«فوكس خەۋەرلىرى » تور بېتىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا ، ئامېرىكا پرىزدېنتى دونالد ترامپ ئامېرىكا تارىخىدا تۇنجى قېتىم 50 شىتاتنىڭ ھەممىسىدە «چوڭ ئاپەت »ئېلان قىلدى .
شىرناك ئادۋوكاتلار جەمئىيىتىدىن بىر ئادۋوكات تاجىسىمان ۋىرۇس يۇقۇمىنىڭ پۈتۈن دۇنياغا يېيىلىشىدا پەرۋاسىزلىق قىلدى دەپ قارىغان خىتاي دۆلەت رەئىسى شى جىنپىڭ ھەققىدە جىنايى ئىشلار ئەرزى سۇندى.
پرېزىدېنت ۋىلادىمىر پۇتىن، ھەربىي-تېخنىكا ھەمكارلىق كومىتېتىنىڭ چەتئەللەر بىلەن كۆرۈشكەندە ؛ روسىيەنىڭ قورال ئېكسپورت قىلىش پىلانىنى % 102 يولغا قويغانلىقىنى ، بۇ ئېشىشنىڭ مۆلچەردىكىدىن ئىككى مىليارد دوللار ئېشىپ كەتكەنلىكىنى ئېلان قىلدى.
5- ئاپرىل، مىسىرنىڭ دۆلەت مەجلىسىدە ئىشلەيدىغان ئادۇۋكات مۇھەممەد تەلئەت ۋە خىزمەتدىشى ئەمرۇ بەييۇۋمى قاھىرەدىكى خىتاي كونسۇلخانىسىغا خىتاي ۋىرۇسى سەۋەبلىك مىسىردا كۆرۈلگەن زىيانلارنىڭ تۆلىمى ئۈچۈن 10 تىرىلىيون دوللار تۆلەم تۆلەشنى تەلەپ قىلىپ خىتاي رەئىسى شى جىنپىڭغا تەلەپ سۇنغان
دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى خىتايغا سېتىلدى ، ئەمما بىزنىڭمۇ سېتىلىشىمىزنىڭ ھاجىتى يوق. نۆۋەتتىكى خەلقئارا جەمئىيەت يۈزلىنىۋاتقان ئاساسلىق مەسىلىنىڭ بىرى قانداق قىلىپ خىتاينى ئۆزىنىڭ بارلىق كۆز بويامچىلىق قىلمىشلىرى ۋە دۇنيا خەلقىگە كەلتۈرگەن زىيانلىرىنىڭ قانۇنىي ۋە سىياسىي مەسئۇلىيەتلىرى ئۈستىدىن جاۋاپكارلىققا تارتىش مەسىلىسىدۇر.
يېڭى زېلاندىيە باش مىنىستىرى جەسىندا ئاردېرن 7- ئاپرېل شۇ جاي ۋاقتى چۈش سائەت بىردە خەلققە بەرگەن دوكلاتىدا، دۆلەتنىڭ ھازىر يۈرگۈزىۋاتقان 4- دەرىجىلىك كونترول بۇيرۇقىغا خىلاپلىق قىلغان سەھىيە مىنىستىرى داۋىد كلاركنى جازالاپ، ئەمىلىنى تۆۋەنلىتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. ئۇنىڭ خاتالىقى بولسا «ئۆيدە ئولتۇرۇش، سرتتا زۆرۈر بولمىغان ئىش- پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بارماسلىق» بەلگىلىمىسىگە خىلاپ ھالدا، ئائىلىسى بىلەن ئۆيىدىن يىگىرمە كىلومېتىر يىراقلىقتىكى دېڭىز ساھىلىغا بارغانلىقىدىن ئىبارەت.
خىتاينىڭ غەربى قىسمىدىكى خىتايچىدە شىنجاڭ(شەرقىي تۈركىستان) ، ياكى تارىختا شەرقى تۈركىستان دەپ ئاتالغان، ئاساسلىقى ئۇيغۇرلار ر، ئۇندىن قالسا قازاق ھەم نۇرغۇن تۈركى مىللەتلەر ھەم موڭغۇللار ياشايدىغان بۇزىمىن خىتايلار تەرىپىدىن پەقەت يىقىنقى 18-ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىدا بىسىۋىلىنغان. جۇڭغار خانلىقى بىلەن بولغان بىر قىتىملىق قانلىق ئۇرۇشتا ئۇرۇشقا قاتناشقان بارلىق جەڭچىلەرنى قىرغىن قىلىشتىن كىيىن، تارىختا جۇڭغارىيە دەپ نام ئىالغان بۇ كەڭرى زىمىن ئىشغال ئاستىغا چۈشتى. مىلادىدىن بۇرۇن توخارىستان دەپمۇ تونۇلغان، تارىختا قەشقەرىيە نامى بىلەنمۇ مەشھۇر بولغان بۇدۆلەتنىڭ نامى بۇزىمىندىكى ئەڭ قەدىمى شەھە
تۈرك تىل تەتقىقاتچىسى، يازغۇچى مەھمەت لەۋەنىت كايانىڭ غۇلجىدا ئوقۇش جەريانىدا يېزىلغان كۈندىلىك خاتىرىلىرىگە ئاساسەن تەييارلانغان » شەرقىي تۈركىستاندىن خەۋەر بار» ئىسىملىق كىتابى، تۈرك تىلىدا 3_ئاينىڭ ئاخىرى نەشىرىدىن چىقتى.
ئاۋىستىرالىيە ئىستراتېگىيىلىك سىياسەت ئىنستىتۇتى (ASPI) يېقىندا ئېلان قىلغان دوكلاتقا قارىغاندا ، 2017-يىلدىن 2019-يىلغىچە بولغان ئارىلىقتا ، خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر ۋە باشقا مىللەتلەرنى خىتاينىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى زاۋۇتلارغا يۆتكىگەن.
بېيجىڭ ئېلان قىلغان ۋىرۇس ئەھۋالى سىتاستىكىسىغا ئىشەنگىلى بولامدۇ؟ خىتاي ۋىرۇس كىرزىسىدىن پايدىلىنىپ ياۋوپانى پارچىلاۋاتامدۇ؟ «سودا گېزىتى» نىڭ قارىشىچە، خىتاينىڭ سىستېمىسىدىكى تەبىئىي ئاجىزلىقلار تۈپەيلى، بېيجىڭ دائىرلىرى ئۆزىمۇ ۋىرۇس ئەھۋالىغا ئائىت سان-سىپىرلارنى ئېنىق بىلمەسلىكى مۇمكىن ئىكەن. «يېڭى زۈرىخ گېزىتى» نىڭ كۆرسىتىشىچە، خىتاي «ماسكا دىپلوماتىيىسى» ئارقىلىق پەقەت ۋاقتىنچە ئەۋزەللىككە ئېرىشكەن بولسىمۇ، ھەقىقىي مەنىدىن خەلقئارا سىياسەتنى تەۋرىتىشى ئاساسەن مۇمكىن ئەمەس ئىكەن.
بىلسەكمۇ گەرچە مەۋجۈتلىقىنى
بىلمەيتتۇق بۇ قەدەر يىقىنلىقىنى.
شۇئان سىرىتتا
ھەممە يەردە
ۋۇخەن ۋىرۇسىدىن سىرتقا قاچقان 5 مىليون ئادەمنىڭ ئىز-دېرىكى گۇمان قوزغىماقتا. يېڭى تىپلىق ۋۇخەن تاجىسىمان ئۆپكە ياللۇغى يۇقۇمى ئۈزلۈكسىز تارقىماقتا، ۋۇخەن شەھەر باشلىقى جوۋ شيەنۋاڭ 26.يانۋاركەچتىكى ئاخبارات يىغىنىدا بىدۈرۈشىچە
كرونا ۋىرۇسى ۋۇخەندە بايقىلىپ ھازىر دۇنيانىڭ ھەممە بۇلۇڭ پۇچقاقلىرىغا تارقىلىپ كەتتى. لېكىن ۋىرۇس بايقالغان ۋۇخەن شەھىرى خىتاينىڭ سىياسى پايتەختى بېيجىڭ بىلەن ئىختىسادى پايتەختى شاڭخەي شەھىرىگە ھەممىدىن يېقىن تۇرۇپ بۇ ئىككى پايتەختتە ۋىرۇس بايقالمىدى.
«سۆي» دېدى بىر پەرىزات قاراپ قويماي،
تۈركىيەدە ياشاپ ئۇيغۇرچە ھەم تۈركچە ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللىنىۋاتقان شائىر ئىمران سادائىنىڭ شېئىرلىرى تۈرك دۇنياسىدىكى شائىرلارنىڭ تارىخى ۋە شېئىرلىرىدىن تاللانما ناملىق توپلامغا كىرگۈزۈلدى. بۇ توپلامغا 13-قېتىملىق خەلقئارالىق شېئر پائالىيىتىدىكى ھەر قايسى دۆلەتلەردىن ئىشتىراك قىلغان شائىرلار تاللانغان.
بىر بەدەل كېرەك
بىر ئۈمىتمۇ ھەم
ۋەتەن ۋەسلىگە يېتىشكە
ئۇۋىسىغا قايىتقان قۇشلار كەبى
بالام ! ئالىمغا تېلېفون قىلىۋېتىڭ ! تاماق پىشىپ قالدى ،كەپلا يەۋالسۇن !!
3-ئاينىڭ 18-كۈنى، موڭغۇلىيە ھۆكۈمىتى «مۇڭغۇل يېزىقى دۆلەت پىلانى» (3) نى رەسمىي ماقۇللاپ، 2025-يىلىدىن باشلاپ قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى ئاساسىدىكى مۇڭغۇل يېزىقىنى (يەنى كونا مۇڭغۇل يېزىقى) تۇلۇق ئەسلىگە كەلتۈرۈشنى قارار قىلدى. بۇ پىلانغا ئاساسەن، موڭغۇلىيە 2025-يىلىدىن باشلاپ دۆلەت ئىشلىرىدا كىرىل مۇڭغۇل يېزىقى ۋە كونا مۇڭغۇل يېزىقىنى بىرگە قوللىنىپ، بۇندىن كىيىن پۈتۈنلەي كونا مۇڭغۇل يېزىقىنى قوللىنىش ئۈچۈن تەييارلىق قىلىدىكەن.
ئامېرىكا پرېزىدېنتى دونالد ترامپ سەيشەنبە كۈنى (17-مارت) «خىتاي ۋىروسى» دېگەن سۆزنى قوللانغانلىقىنى ئاقلىدى. ئۇنىڭ دېيىشىچە، بۇنى خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ۋىروسنى ئامېرىكا ئارمىيىسى خىتايغا ئېلىپ كەلگەن دەپ يالغان ئۇچۇر تارقاتقانلىقى تۈپەيلىدىن قوللانغان. ئۇ بۇ سۆزنى قوللىنىشتا ۋىروسنىڭ كىلىش مەنبەسىنى كۆزدە تۇتقان بولۇپ، بۇ «ئىنتايىن ئىنىق» ئىكەن.
