يۈسۈپ خاس ھاجىپ تۇغۇلغانلىقىنىڭ 1000-يىلى ۋە 12-دېكابىر ئۇيغۇر ئوقۇغۇچىلار ھەرىكىتىنىڭ 34-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن 2019-يىلى 11-ئاينىڭ 23-كۈنى شەنبە سائەت 13:00 تىن 17:00 غىچە ئامېرىكانىڭ ۋىرجىنىيە شىتاتىدا «ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆتمۈشى ۋە بۈگۈنىگە نەزەر» تېمىسىدا مۇھاكىمە يىغىن ئۆتكۈزۈلىدۇ.
چېخ بىلەن خىتاينىڭ مۇناسىۋىتى بۇلتۇردىن باشلاپ ناچارلىشىشقا باشلىغان بولۇپ، بۇ ھالەت تېخىمۇ ناچارلاشتى. خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋەت چېخ سىياسەت ساھەسىدە ئۆزلۈكسىز مۇنازىرە قىلىنىدىغان مۇھىم تېمىلاردىن بىرى بولۇپ كەلدى. بۇ تالاش تارتىشنىڭ ئەڭ يېڭى باش پېرسوناژى بولسا ئوتتورا ياۋروپادىكى ئەڭ قەدىمىي ئۇنۋېرسىتېت- چېخ چارلېس ئۇنىۋېرسىتى (Charles University).
دۇنيادىكى ئەڭ داڭلىق ئىنسىتىتۇتلارنىڭ بىرى بولغان، 1441- يىلى خان جەمەتى تەرىپىدىن قۇرۇلغان ئەنگىلىيە ئىتون ئىنىستىتۇتى Eton College ئوقۇغۇچىلىرىغا ۋەتىنىمىزنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى لىكىسيە سۆزلەش مەن ئۈچۈن تولىمۇ شەرەپلىك بىر ئىش بولدى.
مالايسىيا پارلامېنتى ئەزاسى نىك نازمى نىك ئەھمەد (Nik Nazmi Nik Ahmad) مالايسىيا پارلامېنتىدا ئۇيغۇر مەسىلىسى ھەققىدە سۆز قىلدى. ئۇ مۇنۇلارنى بىلدۈردى:
12-نويابىر، مالايسىيادىكى بىر قانچە ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتتىن تەركىب تاپقان «مالايسىيا ئىسلامى تەشكىلاتلار مەجلىسى» (Majlis Perundingan Pertubuhan Islam Malaysia) بايانات ئېلان قىلىپ، شەرقى تۈركىستان مۇسۇلمانلىرىنىڭ جۇمھۇرىيەت بايرىمىنى تەبرىكلىدى.
خىتاي دۇنيا بانكىسنىڭ ۋەتىنىمىزدىكى تەربيلەش مەركىزىگە بىرىلىدىغان ياردەمنى توختاتقانلىقىنى پەردازلىدى. چەتئەل تاراتقۇلىرىنىڭ دۇنيا بانكىسىنىڭ مەبلەغ توختىتىشى-ئىنسانى ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىگە ياردەم بەرمەسلىك ئۈچۈن دېگەن بايانىنى «پاكىتنى بۇرىغانلىق» دەپ ئەيىپلىدى. خىتاي: دۇنيا بانكىسى تەربىيلەش تۈرىنى تېخىمۇ ئۈنۈملۈك ئېلىپ بېرىش ئۈچۈن مۇۋاپىق تەڭشەش ئېلىپ باردى دەپ سلىقلاشتۇردى.
ئۆتكەن ھەپتە خىتاي سودا مىنىستىرلىكى باياناتچىسى گاۋ فېڭ ئىككى دۆلەت سۆھبەت ھەيئىتى قەدەممۇ قەدەم كېيىن قېتىلغان تاماژنا بېجىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشتا ئىتىپاققا كەلدى دىگەن ئىدى. ئۇنىڭ بۇ سۆزىگە بىر كۈن كېيىن ئامېرىكا پرېزىدېنتى تىرامپتىن مەن تېخى ھېچقانداق نەرسىگە ماقۇللۇق بىلدۈرمىدىم دەپ خىتاينىڭ يۈزگە ئۇرۇلغان مۇشىت كەبى بىر جاۋاپ كەلدى.
خىتاينىڭ 4-ئومۇمىي يىغىنىدىن كېيىن ھەر ساھەگە بۇ يىغىننىڭ قارارىنى يەتكۈزۈش نامىدا مەخسۇس لېكسيە ئۆمەكلىرى ئەۋەتىلدى. جۇڭنەنخەي باش كاتىپى، سىياسى بىيرۇنىڭ ئەزاسى، مەركىزى كومىتىت ئىشخانسىنىڭ مۇدىرى دىڭ شۆشىئاڭ (丁薛祥)بۇ «قارار»نى ئىزاھلادى. ئۇنىڭ بۇ ئىزاھاتى نۇرغۇن كۆزەتكۈچىلەرنى ھەيران قالدۇردى.
ھەر يىلى 12-نويابىر پۇتۇن دۇنيادىكى ئۇيغۇرلار مۇستەملىكە ئاستىدىكى ئۇيغۇر دۆلىتى-شەرقى تۈركستاننى ھەسرەت ۋە ئۇمىد ئىچىدە ياد ئېتىدۇ.
19ـ نۆۋەتلىك 4-ئۇمۇمى يىغىندىن كېيىنلا شاڭخەيگە خىزمەت تەكشۈرۈش ئۈچۈن يولغا چىققان شى جىنپىڭنىڭ ھەركىتى مېدىيا ۋاستىلەرنىڭ ئالاھىدە دىققىتىنى تارتقان
مەن تەييارلىغان خەۋەر ياكى يازمىلار ئاساسلىقى خىتاينىڭ ھازىرقى ۋەزىيتى ۋە كەلگۈسى تەرەققىياتى توغرىسىدىكى مۇلاھىزىلەرنى چۆرىدىگەن ئاساستا بولىدۇ. چۈنكى بىز جەڭ قىلىۋاتقان دۈشمەننىڭ ئەھۋالى بەك مۇھىم.
كۆپلىگەن مېدىيالارنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى دوۋيىن ئەپ دېتالىنىڭ ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىكىگە بولغان تەھدىتى ھەققىدە تەكشۈرۈشنى باشلىغان.
29- ئۆكتەبىر، زور ئالقىشقا ئىرىشكەن پىروگرامما كودى تەھرىرلىگۈچ يۇمشاق دىتالى notepad يىڭى ئىلان قىلغان نەشرىگە « ئۇيغۇرلارغا ئەركىنلىك» دەپ نام قويغان ۋە شەرقىي تۈركىستاننىڭ بايرىقىنى ئىشلەتكەن. نودپەدنىڭ قۇرغۇچىسى دون خو يىڭى نەشىرنى چۈشەندۈرۈپ، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ مىلىيونلىغان ئۇيغۇرلارنى تىرورچى دىگەن نامدا لاگىرلارغا سولاۋاتقانلىقىنى ئىيتىپ، ئۇيغۇرلارغا ياردەمدە بولۇشقا چاقىرغان. ئۇ بۇ چاقىرىقىدا يەنە ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق پىروجەكتىنىڭ دوكىلات ۋە ئۇلىنىشلىرىنى ئىشلەتكەن.
خىتاي سوت مەھكىمىسىنىڭ تور بېتىدە 30-ئۆكتەبىرگە قەدەر بۇ يىل ئىچىدە 408 ئۆي -مۈلۈك شىركىتنىڭ ۋەيران بولغانلىقى توغرىسىدا بىر خەۋەر ئېلان قىلىندى.
بېلگىيە «سەھەر گېزىتى» نىڭ خەۋەر قىلىشىچە، برۇسسېل ئەركىنلىك ئۇنىۋېرسىتى (VUB) كۇڭزى ئىنستىتۇتى مۇدىرى سۇڭ شىننىڭ (宋新宁) جاسۇسلۇق قىلمىشى سەۋەبلىك، بۇندىن كېيىن بېلگىيەگە كىرىشى ۋە كەلگۈسى 8 يىل ئىچىدە ياۋروپا شېنگېن ۋىزا رايونىدىكى 26 دۆلەتكە كىرىشى چەكلەنگەن. ئۇ ئاللىقاچان بېلگىيەدە 10 يىلچە ياشىغان بولۇپ، ئۆزىنىڭ كەڭرى ئالاقە تورىدىن پايدىلىنىپ خىتاي ئىستىخبارات ئورگىنى ئۈچۈن خىزمەت قىلغان.
يېقىنقى ئون كۈن ئىچىدە خىتايدا مال باھاسىنىڭ يەنە بىرقېتىم ئۆسىشى ئىستىمالچىلارغا قاتتىق بېسىم ئېلىپ كەلدى. مال باھاسى ئوخشىمىغان يەرلەردە ھەر ساھەدە پەرقلىق ھالدا ئۆسكەن بولۇپ، كۆرنەرلىك دەرىجىدە باھاسى ئۆسكىنى يەنىلا گۆش تۈرى بولدى.
29-ئۆكتەبىر ئامېرىكا،ئەنگىلىيە قاتارلىق 23 غەرپ دۆلىتى ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا يۇرگۇزىۋاتقان باستۇرۇش سياسىتىنى توختىتىش ۋە لاگىرلارنى تاقاش ھەققىدە بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىدا ختتايغا قاتتىق بېسم چۇشۇرگەندىن كىين ئۇيغۇر مەسلىسى يەنە بىر قېتىم قاتتىق غۇلغۇلا قوزغىدى.
بىر نەچچە كۈننىڭ ئالدىدا ئىستانبۇلدا «دېڭىزنىڭ ئېيتقانلىرى» ناملىق بىر شېئىرلار توپلىمى نەشىردىن چىقتى. بۇ توپلام شائىر مۇتەللىپ سەيدۇللانىڭ چەتئەلدە ئۇيغۇر تىلىدا نەشىر قىلىنغان تۇنجى كىتابى بولۇپ، كىتابتىكى شېئىرلارنىڭ ئىستىتك گۈزەللىكى
24-ئۆكتەبىر، ئىلھام توختى ئەپەندى ياۋروپا پارلامىنتى ساخاروف پىكىر ئەركىنلىكى مۇكاپاتىغا ئىرىشتى. ئىلھام توختى مۇئەللىم تېخى يىقىندا ۋاكلاۋ خاۋىل مۇكاپاتىغا ئىرىشكەن ئىدى. ئىلھام توختىغا ساخاروف مۇكاپاتىنى ئىلان قىلغان ياۋروپا پارلامىنتى پىرىزدىنتى داۋىد ساسسولى « بىز بۇ مۇكاپاتنى ئىلھام توختىغا بەرگىنىمىزدىن ناھايىتى ئىپتىخارلىنىمىز. شۇنىڭ بىلەن بىرگە خىتايدىن ئىلھام توختىنى قويۇپ بىرىشىنى ۋە ئاز سانلىقلارنىڭ ھوقۇقىنى قوغدىشىنى تەلەپ قىلىمىز» دېدى.
24- ئۆكتەبىر، بىلگىيەدىن ئەنگىلىيەگە ماڭغان ئۇزۇن يۈك ماشىنىسىدا 39 ئادەم توڭلاپ ئۆلۈپ قالغانلىقى، ئۇلارنىڭ خىتاي گىراژدانى ئىكەنلىكى ئەنگىلىيە ساقچىلىرى تەرىپىدىن دەلىلىگەن، ئەنگىلىيەدىكى خىتاي كونسۇلىمۇ بۇ ھەقتە تەكشۈرمەكتە.
