنبە كۈنى ترامپ ھۆكۈمىتى تۈركىيەنىڭ 2017- يىلى روسيەدىن سېتىۋالغان مۇداپىئە سىستېمىسى سەۋەبلىك تۈركىيە مۇداپىئە قىسمى ۋە بىر تۈركۈم ئەمەلدارلارغا قارشى جازا ئېلان قىلدى.
ئامېرىكا ئاۋازى (美国之音) ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مېنىستىرى پومپىيو 10-نويابىر دۆلەت ئىشلىرى مەھكىمىسىدە ئۆتكۈزۈلگەن مۇخپىرلارنى كۈتىۋېلىش يىغىنىغا قاتناشتى .
«مالىيە ۋاقتى» گېزىتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ياۋروپا ئىتتىپاقى ئامېرىكىغا ئىتتىپاق قۇرۇپ، خىتاي خىرىسىغا تاقابىل تۇرۇش تەكلىپىنى بەردى. «يەرشارى ئۆزگىرىشى دۇچ كېلىۋاتقان ياۋروپا-ئامېرىكا يېڭى مەسىلىسى» تېمىسىدىكى تەكلىپ لايىھىسىدە، ياۋروپا بىلەن ئامېرىكىنىڭ ئاداۋەتلەرنى تۈگىتىشى لازىملىقى ئوتتۇرىغا قويۇلغان. ياۋروپا ئىتتىپاقى ئامېرىكىنى «ئۆمرىدە بىر كېلىدىغان» بىرلىشىش پۇرسىتىنى چىڭ تۇتۇپ، بىر يېڭى يەرشارى ئىتتىپاقى قۇرۇپ چىقىپ، خىتاي شەكىللەندۈرگەن «ئىستراتېگىيىلىك خىرىس» قا تاقابىل تۇرۇش تەكلىپىنى بەردى.
ئاۋستىرالىيە باش مىنستىرى موررىسون خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى جاۋ لىجىيەننىڭ تۋىتتېردا كىرىشتۈرۈلگەن «ئاۋسترالىيەلىك ئەسكەرنىڭ ئافغان بالىنى بوغۇزلاۋاتقان رەسمى» نى تارقاتقانلىقىنى قاتتىق ئەيىبلىدى ۋە كەچۈرۈم سوراشنى تەلەپ قىلدى.
ئامېرىكا 22- نويابىر «ھاۋا بوشلۇقىنى ئېچىۋىتىش كېلىشىمى» (Open Skies Treaty) دىن رەسمىي چېكىنىپ چىققان بولۇپ، ترامپنىڭ تەختتىن چۈشۈش ئالدىدىكى ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ ھەرىكىتى دۇنيانىڭ دىققىتىنى تارتتى.
مۇشۇ ئاينىڭ 20- كۈنى كېچە سائەت 1:30 ئەتراپىدا، ئىستانبۇل كۈچۈك چەكمەجە رايونىدا ئولتۇرۇشلۇق ئۇيغۇر پائالىيەتچى ئابدۇشۈكۈر ئابدۇلباسىت (ئېھسان) تۈركىيە ساقچىلىرى تەرىپىدىن دائىش تېررورلۇق كۈچلىرى بىلەن ئالاقىسى بار دەپ قارىلىپ، ئۆيىدىن تۇتۇپ كېتىلگەن.
26- نويابىر ئىستانبۇل باكىر كۆي سوت مەھكىمىسىدە خىتاي ئايال كارخانىچىلار جەمئىيىتىنىڭ قۇرغۇچىسى مەۋلۈدە ئەزىزنىڭ ئۇيغۇر داۋاسىنىڭ قوللىغۇچىسى، تۈرك ژۇرنالىست ۋە يازغۇچى يۈجەل تاناي ئۈستىدىن قىلىنغان شىكايىتىگە سوت ئېچىلدى.
پرېزىدېنت ترامپ ھۆكۈمىتى دۈشەنبە كۈنى قانۇنىي تەرتىپ بويىچە سايلانغۇچى جوۋ بايدىنغا ھوقۇق ئۆتكۈزۈش قەدەم باسقۇچلىرىنى باشلاشنى ئېلان قىلدى.
«ۋال كوچىسى گېزىتى» خەۋىرى: ئەنگىلىيە باش ۋەزىرى بورس جونسون پەيشەنبە كۈنى توردا پارلامېنتقا، كېلەر يىلى «ئايال پادىشاھ ئېلىزابىت»ناملىق ئاۋىئاماتكىنىڭ ئەنگىلىيە ۋە ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىغا يېتەكچىلىك قىلىپ، ئوتتۇرا دېڭىز، ھىندى ئوكيان ۋە شەرقىي ئاسىيادا قاتارلىق رايونلاردا 20 يىلدىن بۇيانقى ئەڭ يۈكسەك ئورۇنلاشتۇرۇشلارنى ئېلىپ بارىدىغانلىقىنى ئېيتتى. خەۋەردە دېيىلىشىچە ئەنگىلىيەنىڭ باشقا ئەمەلدارلىرىمۇ ئاسىيا – تىنچ ئوكيان رايونىغا ئاۋىئاماتكا ئەۋەتىش مۇمكىنچىلىكىنى ئوتتۇرىغا قويغان. ئەمما بۇ جونسوننىڭ تۇنجى قېتىم ئۆز پىكىرىنى ئېنىق ئىپادىلىشى ئىكەن. بۇ بەلكىم خىتايغا خىتاي – ئەنگىلىيە دېپلومات
رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، جۈمە كۈنى ئامېرىكا جورجىيە شىتاتىنىڭ شىتات كاتىپى براد رافېنسپېرگېر (Brad Raffensperger) جورجىيە شىتاتىدا بايدىننىڭ غەلىبە قىلغانلىقى ئېلان قىلغان. ئۇ مۇنداق دېدى: «جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ باشقا ئەزالىرىغا ئوخشاش، مەنمۇ بەك ئۈمىدسىزلەندىم، چۈنكى بىزنىڭ پرېزىدېنت نامزاتىمىز جورجىيە شىتاتىدا غەلىبە قىلالمىدى. مېنىڭ دەستۇرىم شۇكى، سانلار يالغان ئېيتمايدۇ. شىتات كاتىپى بولۇش سۈپىتىم بىلەن، مەن بۈگۈن بىز ئېلان قىلغان سانلارنىڭ توغرا ئىكەنلىكىگە ئىشىنىمەن.»
شۋېتسىيە پوچتا-تېلېگراف باش ئىدارىسى (Swedish Post and Telecom Authority, PTS) ئالدىنقى ئايدا دۆلەت بىخەتەرلىكىنى سەۋەب قىلىپ، شۋېتسىيەدە ئېلىپ بېرىلىدىغان 5G كىمئارتۇق سودىسىدا خۇاۋېي قاتارلىق خىتاي ئالاقە ئۈسكۈنىلىرىنى چەكلىگەنلىكىنى جاكارلىغان بولۇپ، خۇاۋېي بۇ قارارغا نارازىلىق بىلدۈرۈپ، ئالدىنقى ھەپتە PTS ئۈستىدىن ئەرز قىلغان ئىدى
فرانسىيەدە ئاكتىپ پائالىيەت قىلىۋاتقان ئۇيغۇر زىيالىسى دوكتور دىلنۇر تەرىپىدىن تەييارلىنىپ ئېلان قىلىنغان فرانسىيەدىكى سىياسى پارتىيەلەر شۇنداقلا شەھەر باشلىقلىرىنىڭ ئىمزا قويۇشىغا سۇنۇلغان «ئۇيغۇرلار بىلەن سەبداشلىق»نىزامنامىسىغا بۈگۈنگە قەدەر ئالتە سىياسىي پارتىيە شۇنداقلا ئون شەھەر باشىلىقى ئىمزا قويغان بولۇپ، بۈگۈن يەنى شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيەت كۈنى ھارپىسىدا يەنە بىرقانچە پارتىيە بۇ نىزامنامىگە ئىمزا قويغىنىنى ئېلان قىلدى.
ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى مايىك پومپىيو بۈگۈنكى مۇخبىرلارنى كۈتىۋىلىش يىغىنىدا سۇئاللارغا جاۋاب بېرىپ: «ئىككىنچى نۆۋەتلىك ترامپ ھۆكۈمىتىگە ئوڭۇشلۇق ئۆتىمىز. ھەربىر قانۇنلۇق بىلەت سانالغاندا، ئىككىنچى قېتىملىق ترامپ ھۆكۈمىتىگە ئۇلۇشىمىز. مېنىڭ بۇنىڭغا قاتتىق ئىشەنچىم بار.» دېدى.
تالىبان يېڭى سايلانغان پرېزىدېنت بايدىننىڭ بۇ يىلنىڭ بېشىدا تالىبان بىلەن ئامېرىكا ئىمزالىغان تىنچلىق كېلىشىمىدە چىڭ تۇرۇپ، ئامېرىكا تارىخىدىكى ئەڭ ئۇزۇن ئۇرۇش – ئافغانىستان ئۇرۇشىنى ئاياقلاشتۇرۇشىنى ئۈمىد قىلدىغانلىقىنى ئىپادىلىدى.
پرېزىدېنت ترامپ بۈگۈن (9- نويابىر) تىۋىتتىردا مۇنداق دېدى: مەن دۆلەت تېرورلۇققا قارشى تۇرۇش مەركىزىنىڭ ھۆرمەتكە سازاۋەر دىرېكتورى (كېڭەش پالاتاسى تەرىپىدىن بىردەك مۇئەييەنلەشتۈرۈلگەن) كرىستوفىر مىللېر (Christopher C. Miller) نىڭ ھازىردىن باشلاپ مۇۋەققەت دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى بولىدىغانلىقىنى ئېلان قىلغانلىقىمدىن خۇشالمەن.
پرېزىدېنت ترامپ كەلگۈسى بىر نەچچە كۈندە كۆپ قېتىم قانۇنىي ھەرىكەت قوللىنىپ ، سايلامنىڭ نەتىجىسىگە جەڭ ئېلان قىلىشى مۇمكىن. ئەمما بۇ دەۋالار بايدىننىڭ غەلىبىسىنى ئۆزگەرتەلمەسلىكى مۇمكىن دەپ قارالماقتا.
سايلام كۈنىنىڭ كەم دېگەندە بىر ياخشى نەتىجىسى بولىدۇ: كىم غەلىبە قىلسا، كوممۇنىست خىتتاي ئۇتتۇرىدۇ. ھەر ئىككىسى كوممۇنىست دۆلىتىگە قاتتىق تەدبىر قوللىنىشقا ۋەدە بەردى.
