2019- يىلى 5- ئاينىڭ 20- كۈنى، ئامېرىكىنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى رەسمىي تىۋىتتىر ھىسابىدا شەرقىي تۈركىستاندىكى رامزان ۋەزىيىتى توغرىسىدىكى تىۋىت يوللىغان. بۇ ئۇچۇرنىڭ تەرجىمىسى تۈۋەندىكىچە:
سىياسەت
تۈركىيە ھاجى بايرام ۋەلى ئۇنىۋىرسىتى خەلقئارا مۇناسىۋەت فاكۇلتىتى پىروففىسورى ئابدۇرەشىد جەلىل قارلۇق ئەپەندى گوللاندىيەدىكى ياۋروپا شەرقىي تۈركىستان مائارىپ جەمىيىتىنىڭ ئالاھىدە تەكلىپى بىلەن گوللاندىيەگە كەلگەن ئىدى.
شەرقىي تۈركىستان مىللىي مەجلىسى رەئىسى سىيىت تومتۈرك ئەپەندىم ئۆزىنىڭ ئىجتىمائى تاراتقۇ سەھىپىدە بايانات ئىلان قىلىپ خىتاينىڭ ئىستانبۇلدىكى باش كونسۇلى سۈي ۋېيغا شىددەتلىك رەدىيە قايتۇردى!
ۆتكەن يىل 9-ئاينىڭ 29-كۈنى لوس ئانجېلىس رايونىدىكى پاسادەنا شەھىرىگە جايلاشقان «پاسادېنا چاسا چېركاۋسى» (Pasadena Foursqaure Church) لوس ئانجېلىس رايونىدىكى ئۇيغۇرلارنى ئۇيغۇرلارنىڭ ھازىرقى پاجىئەسى ھەققىدە بىر مەيدان لېكسىيە سۆزلەپ بېرىشكە تەكلىپ قىلدى.
خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭيى بېيجىڭدا تۈركىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى مۇئاۋىن مىنىستىرى سەدات ئونال (Sedat Onal) بىلەن كۆرۈشكەندە،
لوس ئانجېلىستىكى ئۇيغۇرلار 15-ماي كۈنى ئاخشام يەھۇدىي-مۇسۇلمان بىرلەشمە ئىپتار پائالىيىتىگە قاتناشتى. بۇ ئىپتار پائالىيتىنى ئامېرىكىدىكى يەھۇدىيلار بىلەن مۇسۇلمانلارنىڭ ئىتتىپاقلىقى ۋە ھەمكارلىقىنى تۈپ مەقسەت قىلغان «يېڭى-زېمىن» (Newground) ناملىق بىر تەشكىلات ئاشۇ بېۋېرلىي خىلل شەھىرىدىكى بىر چوڭ يەھۇدىي چېركاۋىدا تەشكىللىگەن
2019-يىلى 9-ئاينىڭ 7- ۋە 8-كۈنلىرى ئىستانبۇلدا «ئۇيغۇر مىللىي مەۋجۇتلۇقى ۋە شەرقىي تۈركىستاننىڭ كېلەچىكى مۇھاكىمە يىغىنى» ئۆتكۈزۈلمەكچى ئىكەن.
ئامېرىكا ئۇيغۇر جامائىتى ئامېرىكا ئۇيغۇر بىرلەشمىسى رەئىس سايلىمىنى كىچىكتۇرمەسلىكنى تەلەپ قىلدى.
5-ئاينىڭ 8-كۈنى، گېرمانىيە پارلامىنتى كىشلىك ھوقۇق ھەيئىتى كۆپلىگەن كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسى ۋە خىتاي مەسىلىسى مۇتەخەسسىسلىرىنى تەكلىپ قىلىپ فىدراتسىيە پارلامىنتىدا مۇھاكىمە يىغىنى ئاچتى. بۇ يىغىندىكى مۇھىم بولغان مۇھاكىمە نوقتىسى بولسا شىنجاڭ (ش ت) ۋەزىيتى ۋە خىتايدىكى ئاز سانلىق دىننى ئاممىنىڭ نۆۋەتتىكى ئەھۋالى بولدى.
(گ
ياۋروپا ئىتتىپاقى بىر دېپلوماتىنىڭ پەيشەنبە كۈنى بىلدۈرۈشىچە، ياۋروپا ئىتتىپاقى خىتاينى شىنجاڭدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) ۋەزىيەتنى «ئۆزگەرتىشكە«دەۋەت قىلغان بولۇپ، ياۋروپا ئىتتىپاقى بىر مىليون ئەتراپىدا ئاز سانلىق مۇسۇلمانلار لاگېرلارغا قامالغان بۇ رايوننى زىيارەت قىلىشقا ئۇرۇنماقتا ئىكەن.
ئەنگىلىيىنىڭ مۇھاپىزەتچى گېزىتى ۋە تەكشۈرۈش خاراكتېرلىك تور مىدىياسى Bellingcatھەمكارلىشىپ، سۈنئىي ھەمراھ كۆرۈنىشىنى سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق، 2016 – يىلىدىن بىرى خىتاي ھۆكۈمىتى شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان -ت) ئەڭ ئاز بولغاندا 31 مەسچىت ۋە ئىككى تاۋاپگاھنى ۋەيران قىلىۋەتكەن. خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى بۇنىڭغا ئىتىراز بىلدۈردى ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرىنى بۇلارغا ئىشەنمەسلىككە، «ئۆسەك سۆزلەرنى» تارقاتماسلىققا چاقىردى.
ئۇيغۇرلارنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن نيۇيوركتا تۇرىدىغان تۆت نەپەر يەھۇدى ياش تەشكىللىگەن «ئۇيغۇر يىغىلىشى» تەشكىلاتىنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق ھەرىكىتى 3-ماي جۈمە كۈنى ۋاشنگىتوندىكى بۈيۈك ھىيات مېھمانسارىيى ئالدىدا ئۆتكۈزۈلدى.
پورتلاند شەھىرىدە ئۇيغۇر مەسىلىسى بىر ھەپتە تونۇشتۇرۇلغان.
بۇ يازمىدا ئەنقەرە ھاجى بايرام ۋەلى ئۇنىۋېرسىتى خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر بۆلىمى پروفېسسورى ئابدۇرېشىت جېلىل قارلۇق ئەپەندىنىڭ پىدائىيلار تورىدا ئېلىپ بارغان سۆھبىتى، ئابدۇۋېلى ئايۇپ ئەپەندىنىڭ ئۇنىڭغا قارتا يازغان يازمىسى ۋە بۇنىڭدىن باشلانغان تالاش – تارتىشلار مۇلاھىزە قىلىنىدۇ.
ئامېرىكا جۈمە كۈنى خىتاينى شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) بىر مىليوندىن كۆپ، بەلكى ئۈچ مىليونغا يېقىن ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلىدىغان ئۇيغۇرلارنى «جازا لاگېرىغا» قامىغان دەپ ئەيىبلىدى. بۇ ئامېرىكىنىڭ ھازىرغا قەدەر خىتاينىڭ شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) يۈرگۈزۈۋاتقان ھازىرقى ۋەزىيىتىگە قارتا ئوتتۇرىغا قويغان ئەڭ قاتتىق ئەيىپلىشىدۇر.
رويتېرس ئاگېنتلىقى خەۋەر قىلىشىچە، ب د ت باش كاتىپى گۇتېررېس بېيجىڭدا ئۆتكۈزۈلگەن بىر يول بىر بەلۋاغ باشلىقلار مۇنبىرى يىغىنىغا قاتنىشىش جەريانىدا، خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭيى غا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمانلار دۇچ كېلىۋاتقان قىيىن ئەھۋاللارنى تىلغا ئالغان. ئەمما، كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتى ئۇ ئىشنىڭ يېنىكىنى تاللىدى دېگەن گۇمانىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى ب د ت باش كاتىپىنىڭ خىتاي زىيارىتىدىن نارازى بولدى.
كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش تەشكىلاتى بۇ ھەپتە بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش كاتىپى ئانتونىيو گۇتېررېسكە (Antonio Guterres) مەكتۇب يېزىپ، گۇتېررېسنى خىتاي زىيارىتى جەريانىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) بىر مىليون مۇسۇلماننى خالىغانچە تۇتقۇن قىلغانلىقىنى ئەيىبلەشكە چاقىردى.
26 – ئاپرىل، تاھىر ئىمىن مۇخبىرلارنىڭ زىيارىتىنىمۇ قوبۇل قىلدى. ئۇنىڭ ئورىگون شتاتىدىكى پائالىيەتلىرى يەنە ئسلام مائارىپ مەركىزىدە لېكسىيە سۆزلەشنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، يەرلىك مۇتەخەسىسلەر، مۇسۇلمان ئالىملار بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇرلار ئۈچۈن نىمە ئىش قىلىپ بەرگىلى بولىدىغانلىقى مۇنازىرە قىلىنىدۇ.
ﺧﻪﻟﻘﺌﺎﺭﺍ ﺳﻮﺗﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﯞﻩ ﺋﯩﺸﻠﻪﺵ ﻓﻮﻧﻜﯩﺴﺴﯩﻴﯩﺴﻰ
-
