11- دېكابىر ماراكەشتە، بىرلەشكەن دۆلەتلەر كۆچمەنلەر كېلىشىمى كۆپ قىسىم دۆلەتلەرنىڭ قوشۇلىشى بىلەن قوبۇل قىلىندى. ياۋرۇپادىكى تالاش-تارتىشقا ۋە كىرزىسكە سەۋەپ بولغان، بىلگىيە باشچىلىقىدىكى ھۆكۈمەتلەرگە كىرزىس پەيدا قىلغان كۆچمەنلەر كېلىشىمىنىڭ قوبۇل قىلىنىشى نىمىنى چۈشەندۈرىدۇ؟
خىتاينىڭ خەلىق تورى ئۇيغۇرچە قانىلىدا 18-دىكابىر تارقالغان بىر خەۋردە بىلدۈرلىشىچە، خىتاي تور شىركەتلىرى پانئەرەپ تور شىركىتىنىڭ مىسىر شۆبىسىگە جەمىيى 5 مىليۇن دوللاردىن ئارتۇق مەبلەغ سالغان.
وكتۇر مەمەت ئىمىن (نيۇيورك) دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇرلار ئۇيغۇرلارنىڭ تەقدىرى ئۇچۇن جىددى كۆڭۇل بۆلمەكتە. ئامىركىدا ياشاۋاتقان كۆپۈنچە جامائەتنىڭ خەۋىرى بولغاندەك، ۋاشىڭتون ئالاھىدە رايۇنى يالغۇز ئامىرىكىنىڭ مەركىزى بولۇپ قالماستىن،
يۇقىرى دەرىجىلىك ئامېرىكا ئەمەلدارى خىتاي ھەققىدە يېڭى ئاگاھلاندۇرۇش بېرىپ، خىتاينىڭ ئامېرىكىغا بولغان ئۇزاق مۇددەتلىك تەھدىتى روسىيىدىمۇ چوڭ ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.
ئىنسانلىقتىن چىقىرىۋىتىڭلار！
يولۇڭلاردا ماڭالمىسام،
بۇنى رىئاللىق دەپ ئاتاش كېرەكمۇ ياكى شۇنداق دەپ چۈشىنىۋېلىش ھادىسىسى دېيىش كېرەكمۇ، بىر نەرسە دېيەلمەيمەن، لىكىن بىر نەرسە ئېنىق ، ئولار يالغۇز قالغان.
تۈرك تەتقىقاتلىرى رەئىسى كۆزخان يازگان ۋە ۋېنگىرىيە تۇران ۋەقىپى ئاندراس بىرو ( Andras Biro ) بۇ موكاپاتنى ئىلھام توختىغا لايىق كۆردى ۋە موكاپاتنى ئون نەچچە يىل ئەنگىليەدە ياشاشقا مەجبۇر بولغان ئۇيغۇر سەنئەتچىسى ۋە سىياسىي پائالىيەتچى رەھىمە مەھمۇد خانىم ۋەكىل بولۇپ قۇبۇل قىلدى.
ئاناتولىيە ئاگېنتلىقى ۋە ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ 13-دېكابىر خەۋىرىدە ھىندونوزىيە پارلامىنت ئەزالىرى ئۆز ھۈكۈمىتىدىن خىتاينىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقى قىرغىنچىلىقىنى توختۇتۇشقا بېسىم قىلىشى ۋە خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنىڭ ئۈستىدىن باستۇرۇش، ئىرقى قىرغىنىچىلق قىلىش ۋە ئۇنىڭدىن باشقا ۋەھىمىلىك سىياسەتلىرىنى توختىتىشتا ۋە تۈرمە -لاگىرلارغا سۇلانغان مىليۇنلارچە مۇسۇلمانلارنىڭ قۇتۇلىشىدا ئىستىراتىگىيىلىك رول ئويناشنى تەلەپ قىلغان.
2016-يىلىدىن باشلاپ خىتاي دائىرىلىرى شەرقى تۈركىستاندا ئاتالمىش تەربىيلەش مەركىزى– بىزنىڭ تىلىمىزدا جازا لاگىرلىرىنى قۇرۇشقا باشلىدى.
2018-يىلى 13- دىكابىر كۈنى ئىستانبۇل شەھەر ئۇنۋىرستىتىدا « شەرقىي تۈركستاندىن ئەسلىملە: جمجىت قىرغىنچلىق » دېگەن تېمىدا يىغىن ئۆتكۈزۈلدى. يىغىنغا لاگىرنىڭ تىرىك شاھىتلىرىدىن ئۆمەر بىك ئاكا ۋە گۈلباھار جېلىل ھەدە قاتناشتى ۋە لاگىرنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىنى ئاڭلاتتى. يىغىنغا 70-80 گە يېقىن ئوقۇغۇچى قاتناشقان بولۇپ كۆپنچىسى تۈركىيە ۋەتەندىشى بولمىغان چەتئەللىك ئوقۇغۇچىلار ئىدى.
ئۇنىڭ ئۈستىگە سىزنىڭ ب د ت يىغىنىدىكى نۇتۇقىڭىزدىنمۇ، شى جىنپىڭ بىلەن ئارگېنتىنادا ئۇچراشقاندىمۇ ئۇيغۇر مەسىلىسىنى تىلغا ئالماسلىقىڭىز بىزنى-ئامېرىكىدىكى ئۇيغۇرلارنى بىراز ئۈمىدسىزلەندۈردى ۋە ئەندىشىگە سالماقتا.
يېڭى تاراتقۇ «مانا ھازىر» سىياسىي ئاخبارات قانىلى 7-دېكابىر ئۇيغۇر قىزى ئايدىن ئەنۋەر سۆزلىگەن تۆت يىرىم مىنۇتلۇق قسقا سىن خەۋەر تارقاتقان بولۇپ، مەزكۇر قانالنىڭ فايىسبۇك، تىۋىتتىر، ئىنتسىگرام قاتارلىق قاناللىرىدا كۆرگۈچىلەر، كۆچۈرۈپ تارقاتقۇچىلار بولۇپ، كۆرۈلۈش قېتىم سانى 12 مىليوندىن ئېشىپ كەتكەن. ھازىرغىچە تارقاتقان ئادەملەر سانى 260 مىڭدىن ئاشقان، ئىنكاس سانى نەچچە يۈز مىڭغا يەتكەن بولۇپ، پەقەت ئۇيغۇرلارنىڭ ئارىسىدىلا ئەمەس، پۈتكۈل دۇنيا ئاخبارات قانىلى ساھەسىدىمۇ مۇھىم رېكورت بولۇپ ھسابلىنىدۇ.
خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش ئورگىنىنىڭ ئورگان تور بېكىتىدە ئېلان قىلىنغان خەۋەرگە ئاساسلانغاندا، قاتار ھۆكۈمىتى سىياسىي پاناھلىق تىلىگۈچىلەرنى قوبۇل قىلىشنى رەسمىي باشلايدىغانلىقىنى ئېلان قىلغان.
1- دىكابىر خىتاي ئېلىكتىر- ئالاقە كاتتابېشى خۇاۋىي گۇرۇھىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرى مىڭ ۋەنجۇ كانادادا تۇتۇلدى، ئامېرىكا بۇ ئايالنى ئامېرىكىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى تەلەپ قىلدى. ئامېرىكا نىمىشقا خۇاۋىي شىركىتىنىڭ مۇئاۋىن مۇدىرىنى تۇتىدۇ؟
24- نويابىر فىرانىسيە پايتەىتى پارىژدا باشلانغان «سېرىق جىلىتكىلىكلەر» نامايىشى داۋام قىلىۋاتقان بولۇپ، ماكرون ھاكىمىيىتى نامايىشچىلارنىڭ قەتئىيلىكى ئالدىدا چېكىنىشكە مەجبۇر بولدى. مۇشۇ ھەپتىنىڭ ئاخىرى پۈتكۈل پارىژ شەھىرى نامايىشچىلارنىڭ بۇزغۇنچىلىقلىرى سەۋەپلىك جىددىي ھالەتكە كىردى. فىرانسىيە دائىرلىرى «سېرىق جىلىتكىلىكلەر» نامايىشىدا زوراۋانلىق ۋەقەسىنىڭ تەكرارلىنىشىنىڭ قاتتىق ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى زورايتتى. گەرچە ئالدىنى ئېلىش خاراكتىرلىك تەدبىر قوللىنىلغان بولسىمۇ، مۇشۇ ئاينىڭ 8-كۈنى ئېتىراز بىلدۈرۈش پائالىيىتىدە يەنىلا ئاندا-ساندا توقۇنۇش يۈز بەرگەنلىكى مەلۇم. 8-دېكابىر كۈنى، فىرانسى
مەلۇم بولغىنىدەك دېكابىرنىڭ بېشىدىلا ئىجتىمائى تاراتقۇ ۋاستىلىرى ۋە قىسمەن ئاممىۋى تاراتقۇ ۋاستىلىرىنىڭ دىققىتى شەرقى تۈركىستانلىقلار دۇچ كېلىۋاتقان تەسۋىرلىگۈسىز زۇلۇمنى كۈنتەرتىپكە كەلتۈرۈش ئۈچۈن ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە پىيادە يولغا چىققان ئەرشىدىن ئەركىن ئىسىملىك ئۇيغۇر يىگىتىگە مەركەزلەشتى.
8-دىكابىر ئەتتىگەن سائەت 9:00دا ۋاشىنگىتون مېترو رايونىدىكى ئەڭ چوڭ ئسلامىي مەدەنىيەت مەركەزلىرىدىن بىرى بولغان مارىلاند شتاتىغا جايلاشقان «ئامېرىكا دىيانەت مەركىزى»دە «ئۇيغۇر ئويغىنىش كۈنى» پائالىيىتى مۇۋەپپەقىيەتلىك ئۆتكۈزۈلدى.بىر كۈن داۋاملاشقان پائالىيەت ئاساسلىقى ئىككى تۈردە ئېلىپ بېرىلغان بولۇپ، چۈشتىن بۇرۇن ئۇيغۇر مىللى مەدەنىيىتى تونۇشتۇرۇلغان بولسا، چۈشتىن كېيىن ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرى دۇچ كېلىۋاتقان بۈگۈنكى ئېغىر ۋەزىيەت تەپسلى تونۇشتۇرۇلدى.
پارىژ، زەپەر دەرۋازىسى، ساڭگىلسياھ چوڭ كوچىسى رومانتىكلىققا سىمۋول قىلىنغان ، ئىللىقلىقنىڭ ئوبرازى، ھەشەمەتلىكنىڭ نامايەندىسى ئىدى . لېكىن ئۆتكەن بۇ بىر نەچچە ھەپتە ئاخىرىدا ، رومانتىك پايتەختى تۇمانلار بىلەن قاپلانغان جەڭ مەيدانى بولۇپ قالدى.
بۇ يىل 8- ئايدا ب د ت كىشىلىك ھوقۇق ئورگىنى خىتاينى لاگىر مەسىلىسىدە سوراقلىغاندىن بۇيان، ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركىي مىللەتلەرنىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئىرقىي قىرغىنچىلىققا ئۇچراۋاتقانلىقى خەلقئارادا رەسمىي تۈردە ئىتراپقا ئېرىشىپ، كۈچلۈك دىققەت قوزغىدى. كىشىلىك ھوقۇق ئورگانلىرى، تەتقىقاتچىلار، مۇخبىرلار بۇ ھەقتە ئەڭ كۈچلۈك دەلىل- ئىسپاتلارنى تەمىنلەپ، خىتاينى رەتمۇ-رەت مات قىلسىمۇ، خىتاي يەنىلا نۇمۇسسىزلىق بىلەن ئىنكار قىلدى.
خىتاي تاجاۋۇزچىلىرى تەرىپىدىن 28 يىلدىن بېرى تۈرمىدە تۇتۇپ تۇرلىۋاتقان ئابدۇلكەرىم ئابدۇۋەلى ( كىرەم قارىم )، يىقىندا خىتاي تاجاۋۇزچىلىرى تەرىپىدىن شەھىت .قىلىنغان ئىجتىمائى تاراتقۇلاردا تارقىلىۋاتقان ئۇچۇرلارنى كۆزىتىش جەريانىدا بۇ خەۋەرنىڭ راسىتلىقى دەلىللەنگەن
