قاراخانىيلار سۇلالىسىنىڭ راسا گۈللەنگەن مەزگىللىرىدە ئۇنىڭ زېمىنى ھازىرقى تارىم ئويمانلىقىنىڭ ئوتتۇرا ۋە غەربىي قىسمى، ئىلى مىڭلاق ۋادىلىرى ۋە بالقاش كۆلىنىڭ جەنۇبىي، چۇ دەريا ۋادىسى ۋە ئىسسىقكۆل ئەتراپى شۇنىڭدەك ماۋەرائۈننەھرنىڭ شەرقىدىكى رايونلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغانىدى. ب
ئابدۇررېھىم ئۆتكۈر , «ئىز» رومانى , ئۆزگۈر ئاي , ئەدەبىياتتىكى ئىككى خىل ئىجادىيەت ئۇسۇلى ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 90- يىللىرىدىن ئېتىبارەن ئاتاقلىق شائىر، يازغۇچى ۋە تەتقىقاتچى ئابدۇرېھىم ئۆتكۈرنىڭ ئەدەبىي ئەسەرلىرى تۈركىيىدىكى زىيالىلار ۋە تەتقىقاتچىلارنىڭ دىققىتىنى قوزغاشقا باشلىدى. بىر قىسىم شېئىرلىرى تۈرك ئەدە
ئاپتورى:سەلجۇق سىلسۇپەر (تۈركىيە) تۈركچىدىن ئاغدۇرغۇچى:تاھىر ئىمىن ئىزاھات:ماقالىدا مەتبەئە تېخنىكىسنىڭ ئۇيغۇرلار تەرىپىدىن ئىجات قىلىنغانلىقى بىر قىسم تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىزدىنىشلىرى ئاساسدا يورۇتۇپ بېرىلىدۇ
مىللى مۇجادىلىگە شەخسنىڭ تەماسى ئەمەس، بەلكى مىللى ئىدەئال ۋە مىللى شەرەپ سەۋەپ بولىدۇ. – مۇستاپا كامال شەرقى تۈركىستان جۇمھۇريىتى بۇندىن 73 يىل مۇقەدەم، مۇقەدەس سەجدىگاھىمىز ئۇيغۇرىستاننىڭ شىمالىدىكى گۈزەل ماكان ئىلىدا، مىڭلىغان – ئونمىڭلىغان يىگىت – قىزلىرىمىزنىڭ ئىسسىق قانلىرىنىڭ بەدىلىگە مەيدانغا كەلگەن.
ئاپتور: ئەخمەتجان ھەسەن مۇھىم مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە «ئاپپاق خوجا» نامى بىلەن مەشھۇر بولغان خوجا ھىدايەتۇللا ئىشاننىڭ 17– ئەسىرنىڭ 70– يىللىرى يەكەن سەئىدىيە خانلىقىنىڭ ھۆكۈمرانى ئىسمائىلخان تەرىپىدىن يەكەن خانلىقى تەۋەسىدىن قوغلاپ چىقىرىلغاندىن كېيىن، سەئىدىيە سەلتەنەتىنىڭ تەختىنى تارتىۋېلىش، ئۆچ ئېلىش، قارشىلىشىش ئوي– خىياللىرىنىڭ تۈرتكىسىدە، قىلچەئۇيالماستىن ۋە ئارىلىقنى يىراق كۆرمەستىن تىبەتكە بىرىپ لاما دىنىنىڭ دىنىي، سىياسىي داھىيىسى دالاي لاماⅤكە ئۆز «قىيىنچىلىقى» دىن ھال- داتلاشتا قايسى يوللار ئارقىلىق بېرىپ كەلگەنلىكى نۇقتىلىق بايان قىلىنىدۇ.
مەھمۇد قەشقەرى كىم؟مەھمۇد قەشقەرىنىڭ كېلىپ چىقىشى توغرۇلۇق قولىمىزدىكى ۋاستە «تۈركى تىللار دىۋانى» نىڭ بەزى يەرلىرىدىكى ئۆزى تەرىپىدىن بېرىلگەن چەكلىك مەلۇماتلاردىن باشقا بىر نەرسە يوق① .
مىلادىيە 1887-يىلى گېرمانىيە بېرلىن ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى، مەشھۇر جۇغراپىئون، شەرقشۇناس زىچ خوفىن دېڭىز يوللىرى ئېچىلىشتىن ئىلگىرى غەرب بىلەن شەرقنىڭ بارلىق ئالاقىلىرىنى تۇتاشتۇرىدىغان قەدىمكى قورۇقلۇق يولىنىڭ نامىنى ناھايىتى چىرايلىق نام بىلەن، يەنى «يىپەك يولى» دېگەن نام بىلەن ئاتىدى.
بۇمەريەم سۇلتانئېزىز ئۇيغۇر تىلى دېگەن بۇ سۆز ئېيتماققا ۋە يازماققا تولىمۇ ئاددىي ۋە قىسقا. ئەمما مەنە، خاراكتېر ۋە ئەھمىيەت جەھەتتىن ئېيتقاندا، بۇ سۆز « ئۇيغۇر» سۆزى بىلەن ئوخشاش ئورۇنغا ئىگە. چۈنكى ئۇيغۇر بولمىسا ئۇيغۇر تىلى ئۆلگەن تىل قاتارىغا كىرىدۇ. ئۇيغۇر تىلى بولمىسا ئۇيغۇر دەپ بىر مىللەت بار دېگىلى بولمايدۇ. ئۇيغۇر […]
(ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ۋاپاتىنىڭ 80 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) مەخمۇت ئېلى ئاتتىلا 1. ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى تالانتلىق شائىر، ئوت يۈرەك ئىنقىلابچى، مىللەت سۆيەر جەڭچى ئابدۇخالىق ئابدۇرەھمان ئوغلى ئۇيغۇر 1901-يىلى 2-ئاينىڭ 9-كۈنى تۇرپان شەھىرىنىڭ باغرى يېزىسىدا مەرىپەتپەرۋەر سودىگەر ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن.
« ئۇيغۇر » دىگەن بۇ نام دۇنيادا نوپۇسى سەككىز مىليوندىن ئارتۇق تۇركىي تىل سىېستىمىسىدا سوزلىشىدىغان، قەدىمكى مەدەنىيەتلىك شەرق خەلقىنىڭ نامى. ھازىر دۇنيادا 30 نەچچە دولەت ئالىملىرى ئۇيغۇر مىللىتىنى تەتقىق قىلماقتا. مانا ئۇيغۇرشۇناسلىقنىڭ ئالدىدا تۇرۇۋاتقىنى « ئۇيغۇر » نامى قانداق مەنىگە ئىگە؟ قاچاندىن بېرى قوللىنىلغان؟ دىگەندەك نۇرغۇن مەسىلىلەر تېخى جاۋابسىز، بىز توۋەندە بۇ ھەقتىكى مۇلاھىزىمىزنى ئوتتۇرىغا قويىمىز.
ەقىل ھەم بىلىم تەرجىمانى بۇ تىل، رۇشەن تىل كىشىنى يۇرۇتقۇچى،بىل! -يۈسۈپ خاس ھاجىپ ئەسكەرتىش:بۇ يازما ئۇيغۇر تىلى ۋەتەندىكى مەكتەپ مائارىپىدا جىددى كىرزىسكە يولۇققان مەزگىللەردە،يارمۇھەممەد ئەپەندى دادىللىق بىلەن ئوتتۇرىغا چقىپ،ئۇيغۇر تىلىنى قوغداش،ساقلاش ھەققىدە <<دۆلەت سياسىتى>>دىن پايدىلىنىپ تۇرۇپ يازغان بىر ماقالىسى بولۇپ،ئەينى چاغدا كۈچلۈك ئەكىس تەسر قوزغىغان.
چىڭغىز ئايتماتوۋ (قىرغىزىستان) ماخمۇتجان ئىسلام تـﻪرجىمىسى شائىر رەسۇل ھـﻪمزاتوۋ داغستان تاغلىق رايونىدىكى كۆپ خىل توغرىسىدا ئۆزىگـﻪ خاس يۇمۇرلۇق تىل بىلـﻪن مۇنداق ئىزاھات بـﻪرگـﻪنىدى:
10. جوئان كراۋفورد (Joan Crawford)
1904.3.23-1977.5.10 غىچە ياشىغان. جوئان ئاددىي بىر ئارتىسلا ئەمەس، توغرىراقىنى ئېيتقاندا، ئۇ گىگانىت كىنو چولپىنى. ئۇ تۇغما سېھرىي كۈچكە ئىگە، چولپانلىق سالاپىتى ناھايىتى ئۆزگىچە.
◆كارخانا باشقۇرۇش جەريانىدىكى مەدەنىيەتلەر تۇقۇنۇشى نۇرغۇنلىغان مىللى كارخانىچىلىقتىكى باشلامچى كارخانىلارنىڭ ئورتاق باش ئاغىرىقى ئىقتىساسلىقلار مەسىلىسى بولسا كېرەك.ئىقتىساس ئىگىلىرى بولمىغان ئىكەن باشقا مىللەت ئىقتىساسلىقلىرىنى تەكلىپ قىلىپ ئىشلىتىدىغان گەپ،(ئۈرۈمچىدىكى چوڭ مىللى كارخانىلارىنىڭ يۇقىرى قاتلام باشقۇرغۇچىلىرىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكى خەنزۇ يۇلداشلار)بۇنىڭ بىلەن باشقۇرغۇچى (بىرمىللەت) بىلەن خىزمەتچى(يەنە بىر مىللەت) ئۇتتۇرسىدا كىلىپ چىقىدىغان مەسىلىلەر ئاز ئەمەس.
ئەنگىلىيە تاراتقۇلىرى بىر قېتىم ئوكۇل سالدۇرسا مايمۇننىڭ 18 ھەپتىگىچە ئادەم خىمېرىك ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسىدىن (SHIV، ئادەملەرگە يۇقىدىغان ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن ئوخشاپ كېتىدۇ) يۇقۇملانمايدىغانلىقىنى خەۋەر قىلدى. بۇ نەتىجە ئادەمنى بىر نەچچە ئايغىچە ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ يۇقۇملىنىشىدىن ساقلاش داۋالاش ئۇسۇلىغا ئۈمىد ئېلىپ كەلدى.
ئەرلەر ئۇتۇق قازىنىشتا ھازىرلاشقا تېگىشلىك 13 شەرت ھەممە ئەر ئۇتۇق قازىنىشنى ئويلايدۇ، بۇ ئۇلارنىڭ قان-قېنىغا سىڭىپ كەتكەن، لېكىن بەزىلەر خىيالىنى ھەرىكەتكە ئايلاندۇرالمايدۇ، يەنە بەزىلەر ئەمەلىي ھەرىكىتى ئارقىلىق ئارزۇسىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن تىنىم تاپماي كۈرەش قىلىدۇ.
مېھىرلىك كۆڭۈللەردىن چاقنىغان نۇر يېڭى ئۆستەڭ كەنتىدىكى كىشىلەرنىڭ قەلبىنى يورۇتتى
ئەر-خوتۇنلۇق تۇرمۇشتا، نۇرغۇنلىغان ئاياللارنىڭ ئەرلىرىنىڭ «ئىشنى» تۈگىتىپلا كەينىنى قىلىپ ئۇخلىۋېلىپ، ئايالىنىڭ بۇ ۋاقىتتىكى ھېسىياتى ۋە فىزىئولوگىيىلىك ئېھتىياجىنى قىلچىمۇ ئويلاشمايدىغانلىقى توغرىسىدىكى ئاغرىنىشىنى ئاڭلاپ تۇرىمىز. ئۇنداقتا، ئەرلەر جىنسىي تۇرمۇشتا نېمە ئۈچۈن مۇشۇنداق «شەخسىيەتچى» بولۇپ قالىدۇ؟
ھەيز مەزگىلى بەدەننىڭ زەھەر ھەيدەشكى ئەڭ ياخشى پەيتى بولۇپ، لېكىن نۇرغۇن كىشىلەر تەرىپىدىن سەل قارىلىپ كەلمەكتە. ھالبۇكى نۇرغۇن قىز-ئاياللارنىڭ ھەيز مەزگىلىدە ئازدۇر-كۆپتۇر مەسىلە كۆرۈلىدۇ، مەسىلەن ھەيز مىقدارى ئاز بولۇش، رەڭگى قارامتۇل بولۇش، ھەيز ئاغرىتىپ كېلىش، ھەيز كېچىكىپ كېلىش ياكى بالدۇر كېلىش قاتارلىقلار، بۇلارنىڭ ھەممىسى ھەيزنىڭ نورمالسىزلىقى بولۇپ، يەنە دائىم كۆرۈلىدىغان ئاياللار كېسىلى ھېسابلىنىدۇ.
بىر ئايال كىشى بەلكىم ھەر ۋاقىت ئۆزى ئارزۇ قىلغان نەرسىگە ئېرىشەلمەسلىكى مۇمكىن. ئەگەر ئۇ چۈشتىن كېيىن سائەت 6:00دىن كېيىن ئۆز تەلىپىنى ئوتتۇرىغا قويسا، ئۇنداقتا مۇۋەپپەقىيەت قازىنىش ئېھتىماللىقى تېخىمۇ چوڭ بولىدۇ. مەلۇم بىر تۈرلۈك تەكشۈرۈشكە ئاساسلانغاندا، ئەرلەرنىڭ چۈشتىن كېيىن سائەت 6:00دە ئاياللارنىڭ تەلىپىنى قاندۇرۇش ئېھتىماللىقى چوڭ بولىدىكەن. ئەگەر ئاياللار ئەرلەرنىڭ خىزمىتى ئاخىرلاشقان ۋاقىتتا تەلەپ ئوتتۇرىغا قويسا، مەيلى ئۇ ئەخلەت تاشلاش ياكى سىرتقا چىقىپ رومانتىك سەيلە قىلىش بولسۇن بۇ تەلەپلەرنىڭ ھەممىسى قوبۇل قىلىنىدىكەن.
