جەنۋە- ئامېرىكا خىتاينىڭ ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشى يىغىنىدا بىر مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنى شىنجاڭدا (شەرقى تۈركىستان-ت) «قايتا تەربىيىلەش» لاگېرلىرىغا قاماش قىلمىشىنى ئاقلىغانلىقىنى ئەيىبلىدى.
سىياسەت
يېڭى بىر دوكلاتقا كۆرە، ھىندونوزىيەنىڭ خىتاينىڭ كەڭ كۆلەملىك ھالدا ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مۇسۇلمانلارنى تۇتقۇن قىلىشىغا قارىتا سۇس ئىنكاس قايتۇرىشىنىڭ سەۋەبى، قانداقتۇر پەقەت ئۆزىنىڭ ئەڭ چوڭ سودا شېرىكىنىڭ چىشىغا تىگىپ قۇيۇشتىن ئەنسىرەشلا بولماستىن، بۇ يەنە كۆپ سەۋەبلەرنىڭ بىرىكىشىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان بولۇپ، كىشىلىك ھوقۇققا تاجاۋۇز قىلىش ئەيىپلەشلىرىگە بولغان گۇمانمۇ بۇنىڭ ئىچىدە ئىكەن.
يالغۇز كىشىلىك نامايىش ئورۇن، ۋاقىت، داۋام جەھەتتىن شەخىس ياكى كىچىك بىر گۇرۇپ كىشىلەرنىڭ شەخسىي ئىختىيارىغا باغلىق ئىلاستىكىلىققا ئىگە تەشۋىقات شەكلى بولغاچ، يالغۇز كىشلىك نامايىشقا ئاتلانغانلار بارغانسىرى كۆپەيمەكتە.
24- ئىيۇن بۈگۈن شىۋىسارىيەنىڭ جەنۋە شەھىرىدىكى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ ئالدىدا خىتاينىڭ يالغانچىلىقىنى پاش قىلىش ئۈچۈن كەڭ كۆلەملىك بىر مەيدان نامايىش ئۆتكۈزۈلدى.
ئىنسانشۇناسلىق بىلەن جەمىيەتشۇناسلىقنىڭ كىيىنكى نەتىجىلىرىدىن بىرى مىللەتلەرنى «ئېتنىك مەنىدىكى مىللەت»، «ئىجتىمائىي مىللەت»، «سىياسىي مىللەت»دىگەن ئۈچ كاتېگورىيەگە ئاجرىتىش بولدى.
ئامېرىكادا ياشاۋاتقان يۈز كەرە يۈز پىروگىراممىسىنىڭ مەسئۇلى قۇززات ئالتاي ئەپەندىم ئىككى ھەپتىلىك ياۋرۇپا زىيارىتىدە بولىدۇ. ياۋرۇپانىڭ لوندۇن، مېيىنخۈن ، فىرانكىپورت، كۆلۈن، ئۈدرك قاتارلىق بىر قانچە شەھىردە ئايرىم -ئايرىم لېكسيە سۆزلەيدۇ
22- ئىيۇن شەنبە كۈنى ئابدۇرېھىم غېنى يالغۇز كىشىلىك نامايىشىنىڭ بىر يىللىق خاتىرىسى داغدۇغۇلۇق خاتىرەلەندى.
ياپونىيە ھۆكۈمىتىنىڭ مۇخبىرلارغا بىلدۈرۈشچە، بيجىڭ تەرەپنىڭ قاتتىق بېسمغا قارىماي ،ياپونيە ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر پائالىيەتچى رابىيە قادىرنىڭ ياپونيەگە كىرىشى ئۇچۇن ۋېزا بەردى ،رابىيە قادىرنىڭ زىيارىتى ختتاي رەئىسى شى جىن پىڭنىڭ ئوساكاغا G20يېغىنىغا قاتنىشىشغا توغرا كەلگەن بولۇپ ،رابيە قادىر بۇ يەردە ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان سياستىگە قارشى نامايىش قىلىدۇ.
يىقىندا خىتاينىڭ لاگىرىدا ۋاپات بولغان ئۇيغۇر مەشھۇر يازغۇچىسى نۇرمۇھەممەد توختىنىڭ ئۆلۈمى كىشىلىك ھوقۇق ئورگانلىرىنىڭ، بولۇپمۇ ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كونسۇلىنىڭ سۈكۈتىنى بۇزدى.
ى:
«پارتىيەمىز سۇنغان «ئۇيغۇرلارنىڭ ئۇچراۋاتقان زۇلۇملىرىنى تەكشۈرۈش تەكلىپ-لاھىيەسى» مۇخالىپەتچىلەرنىڭ قۇشۇلۇشىغا قارىماي، ئاق پارتىيە ۋە مىللەتچى ھەرىكەت پارتىيەسىنىڭ قارشى تۇرۇشى بىلەن رەت قىلىندى..
خەۋەر قىلىشچە ،ئۇ «ھۆكۈم »ژۇرنىلىدا ئىلان قىلىنغان ختتاينىڭ مەھبۇسلار نىڭ ئىچ ئەزالىرىنى ئىلىۋىلىش ئۈچۈن ئۆلتۈرىدىغانلىقىنى ،ھەتتا بەزىلىرىنى تىرىك تۇرغۇزۇپ ئىچ ئەزالىرىنى ئىلىۋالىدىغانلىقىنى ئوقۇغاندىن كىين مۇنداق يازغان :«بۇ نى ئوقۇغاندىن كىين كۆڭلۇم ئىلىشقۇدەك دەرىجىدە مىنى ناھايتى قاتتىق بىئارام قىلدى ،بىز ختتاي
ئامېرىكىنىڭ مۇئاۋىن تاشقى ئىشلار مىنىستىرى جون سۇللىۋان (John J. Sullivan) بۈگۈن ب د ت باش كاتىپى ئانتونىيو گۇتېررېس (António Guterres) بىلەن تېلېفوندا كۆرۈشۈپ، ب د ت تېررورىزمغا قارشى تۇرۇش ئىشخانىسىنىڭ مۇئاۋىن باش كاتىپى ۋىلادېمىر ۋورونكوۋ ( Vladimir Voronkov) نىڭ خىتايدىكى شىنجاڭنى (شەرقىي تۈركىستان-ت) زىيارەت قىلماقچى بولغانلىقىدىن ئەندىشە قىلغانلىقىنى بىلدۈردى
6-ئاينىڭ 15ـ كۈنى گېرمانىيەنىڭ مېيۇنخىن شەھىرىدە ياۋرۇپا شەرقى تۈركىستان بىرلىكىنىڭ ساھىپخانىلىق قىلىشى بىلەن «ئۇيغۇر ئەركىنلىك لوڭقىسى»تالىشىش پۇتبول مۇسابىقىسى باشلاندى.
خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى جۈمە كۈنى (6-ئاينىڭ 15-كۈنى) ئۆتكۈزگەن ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنىدا، بىر مۇخبىر بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ تېرورىزمغا قارشى تۇرۇش ئىشلىرىغا مەسئۇل
بىر يىرىم مىلىيون ئۇيغۇر مۇسۇلمانلار2017- يىلىدىن باشلاپ خىتاينىڭ غەربىدە لاگىرلاردا تۇتۇپ تۇرۇلماقتا. ئۇيغۇر مەدەنىيىتى، دىنى ۋە سىياسىي خاھىشىغا پىلانلىق بۇزغۇنچىلىق قىلىنىپ، بۇ رايوندىكى ئائىلىلەر ۋەيران بولۇپ، ئۇرۇق- تۇغقانلار ھىجران ئازابىغا چۆكمەكتە.
6-ئاينىڭ 25-ۋە 26-كۈنلىرى ياپونىيەنىڭ ئوساكا شەھىردە «ئۇيغۇر كىرزىسى: ئۆتمۈش، بۈگۈن ۋە كەلگۈسى»تىمىسىدا مىللىي مۇھاكىمە يىغىنى ئۆتكۈزۈلىدۇ.يىغىندا ئۇيغۇر تەتقىقاتىدا كۆزگە كۈرۈنگەن تەتقىقاتچىلار دوكلات بىرىدۇ. بۇ يىغىننى ياپونىيە كاگوشىما خەلىقئارا ئۈنىۋېرسىتېسى، تۈركىيە 18-مارت چاناققەلئە ئۈنىۋېرسىتېسى ۋە ئۇيغۇر زىيالىيلار ئەنجۈمەنسى بىرلىشىپ ئۇرۇنلاشتۇغان. بۇ يىغىن ياپونىيە مەتبۇئاتى ۋە جامائىتىگە شەرقى تۈركىستاندىكى شىددەتلىك كۈلتۈرەل قەتلىئام ھەققىدە بايانات ئىلان قىلىشتەك كۈنتەرتىپكىمۇ ئىگە
2019- يىلى 13-ئىيۇن، ئامېرىكىنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىخانىسى رەسمىي تىۋېتتىر ھىسابىدا شەرقىي تۈركىستاندىكى خىتاي زۇلۇملىرى ھەققىدە ئۇچۇر يوللىدى. بۇ ئۇچۇردا مۇنۇلار بىلدۈرۈلگەن:
ئىتتىپاقلىشىپ بىر تەشكىلات ئاستىغا يىغىلالمايمىز بىز. بىرلىرى دۇقنى ھاراقكەش خائىنلارنىڭ تەشكىلاتى دەپ يامان كۆرىدۇ. يەنە بىرسى سۈرگۈندى ھۆكۈمەتنى ھاماقەت خىيالپەرەستلەر دەيدۇ. ئۇ بۇنى بىر نەرسە دەيدۇ بۇ ئۇنى بىر نەرسە دەيدۇ.
شەرقى تۈركىستان مائارىپ جەمىيتى،سۇتۇق بۇغراخان ۋەقپى،شەرقى تۈركىستان ئۆلۈمالار بىرلىكى قاتارلىق تۈركىيەدە پائالىيەت قىلىۋاتقان تەشكىلاردىن بىر ھەيئەت تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى رەئىسى پىروفىسور دوكتۇر مۇستافا شەنتوپ ئەپەندىمنى زىيارەت قىلدى. بۇ ھەيئەت مەجلىس باشلىقىغا شەرقى تۈركىستاندىكى ۋەزىيەتنى ئاڭلاتقان ھەمدە مۇھاجىرەتتىكى خەلقىمىزنىڭ تۈركىيە ھۈكۈمىتىدىن كۈتۈۋاتقان ئارزۇلىرىنى تىلغا ئالغان. مۇھاجىرەتتە ياشاۋاتقان ئۇيغۇر خەلقى ئۇچراۋاتقان تۈرلۈك مەسىلىلەر ۋە ئۇنىڭ ھەل قىلىش چارىسى ھەققىدە سۆھبەت ئېلىپ بارغان. بۇ ھەيئەت سۈرىيەدە ئەسىرگە چۈشكەن ئاياللار ۋە بالىلارنى قۇتقۇزۇش قاتارلىق مەسى
ئامېرىكادا ياشاۋاتقان ئاكتىپ پائالىيەتچى تۇمارىس ئالماس خانىمنىڭ بىلدۈرشىچە 6-ئاينىڭ 12-كۈنى ئۇيغۇر ئىگىلىك تىكلىگۈچىلەر ، UHRP ، ۋە UAA نىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلۇشىدىكى «ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قانۇن لاھىيىسى»گە پالاتا ئەزالىرىنىڭ ئىشىكىنى چىكىپ بۇ ئىشقا ساھىپ چىقىشقا چاقىرىق قىلىش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلگەن. پائالىيەتكە قاتناشقان چەتئەللىك ۋە ئۇيغۇرلارنىڭ ھەممىسى دىگۈدەك كۆزلىرىگە ياش ئالغان . ھەربىر ئۇيغۇرغا بىر يەرلىك ھەمرا بولۇپ ، ھەربىر ئۇيغۇر ئۆزىنىڭ جازا لاگىرلىرىنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرۇغۇچى ئىكەنلىكىنى كۆز يىشى بىلەن بايان قىلىشقان . ئالدى كەينى بولۇپ 50 دىن ئارتۇق پارلامىت ئەزالىرىنىڭ ئىشىكى چىكىل
