تۈركىيە 24 خەۋىرى، ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى ئۈچۈن ئاينۇر تەرجىمىسى
دىپلوماتىيە مىنىستىرى خاقان فىدان 3-ئىيۇندىن 5-ئىيۇنغىچە جۇڭگو كومپارتىيىسى مەركىزى كومىتىتىنىڭ سىياسى بيۇرو ئەزاسى ۋە جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭ يىنىڭ تەكلىپىگە بىنائەن بۇ دۆلەتنى زىيارەت قىلىدۇ. زىيارەت جەريانىدا پەلەستىن ، ئۇكرائىنا ۋە ئاسىيا-تىنچ ئوكياندىكى تەرەققىياتلار ۋە ئۇيغۇر تۈركلىرىنىڭ ئاساسىي ھوقۇقى ۋە ئەركىنلىكى مەسىلىسى ھەققىدە توختىلىدۇ.
فىدان تاشقى ئىشلار مىنىستىرى سۈپىتىدە تۇنجى قېتىم جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنى زىيارەت قىلىدۇ. ۋاڭ يى 2023-يىلى 7-ئايدا تۈركىيەدە زىيارەتتە بولغان.
دىپلوماتىك مەنبەلەرگە قارىغاندا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى فىدان مەنسەپدىشى ۋاڭ يىدىن باشقا ، مۇئاۋىن پرېزىدېنت خەن جېڭ ۋە ج ك پ سىياسى بيۇروسىنىڭ ئەزاسى ۋە مەركىزى سىياسىي ۋە قانۇن ئىشلىرى كومىتېتىنىڭ رەئىسى چېن ۋېنچىڭ بىلەن كۆرۈشىدۇ.
بۇنىڭدىن باشقا يەنە جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدە ياشايدىغان تۈركىيە پۇقرالىرى بىلەن كۆرۈشۈشنى پىلانلىغان مىنىستىر فىداننىڭ بېيجىڭدىكى ئالاقىسىدىن كېيىن 4-5-ئىيۇن كۈنلىرى ئۇرۇمچى ۋە كاشغەر شەھەرلىرىنى زىيارەت قىلىدىغانلىقى مەلۇم بولدى.
مىنىستىر فىداننىڭ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنى زىيارەت قىلىشى پرېزىدېنت رەجەپ تاييىپ ئەردوغاننىڭ 2012-يىلى ئاپرېلدا باش مىنىستىرلىك ۋەزىپىسىنى ئۆتىگەن مەزگىلدە بۇ رايوننى زىيارەت قىلغاندىن كېيىن ، تۈركىيەنىڭ ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك زىيارىتى ھېسابلىنىدۇ.
تۈركىيە يېقىندا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ بارلىق رايونلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى كۈچەيتىش ئۈچۈن تەدبىر قوللانماقتا. بۇ ئارقا كۆرۈنۈشتە ، ئۇ بېيجىڭ ئەلچىخانىسى ، گۇەنكو ، شاڭخەي ۋە شياڭگاڭ باش كونسۇلخانىسىدىن باشقا ، بۇلتۇر ئېچىلغان چېڭدۇدىكى باش كونسۇلخانىسى بىلەن جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدىكى دىپلوماتىك مەۋجۇتلۇقىنى كۈچەيتتى.
زىيارەتنىڭ كۈن تەرتىپى نېمە؟
ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى سودا مىقدارى 2023-يىلى 48 مىليارد دوللاردىن ئاشىدۇ. جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى تۈركىيەنىڭ ئاسىيادىكى بىرىنچى چوڭ سودا ھەمراھى ، دۇنيادىكى ئۈچىنچى چوڭ سودا ھەمراھى. دىپلوماتىك مەنبەلەرگە قارىغاندا، سۆھبەتتە ئىقتىسادىي-سودا مۇناسىۋىتى مۇھىم ئورۇنغا ئېرىشىدۇ ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىدىن تۈركىيەگە ، بولۇپمۇ يېڭى تېخنىكا ساھەسىدە ئىككى تەرەپلىك سودا ۋە مەبلەغ سېلىشنىڭ تېخىمۇ تەڭپۇڭ ۋە ئىمكانىيەتلىك سىجىل قۇرۇلمىسىنى بەرپا قىلىشقا مۇناسىۋەتلىك ھەمكارلىق پۇرسىتى مۇزاكىرە قىلىنىدۇ.
ئۇكرائىنا ، غەززە ۋە قىزىل دېڭىزدىكى تەرەققىيات يەر شارى تەمىنلەش لىنىيىسى ۋە بىر قىسىم قاتناش كارىدورى تۈرلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىگە پاسسىپ تەسىر كۆرسىتىدىغان پەيتتە ، بىر بەلۋاغ بىر يول تەشەببۇسى بىلەن كاسپىينىڭ شەرقىي-غەربىي مەركىزى كارىدورىنىڭ ماسلاشتۇرۇش تىرىشچانلىقى توغرىسىدا پىكىر ئالماشتۇرۇلىدۇ.
يەنە بىر تەرەپتىن ، ئېنېرگىيە ، خەلق ئاۋىئاتسىيەسى ۋە ساياھەت ھەمكارلىقى- باشقا قارالمىلارنىڭ بىرى. تۈركىيە بىر جۇڭگو سىياسىتىگە ئەمەل قىلىپ ، سۆھبەت جەريانىدا جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ۋە زېمىن پۈتۈنلۈكىگە قانچىلىك ئەھمىيەت بېرىدىغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ.
پەلەستىن مەسىلىسى مۇزاكىرە قىلىنىدۇ
مۆلچەرلىنىشىچە ، يىغىن جەريانىدا ئۇكرائىنا ۋە ئاسىيا-تىنچ ئوكيان ، بولۇپمۇ غەززەدىكى تەرەققىياتلار باھالىنىدىكەن. جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى بىلەن تۈركىيەنىڭ كۆز قارىشى ئوخشاش ، بولۇپمۇ پەلەستىن مەسىلىسىدە. غەززەدە مەڭگۈلۈك ئۇرۇش توختىتىش ۋە «ئىككى دۆلەت ھەل قىلىش چارىسى» ئۈچۈن قوللىنىدىغان قەدەملەر فىداننىڭ بېيجىڭدىكى ئالاقىسىدە مۇھىم ئورۇنغا ئىگە.
«جۇڭگو- ئەرەب دۆلەتلىرى ھەمكارلىق مۇنبىرى»نىڭ 10-نۆۋەتلىك مىنىستىرلار يىغىنىنىڭ ئېچىلىش مۇراسىمىدا قىلغان سۆزىدە ، جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ رەئىسى شى جىنپىڭنىڭ 1967-يىلدىكى چېگرانى ئاساس قىلىپ ، شەرقىي قۇددۇسنى پايتەخت قىلىپ پۈتۈنلەي مۇستەقىل پەلەستىنگە ئىگە ئىكەنلىكىنى ئېيتتى.
پەلەستىنلىكلەرگە دۆلەت قۇرۇش ۋە پەلەستىننىڭ ب د ت غا تولۇق ئەزا بولۇشىنى قوغدىدى. ئۇ ھەل قىلىش ئۈچۈن ئەتراپلىق ، ئىقتىدارلىق ۋە ئۈنۈملۈك خەلقئارالىق تىنچلىق يىغىنىنىڭ چاقىرىلىشىنى قوللايدىغانلىقىنى بايان قىلدى.
ئۇيغۇر تۈركلىرى كۈن تەرتىپىگە كەلتۈرۈلىدۇ
تۈركىيە يەنە ئۇيغۇر تۈركلىرىنىڭ ئاساسىي ھوقۇقى ۋە ئەركىنلىكىنى قوغداش ۋە ئىككى تەرەپلىك ئالاقىدە جۇڭگو خەلق جۇمھۇرىيىتىدە گۈللىنىش ۋە تىنچ ياشاشنىڭ مۇھىملىقىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.
زىيارەت جەريانىدا ئېلىپ بېرىلىدىغان ئالاقىلەر بۇ مەسىلىلەرنى قايتا كۆرۈشنىڭ مۇھىم پۇرسىتى بولۇپ قالىدۇ.
