2- نويابىر ئىستانبۇل پاتىھ ساراچخانە باغچىىسدا ئىيى پارتىيە قارتال رايۇنلۇق باشقارمىسىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى، باشقا پارتىيە ۋە ئىجتىمائى جەمىيەتلەرنىڭمۇ ئاۋاز قوشۇشى بىلەن شەرقى تۈركىستاندىكى زۇلۇم ۋە جازا لاگىرلىرىغا قارشى نامايىش ئۆتكۈزۈلدى. نامايىشقا كۆپ ساندا ئىيى پارتىيە ئەزالىرى ۋە باشقا ئىجتىمائى جەمىيەت رەھبەرلىرى، شۇنداقلا ئىستانبۇلدا ياشاۋاتقان100 دىن ئارتۇق ئۇيغۇر قاتناشتى·
سىياسەت
خىتاي ئالىمى خې جىيەنكۈي دۇنيادىكى گېنى ئۆزگەرتىلگەن تۇنجى بوۋاقنىڭ يورۇق كۆرگىنىنى ئېلان قىلىشى بىلەن دۇنيانى زىلزىلگە سالدى.گېرمانىيە ئاخباراتى بۇئىشقا ئالاقىدار ئىلىمى تەتقىقات ۋە مۇنازىرىلەرگە ناھايىتى ئەھمىيەت بەردى .
ئو سۆزىدە ئۆزىنىڭ قازاقىستان پۇقراسى بولغان بولسىمۇ خىتاينىڭ زۇلۇمىدىن قېچىپ قۇتۇلالمىغانلىقىنى ئالاھىدە ئەسكەرتىپ ئۆتۈش ئارقىلىق، ۋەتەندىكى ئۇيغۇر ۋە قازاق قېرنداشلىرىمىزنىڭ نەقەدەر قاتتىق زۇلۇم ئاستىدا ئىكەنلىكىنى كۆرستىپ بەردى. ئو يەنە جازا لاگىرىدا كۆرگەن زۇلۇم ۋە خورلۇقلارنى ، كىشىلەرنىڭ كامىردىن تۇرۇپ ئازلاپ ، تۇرۇپ كۆپىيىپ قالدىغانلىقىنى، كامىرنىڭ شارائىتىنىڭ قانچىلىك ناچارلىقىنى ، ھەتتا يىگۈدەك تۈزۈك تاماق ۋە ئۇخلىغۇدەك بوشلۇقنڭمۇ يوق ئىكەنلىكى قاتارلىق بىرقاتار زۇلۇملارنى سۆزلەپ ئۆتتى. ئەڭ ئاخىرىدا ئۆزى بىلەن بىر كامىرغا سولانغان ئاياللار ۋە قىزلارنىڭ ، ھەدىمىزگە ئۆزىلىرىنىڭ بۇ يەردىن
دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى مۇتەخەسىسلەر خىتاينىڭ شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونى (ش ت- ت) دىكى ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈركىي قەۋملەردىن بولغان مۇسۇلمان مىللەتلەرنى كەڭ كۆلەمدە مەجبۇرى قولغا ئېلىش قىلمىشىغا قارىتا ئىمزالىق بايانات ئېلان قىلدى.
6- نويابىر شىۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھرىدە ئۆتكۈزۈلگەن 196 دۆلەتتىن ۋەكىل قاتناشقان ب د ت كىشلىك ھوقۇق يىغىنىدا، ئامېرىكا، كانادا قاتارلىق 14 دۆلەتنىڭ ئۇيغۇرلارنىڭ كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسىنى تىلغا ئېلىشى ۋە خىتاينى كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى بىلەن ئەيىپلىشىدىن كېيىن، قىسمەن سىياسەتچىلەر ۋە سىياسىي پارتىيەلەر ئۇيغۇر مەسىلىسىگە تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىشكە باشلىدى
ئىجتىمائىي ئالاقە ۋاستىلىرىدا نەچچە يىلدىن بۇيان خىتايدىكى مۇسۇلمانلارنىڭ دۇچ كەلگەن مەسىلىلىرى ئۈزۈلمىدى، بولۇپمۇ شەرقىي تۈركىستاندىكى مۇسۇلمانلارنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن ھەق- ھوقۇقلىرى، دىنىي ئەركىنلىكى، ئىجتىمائىي ھاياتىدا دۇچ كەلگەن باستۇرۇش سىياسىتى ۋە دىنىنى ئۆزگەرتىشكە ئۇرۇنۇشلار بۈگۈنگە قەدەر خەۋەر قىلىنىۋاتىدۇ.
خىرىستىئان ئىلىم-پەن كۈزەتكۈچى گېزىتى، ئەننى سىكوت تايسىن
تارىختىكى يىپەك يولىنى قايتا جانلاندۇرۇش ۋە ئۇنىڭ رولىنى جارى قىلدۇرۇش 21-ئەسىردە «بىر بەلبەغ ،بىر يول»شوئارى ئاستىدا ئېلىپ بېرىلۋاتىدۇ. يىپەك يولىنىڭ تارىخىغا قارايدىغان بولساق بۇ يول تارىختىمۇ ئوخشاش «بەلباغ،يول»نامى بىلەن تۇنۇلغان. بۇ يول قۇرلۇشنىڭ ئۆزئىچىگە ئالغان تۈرلىرى بولسا تاشيول،تۈمۈر يول، يەر ئاستىغا كۆمۈلگەن ھەرخىل ئېنېرگىيىلەرنى ئۇزىتىش لىنىيىلىرى، ئېنتىرنىت ۋە ئېلېكتىر ئىنىگىريسىنى يەتكۈزۈش لىنىيىلىرى قاتارلىق مۇھىم تۈرلەردىن ئىبارەت. مېنىڭ بۇ ماقالەمدە يىپەك يولىنىڭ مۇھىملىقىنى ئەسكەرتىدىغان مۇھىم نوقتا بولسا :يىپەك يولى پارىس قولتۇقى دۆلەتلىرىگىچە تۇتىشىدىغان بولۇپ ، پارىس
كانادا باشچىلىقىدا بېيجىڭدىكى 15 غەرب دۆلىتىنىڭ ئەلچىلىرىدىن تەركىب تاپقان بىر گۇرۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇقىغا تاجاۋۇز قىلىنىشىغا ئالاقىدار ئېنىقلىما ئېلىش ئۈچۈن خىتاينىڭ مۇقىمسىز ،كۆپ مۇسۇلمان ئولتۇراقلاشقان شىنجاڭ رايونىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارى بىلەن كۆرۈشۈشنى تەلەپ قىلدى
ئەزىز ئۇيغۇرلۇرۇم، دۇنيادا مۇستەقىل بۇلۇشمنى خالىمايدىغان مىللەت يوق. ھەتتا كومپارتىيەگە 30 يىل ئىشلىگەن ئۇيغۇر كادىرلارمۇ مۇستەقىللىقىنى خالايدۇ. لاكىن، ھازىزقى ۋەزىيەت بىزدىن نىمىنى كۈتىدۇ؟ ئائىلىسىنى قۇتقۇزۇزش ئۈچۈن زور بىلەن توڭكاي خىتايغا تىگىۋاتقان ئىپپەت ئابىدىسى ئۇيغۇر قىزلىرىمىز، ئورگانلىرى مەجبۇرى سۈكۈلۈپ سىتىلىۋاتقان قىران يىگىتلىرىمىز، لاگىردا ئۆلىۋاتقان قان قېرىنداشلىرىمىز، خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن توپلىنىۋىلىنغان ئۇششاق بالىلىرىمىز بىزدىن نىمە كۈتىدۇ؟ ماركو روبىيو ئۇيغۇر قانۇن لاھىيەسىدە شىنجاڭ دەپتۇ، شەرقى تۈركىستان دىسە بولمامدۇ ئۇ ماز دەمدۇ ۋە ياكى مىنۇت بىشىغا بىر قىزىمىز دەپ
تۈركىيە ئۈلكۈ ئوجاكلارى رەئىسى ، مىللىيەتچى ھەركەت پارتىيسى مەرسىن مىللەت ۋەكىلى ئولجاي كىلاۋۇز 2018-يىلى 11-ئاينىڭ 15- كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلسى سەھنىسىدىن چاقىرىق قىلدى : ياشسۇن ھەقلىق شەرقىي تۈركستان داۋايىمىز .
خىتاينىڭ ۋەتىنىمىزگە قاراتقان سىياسىتىنىڭ تۇيۇقسىز فاشىزىمغا قاراپ يۈزلىنىشى ۋە بۇنىڭ ئىپادىسى سۈپىتىدە يەھۇدى قىرغىنچىلىقىنىڭ سېموۋلى بولغان جازا لاگېرلىرىنى ئېچىپ، مىليونلىغان بىگۇناھ ئۇيغۇرلارنى قاماپ، خورلىشى خەلقئارانىڭ دىققىتىنى ئۇيغۇر مەسىلىسىگە قاراتتى. مەسىلىمىزنىڭ بۇ بۇرۇلۇشىدا نۇقتىلىق رول ئوينىغانلار ئەلۋەتتە ئالدى بىلەن ئۆزى ۋە ئائىلىسىنىڭ ھاياتىنى دوغا تىكىپ تۇرۇپ، جاسارەت بىلەن ۋەتەندىكى خىتاي باستۇرۇشىنى دۇنياغا ئاشكارىلاش ئۈچۈن ھەرىكەت قىلىۋاتقان ھەر ساھەدىكى قەھرىمان قېرىنداشلىرىمىز، دەردىمىزنى دۇنياغا ئاڭلىتىۋاتقان ئىنسانپەرۋەر غەرب مۇخبىرلىرى، شۇنداقلا خەلقىمىزنىڭ دەردىگە
جازا لاگىرى تىراگېدىيىسى ئوتتۇرغا چىققاندىن كىيىن، دىئاسپورادىكى شەرقى تۈركىستانلىقلار ئارىسىدا يىڭى بىر پىكىر ئىقىمى شەكىللىنىۋاتىدۇ. شەرقى تۈركىستان ۋە ئۇيغۇر داۋاسى قىلىۋاتقان سىياسىي تەشكىلات رەھبەرلىرىدىن ئىلمىي جەمىيەتلەرنىڭ باشلامچىلىرىغىچە، كۆزگە كۆرۈنگەن زىيالىيلاردىن ھۆرمەتكە سازاۋەر ئىلىم ئەھلىلىرىگىچە،
شەرقى تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغانلىقىنىڭ 85 يىللىقىنى ، شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغانلىنىڭ 74 يىللىقىنى خاتىرلەش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى
شەرقى تۈركىستان تەشكىلاتلارنىڭ بىرلىكىنىڭ ئورۇنلاشتۇرشىدا 12-نويابىر كۈنى كەچ ، ئىستانبۇل زەيتىنبۇرنىدىكى قارا دىڭىز يىغىن زالىدا ئىككى جۇمھۇرىيەتنى خاتىرلەش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى.
1. شەرقىي تۈركىستان مىللىي كېڭىشى 1992 – يىلى تۈركىيەدە چاقىرىلغان <<شەرقىي تۈركىستان مىللىي قۇرۇلتىيى>>نىڭ 11 ماددىلىق قارارىنى داۋاملىق كۈچكە ئىگە دەپ قارايدۇ، د ئۇ ق تەرىپىدىن 2005 – يىلى 17 – ئىيۇل ئېلان قىلىنغان مۇستەقىل شەرقىي تۈركىستان دۆلىتىنىڭ مەۋجۇدلۇق ئاساسى، دۆلەت قۇرۇلمىسى ۋە خەلقارادىكى ئورنى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان <<ميۇنخېن خىتاپنامىسى>>نى تولۇق قوللايدىغانلىقىنى جاكالايدۇ.
بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئىش بېجىرىش كومىتېتى يىغىپ ئېچىپ، خىتاينىڭ كىشىلىك ھوقۇقىنى باھالىدى.
2018-يىلى 11-ئاينىڭ 9-كۇنى ئامېرىكا پايتەختى ۋاشنگىتوندا دۆلەت مەھكىمىسى «تاشقى ئىشلار مىنستىرلىكى» گە قاراشلىق دىنىي ئەركىنلىك ئىنستىتۇتىدا ئۆتكۈزۈلگەن دىنىي ئەركىنلىك يىغىنىدا، دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى دىنىي ئەركىنلىك مەسىلىسى مۇھاكىمە قىلىندى، يىغىندا خىتايدىكى دىنىي ئەركىنلىك مەسىلىسى نۇقتىلىق ئوتتۇرىغا قويۇلدى، يىغىندا ئامېرىكا دۆلەت مەھكىمىسى تۇنجى قېتىملىق دىنىي ئەركىنلىك باش ئەلچىسى روبېرت سەيپىل ئەپەندى تەكلىپ بىلەن مۇھاكىمىگە قاتناشقان بولۇپ، خىتاينى تۇنجى قېتىم دىنى ئەركىنلىككە دەخلى-تەرۇز قىلغۇچىلار قاتارىغا كىرگۈزگەن باش ئەلچى بولغانلىقى بىلەن ئالاھىدە تونۇشتۇرۇلدى؛ ئۇ سەھ
يېقىندىن بۇيان، تۈركىيەدىكى بىر قىسىم ئاممىۋىي تەشكىلاتلار خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقى ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرىنى تۈرك خەلقىگە تۇنۇشتۇرۇش ئۈچۈن ئوخشىمىغان تۈردىكى پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بېرىشقا باشلىدى. ئەنە شۇنداق پائالىيەتلەردىن بىرى مۇشۇ ئاينىڭ 3- كۈنى تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدە ئېلىپ بېرىلدى.
تەھرىر ئىزاھاتى:
خىتاي كومۇنىستىك پارتىيىسى فاشىزىمى شەرقى تۈركىستاندا ئۇيغۇر تۈركلىرىنى ئاساس قىلغان ھالدا مۇسۇلمانلارغا قارىتا بىئولوگىيىلىك، مەدەنىيەت ۋە پىسخىكىلىق تەرەپلەردە ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىرقىي يوقىتىشىغا قۇلاق يۇپۇرۇۋالغان دۆلەت__تۈركىيەدىن ئاخىرى جاراڭلىق سادالار چىقىشقا باشلىدى. تۈرك ئويغاقلىرى بولغان ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتلار، بولۇپمۇ تۈرك ئوجاكلىرى دائىمى مەركىزى ۋە زىيالىيلار بىرلىكىنىڭ «شەرقىي تۈركىستانغا دەستەك، خىتتايغا لەنەت» مەيدانى باشقا ھۆكۈمەتسىز تەشكىلاتلارغا ۋە ئورگانلارغا تارقىلىشقا باشلىدى
ھەممىڭلارنى پات ئارىدا يېتىپ كېلىدىغان جۇمھۇرىيەت بايرىمىمىز بىلەن قۇتلۇقلايمىز!
20-ئەسىردە ۋەتىنىمىزدە قۇرۇلغان ئىككى قېتىملىق شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ھۆر ۋە ئەركىن ھاياتتا ياشاش شۇنداقلا مۇستەقىل مىللىي دۆلەت بەرپا قىلىش يولىدىكى تەۋرەنمەس مىللىي ئىرادىسىنىڭ يىمىرىلمەس تارىخىي دەلىلىدۇر.
