1) پرېزىدېنت ترامپنىڭ تىرىشچانلىقى نەتىجىسىدە TSMC ئارىزونادا 5 نامومېتىر (nm) لىق مىكرو ئۆزەك ئىشلەپچىقىرىشنى، شۇنداقلا كەلگۇسىدىكى يېڭى تېخنىكىلارنى تەرەققىي قىلدۇرىدۇ.
ئۆزبېكىستان ۋە ئامېرىكىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان يېڭى مەبلەغ سېلىش ھەمكارلىقىغا قازاقىستانمۇ قېتىلدى. ئامېرىكا قازاقىستان ۋە ئۆزبېكىستان ھۆكۈمەتلىرى، شەخسىي كارخانىلارنىڭ تەرەققىي قىلىشى ئۈچۈن ئوتتۇرا ئاسىيا مەبلەغ سېلىش ھاۋالە شىركىتىنى قۇردى. شىركەتنىڭ سالغان مەبلىغىنىڭ تەسىرىدە، شەخسىي كارخانىلار 5 يىل ئىچىدىلا 1 مىليارد دوللار كىرىم قىلدىغانلىقى تەخمىن قىلىنىۋاتىدۇ. سۈپەتلىك ئۇل ئەسلىھە، ئىشلەپچىقىرىشقا ياردەم ۋە سۈپەتلىك پۇل-مۇئامىلە مەبلىغى بىلەن تەمىنلىنىدۇ.
ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئانتونى بىلىنكىن خوڭكوڭدىن قاچقان سياسىي پاناھلىق تىلىگۈچىلەرگە خۇددى ئەنگىلىيەگە ئوخشاش، سياسىي پاناھلىق بېرىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
بوستون ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ سانلىق مەلۇماتلىرىغا قارىغاندا، ئىككى خىتاي بانكىسى 2008- يىلدىن 2019- يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا بىرقانچە دۆلەتنى 462 مىليارد دوللار قەرز بىلەن تەمىنلىگەن بولۇپ، خىتاينىڭ باشقا دۆلەتلەرگە قەرىز بېرىشىنىڭ غەلىتە مىساللىرى بار.
خىتتاينىڭ شىمالىي قۇتۇپتا سۈيۈقلاندۇرۇلغان تەبىئىي گاز باكلىرى ۋە يادرو ئېنېرگىيەلىك مۇز پارچىلايدىغان يۈك پاراخوتى بار بولۇپ، داۋاملىق تۈردە پاراخوت ۋە ئېكىسپېدىتسىيە ئەترەتلىرنى يوللاۋاتىدۇ.
ئادۇۋكات ئىلياس دوغان خەۋەر تۈرك قانىلىدا ۋەتەن پارتىيەسى رەئىسى دوغۇ پىرىنچەكنىڭ ئۇيغۇر قىزى نۇرسىمانگۈلگە قىلغان تۆھمەتلىرى سەۋەبلىك دوغۇ پىرىنچەكنى قانۇنىي جاۋابكارلىققا تارتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى.
بايدىننىڭ دۆلەت بىخەتەرلىكى مەسلىھەتچىسى جاك سۇللىۋان جۈمە كۈنى مونۇلارنى بىلدۈردى: «ئامېرىكا خىتاينىڭ <شنجاڭ> دىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرى ئۈستىدىكى قىلمىش-ئەتمىشلىرى، خوڭكوڭلۇقلارنى باستۇرغانلىقى ۋە تەيۋەنگە قىلغان مۇئامىلىسى ئۈچۈن قاتتىق جازا يۈرگۈزۈشكە تەييارلىق قىلىشى كىرەك.»
تۈركىيەنىڭ ھۆكۈمەت تەرەپتارى بولغان ئەڭ چوڭ تاراتقۇلىرىدىن بىرى خابەر تۈرك 29- يانۋار ئېلىپ بارغان تېلېۋزىيە زىيارىتىدە، خىتايپەرەسلىكى بىلەن تونۇلغان ۋەتەن پارتىيسى لىدىرى دوغۇ پىرىنچەكنىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى سۆزلىرىگە ئالاھىدە، ھەتتا قايتا-قايتا ئورۇن بەرگەن. دوغۇ پىرىنچەك ئەڭ مۇھىم سۆزلىرىنى مۇنداق قايتا تەكىتلىگەن: «ئىي پارتىيەنىڭ كۇرسىغا چىقىپ سۆزلىگەن ئۇ خانىم -ئۇيغۇرلارغا ۋەكىللىك قىلالمايدۇ. ئۇ خانىم – ئامېرىكا خىتايغا قارشى قوللانغان، ب د ت ۋە تۈركىيە تېررورچى دەپ ئېتىراپ قىلغان شەرقىي تۈركىستان ئىسلام ھەرىكىتىنىڭ بىر ئەزاسى.، تېررورىستتۇر.» دېگەن.
نۇرسمانگۇل ئابدۇرشتنىڭ ئىيى پارتىيەدە سۆزلىگەن نۇتۇقى تۈركىيە دۆلەت تېلىۋېزيىسى تەرىپىدىن ئۈزۈۋىتىلدى، ئۇيغۇر مەسىلىسى تۈركىيە سىياسىي ساھەسىدە كۈچلۈك تەسر قوزغىدى.
28- يانۋار كۈنى خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىسرلىكى باياناتچىسى جاۋ لىجىيەن يېڭىدىن ۋەزىپىگە ئولتۇرغان ئامېرىكا دۆلەت ئىشلىرى كاتىپى ئانتونى بىلىنكىننىڭ «خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇرلارغا قارشى ئىرقىي قىرغىنچىلىق ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ
ئائىلىسى لاگېردا ياكى سەۋەپسىز كېسىلىپ، ھەرقايسى تۈرمىلەردە جازا مۇددىتىنى ئۆتەۋاتقان ھەم شۇنداقلا يېقىنقى 4 يىلدىن بېرى ئائىلىسى بىلەن ھېچقانداق ئالاقە قىلالمايۋاتقان بىر قىسىم ئۇيغۇرلارنىڭ ئىستانبۇلدىكى ئۇرۇق-تۇغقانلىرى ئۆزلىگىدىن تەشكىللىنىپ، ئىستانبۇل سارى يەر رايونىدىكى خىتاي كونسۇلىنىڭ ئالدىدا ئائىلىسىنىڭ ئىز-دېكىرىنى قىلىش ئۈچۈن يىغىلغان بولسىمۇ، خىتاي كونسۇلى بۇنىڭغا ھېچقانداق ئىپادە بىلدۈرمىدى.
28- يانۋار تۈركىيە كېلەچەك پارتىيسىنىڭ قۇرغۇچىسى، سابىق تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئەخمەت داۋۇت ئوغلۇ، خانىمى ۋە بىر قىسىم پارتىيە ئەزالىرى، مىللەت ۋەكىللىرى بولۇپ 40 قا يېقىن كىشى كونىيادىكى ئۇيغۇرلار ئولتۇراقلاشقان رايۇنغا بېرىپ، ئۇيغۇر ئائىلىلەرنى زىيارەت قىلدى.
ئىككى تەرەپلىك سودا مىقدارى 10 يىلدىن كۆپرەك ۋاقىتتىن بېرى 20 مىليارد دوللاردىن ئاشقان بولۇپ، خىتاي تۈركىيەنىڭ ئۈچ چوڭ سودا ھەمراھىنىڭ بىرىگە ئايلاندى.خىتاي شىركەتلىرنىڭ تۈركىيەدىكى FDI پاي چېكى 1 مىليارد 920 مىليون دوللارغا يەتتى. ئىككى دۆلەت 12 مىليارد خەلق پۇلى (10 مىليارد 900 مىليون تۈرك لىراسى) پۇل ئالماشتۇرۇش كېلىشىمى ئىمزالىدى.
ئۆكتىچى ئالىكسېي ناۋالنىي شەرتلىك قويۇپ بېرىش مۇددىتىگە كۆپ قېتىم خىلاپلىق قىلدى دەپ قارىلىپ، قايتا قولغا ئېلىنغان بولۇپ، ئۇنىڭ ئادۋوكاتلىرى 17- يانۋار قويۇپ بېرىشنى تەلەپ قىلىپ، سوتقا ئەرز سۇنغان ئىدى. ئەرزنى كۆرۈپ چىققان موسكۋا رايونلۇق سوت مەھكىمىسى ناۋالنىينىڭ قانۇنىي ئورنىدا ھېچقانداق ئۆزگىرىش يوق دەپ قاراپ، ناۋالنىينىڭ قويۇپ بېرىش تەلىپىنى رەت قىلىپ، ئۇنى داۋاملىق تۇتۇپ تۇرۇشقا ھۆكۈم چىقاردى.
كېڭەش پالاتاسى تاشقى مۇناسۋەتلەر كومېتىتى رەئىسى، كېڭەش پالاتا ئەزاسى جىم رىش (ئىداخو شتاتىدىن، جۇمھۇرىيەتچى) بۈگۈن كېڭەش پالاتا ئەزاسى ماركو رۇبىئۇ (فىلورىدا شتاتىدىن،جۇمھۇرىيەتچى)، جەف مېركلى (ئورىگون شتاتىدىن، دېموكراتچى) قاتارلىق ئىككى كېڭەش پالاتا ئەزاسىغا قوشۇلۇپ، كېڭەش پالاتاسدا «ئۇيغۇر مەجبۇرىي ئەمگەكنى توختىتىش قانۇن لايىھسى» نى تونۇشتۇردى.
ئىككى مىڭ يىلدىن بۇيان ياۋروپا ھۆكۈمرانلىقى بارلىققا كەلگەنگە قەدەر، ھىندى ئوكيان دۇنيانىڭ ئىقتىسادىي ۋە سودا مەركىزى ئىدى، ھەر خىل تاۋارلار ئاسىيادىن ياۋروپا بازارلىرىغا يۆتكىلەتتى. 16-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا ياۋروپانىڭ دېڭىز-ئوكياندىكى ھاكىمىيەتلىرى ھىندى ئوكياننى ئاستا-ئاستا ئىنگلىز كۆلىگە ئايلاندۇردى.
2021- يىلى 7- ئاينىڭ 1- كۈنى خىتاي كومپارتىيىسى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 100 يىللىقى بولىدۇ. يۇقۇملۇق كېسەل داۋاملىق يەرشارى خاراكتېرلىق تارقىلىشچان ھالەتتە تۇرىۋاتقاندا، خىتاي بايراملىق سىياسىي كەيپىيات يارىتىش ئۈچۈن، ج ك پ نىڭ ھەر خىل تەشۋىقات ۋاستىلىرى يۇقىرى دەرىجىلىك تەبرىكلەش پائالىيەتلىرىنى باشلىدى. كۆزەتكۈچىلەر مۇنداق دەپ كۆرسەتتى: «كومپارتىيىنىڭ قانۇنلۇقلىقىنى، خىتاي كومپارتىيىسىنىڭ تۈزۈمدىكى چىرىكلىكىنى، شۇنداقلا خىتاي دۇچ كېلىۋاتقان ئىقتىسادىي تەرەققىياتنىڭ ئاستىلىشى ۋە ئىجتىمائىي زىددىيەتكە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن بار كۈچى بىلەن تەشۋىقاتنى كۈچەيتمەكتە.»
ئاق ساراي باياناتچىسى ساچى مۇنداق دېدى: «خىتاي بىلەن ئامېرىكىنىڭ ئىستراتېگىيىلىك رىقابىتى بولسا 21-ئەسرنىڭ ئەڭ سىموۋۇللۇق ئالاھىدىلىكى. خىتاي بولسا دۆلەت ئىچىدە بارغانسرى دېكتاتۇرلاشماقتا، دۆلەت سىرتىدا ھەدىدىدىن ئاشماقتا. بېيجىڭ ئېغىر ۋاستىلەر بىلەن بىزنىڭ بىخەتەرلىكىمىز، تەرەققىياتىمىز ۋە قىممەت قاراشلىرىمىزغا خىرىس قىلماقتا.بۇ ئامېرىكىدىن يېڭىچە تەدبىر قوللىنىشنى تەلەپ قىلىدۇ.»
(پارىژ خەۋىرى)
2021- يىلى 24- يانۋار فرانسىيەدىكى ئوقۇرمەنلىرى بىر قەدەر كۆپ بولغان «غەربىي فرانسىيە» گېزىتى ئۆزىنىڭ تور بەت سەھىپىسىدە «كابۇلدىكى ھەقىيقى خىتاي جاسۇسلىرى ۋە ساختا ئۇيغۇر تېررورىستلىرى» تېمىسىدا ئوبزور ماقالىسى ئېلان قىلدى.
بايدىن ھۆكۈمىتى خىتاي بىلەن بولغان ئالاقىنى ئەڭ ئىنچىكە نۇقتىدىن باشلىدى. تەيۋەن مەسىلىسى بولسا خىتاينىڭ تاشقى سىياسىتىدىكى مۇھىم نۇقتىسى ۋە قىزىل سىزىقى.
