ئەركىن ئاسىيا رادىئوسى ئىنگىلىزچە قانىلىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، 2015- يىلىدىن بېرى ھىندونېزىيە تۈرمىسىدە تۇتۇپ تۇرۇلىۋاتقان 4 نەپەر ئۇيغۇر ياش بۇ يىل سىنتەبىردە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ تەلىپى بىلەن خىتايغا قايتۇرۇلغان.
سىياسەت
دېموكراتلار پارتيسدىن بولغان كېڭەش پالاتا ئەزاسى مەنەندەز ۋە جەف مەركلى، جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتيسدىن جون كورنىين ۋە ماركۇ رۇبىئۇ قاتارلىقلار خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى ئېلىپ بېرىۋاتقان جىنايەتلىرىنى «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ تونۇش ۋە قارشى ھەرىكەت قوللىنىش قانۇن لايىھەسنى ئوتتۇرىغا قويغان. مەزكۇر قانۇن لايىھەسى سايلامدىن كېين مۇزاكىرىگە قويۇلىدىكەن. ئەگەر قانۇن لايىھەسى ماقۇللانسا، ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى رەسمىي ئېتىراپ قىلىنغان بولىدۇ ۋە دۇنياۋى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتى ئۈچۈن سياسىي، دىپلوماتىك ۋە ھەربىي ۋاستىلەرگىچە پرېزدېنتنىڭ ئىجرا قىلىشى مەسئۇلىيەتكە ئايلىنىدۇ!
بۈگۈن نيۇيورك يەشۇئا ئۇنىۋېرستېتىدا رابباي جوزىف بىلاۋ بىلەن «ئۇيغۇر ۋە يەھۇدىيلارنىڭ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىغا قارشى ھەرىكىتى» دېگەن تېمىدا يەھۇدىي ئوقۇغۇچىلارغا تونۇشتۇرۇش بېرىمىز.
ئالدىنقى ھەپتە ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى ئو برەيىن مۇنداق دېدى: خىتاي شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دا مۇسۇلمانلار ئۈستىدىن ئىرقىي قىرغىنچىلىققا «يېقىن» جىنايەت سادىر قىلماقتا. بۇ ھەپتە مۇئاۋىن دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى پوتتىنگېر خىتاينىڭ چېگرا ئىچىدە «يىغىۋىلىش لاگېرلىرى» نى داۋاملىق ساقلاپ قالغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم ئەيىبلىگەن بولۇپ، بۇ ئامېرىكىنىڭ خىتايغا تېخىمۇ قاتتىق مۇئامىلە قىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
ئىزاھات: مەزكۇر ماقالە ئاپتورنىڭ 2018- يىلى يازغان ماقالىسى بولۇپ، «ساۋاق ۋە ئىدراك» تېمىسىدا يوللانغان مەزمۇن ئاپتورنىڭ قايتىدىن يېزىپ تولۇقلىشىدىن كېيىن، قايتا ئوقۇپ، تەپەككۇر قلىشىمىزغا ئەرزىيدۇ، دەپ قارىغانلىقىمىز ئۈچۈن يوللاندى. بۇنىڭدىكى پىكىرلەر ئاپتورنىڭ شەخسى پىكىرىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ. ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى بارلىق ئۇيغۇرلارنىڭ بىتەرەپ ئاۋازى بولۇشقا تىرىشىدۇ.
21- ئۆكتەبىر كەچتە، فرانسىيە<< سېغژى ئۇنىۋېرسىتىتى ئىنسانپەرۋەرلىك جەمىئىتى )association humanitaire de l''universite de cergy(نىڭ ئورۇنلاشتۇرىلىشىدا «روھىنگاھ مۇسۇلمانلىرى ۋە ئۇيغۇرلار» دېگەن تېمىدا مەخسۇس مۇھاكىمە يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى. يىغىنغا فرانسىيە ئۇيغۇر بىرلىكى ۋە يىللاردىن بۇيان روھىنگاھلىقلار ئۈچۈن پائالىيەت قىلىۋاتقان collectif hamebنامىدىكى تەشكىلات تەكلىپ بىلەن قاتناشتى.
فرانسىيەنىڭ پايتەختى پارىژدا بىر مۇسۇلمان چىچەن ياشنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ھەجۋىي رەسىمىنى ئوقۇغۇچىلىرىغا كۆرسەتكەن بىر فرانسوز ئۇقۇتقۇچىنى بوغۇزلاپ ئۆلتۈرۈۋەتكەنلىكى تاراتقۇلاردا كۈچلۈك ئىنكاس قوزغىدى.
ئىزاھات: مەزكۇر يازما ئاپتورنىڭ شەخسىي پىكرىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ. ئوقۇرمەنلەرنىڭ فىرانسىيەدە يۈز بەرگەن بىر ناتونۇش چىچەن مۇسۇلماننىڭ جىنايىتى سەۋەبلىك، پۈتكۈل ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزۇش يولىدا ئىرىشكەن يىقىنقى ئازغىنە قوللاشلىرىمىزنىڭ قانداق سەلبىي تەسىرگە ئۇچراۋاتقانلىقى توغرىسىدا كۆپرەك ئويلىنىشىنى ئۈمىد قىلىمىز!
تۈركىيەنىڭ ئاكادىمىك دۇنياسىدا شەرقىي تۈركىستانلىق كىملىكى بىلەن خىتتاي تەتقىقاتى ۋە شەرقىي تۈركىستان مەسىلىلىرىدە ئالدىغا چىققان ئەنقەرە ھاجى بايرام ۋەلى ئۇنىۋېرسىتېتى خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر فاكۇلتېتىنىڭ ئوقۇتقۇچىسى، تۈركىيە شەرقىي ئاسىيا تەتقىقاتلىرى ژۇرنىلىنىڭ باش تەھرىرى، جەمىيەتشۇناس پىروففىسور ئابدۇرەشىد جەلىل قارلۇق تۈركىيەدىكى مۆتىۋەر ژورنال، كىتاب ۋە تاراتقۇلاردا شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى ئاكادىمىك سەۋىيىدە ئىزچىل كۈنتەرتىپتە تۇتۇپ كەلمەكتە.
خىتاينىڭ كانادادا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى سۇڭ پېيۋۇنىڭ كانادا ھۆكۈمىتىنىڭ خوڭكوڭ ۋە شەرقىي تۈركىستان ( ئۇيغۇرىستان) ئىشلىرىغا ئارىلاشماسلىق ھەققىدىكى قوپال ئاگاھلاندۇرۇشى كانادادىكى جەمئىيەتلەرنىڭ كۈچلۈك نارازىلىقىنى قوزغىغان . 19- ئۆكتەبىر كانادادىكى 10 غا يېقىن كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ۋە 200 دىن ئارتۇق ئامما خىتاينىڭ ۋانكۇۋېردىكى كونسۇلخانىسىنىڭ ئالدىدا نامايىش قىلىپ، ئوتتاۋانى شەرقىي تۈركىستان ۋە خوڭكوڭ كىشىلىك ھوقۇق قانۇن لايھەسىنى ماقۇللاش، كانادانىڭ ئىتتىپاقداشلىرى بىلەن بىرگە خىتايغا قارشى ئورتاق تاقابىل تۇرۇش، خىتايدا تۇتۇلۇپ تۇرۇۋاتقان ئىككى نەپەر كانادالىقنى قۇتقۇزۇشقا چاقىرغ
جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ ئىندىئانالىق پارلامېنت ئەزاسى تود ياڭ بىلەن دېموكراتچىلار پارتىيىسىنىڭ ۋىرگىنىيەلىك پارلامېنت ئەزاسى تىم كەيىن دۈشەنبە (19- ئۆكتەبىر) كۈنى رىم كاتولىك دىنى پاپاسى فرانسىسقا بىرلەشمە خەت يېزىپ، رىم پاپاسىنى خىتاينىڭ دىنغا قىلىۋاتقان زىيانكەشلىكلىرىنى ۋە كىشىلىك ھوقۇققا قىلىۋاتقان دەپسەندىچىلىكلىرىنى، بولۇپمۇ ئۇيغۇرلارغا قىلىۋاتقان زىيانكەشلىكلىرىنى ئەيىبلەشكە چاقىردى.
ۋەتىنىمىز شەرقىي تۈركىستاندا ئۇزۇن يىللاردىن بىرى ئېلىپ بېرىلىۋاتقان خىتاينىڭ باستۇرۇش سىياسەتلىرى ۋە يېقىنقى يىللاردىن بىرى بۇنىڭ ئەۋجىگە چىقىشى، خەلقىمىزنىڭ ئۆز ۋەتىنى، ئۆز يۇرتىدا خاتىرجەم ياشىيالماسلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. نۇرغۇن ئۇيغۇرلار ئۆزلىرى ياشاۋاتقان يۇرتلىرىنى تاشلاپ ياقا يۇرتلاردىكى سەرگەردان ھاياتنى تاللاشقا مەجبۇر بولدى
بۈگۈنكى دۇنيا بىزنىڭ ھېسسىياتىمىزغا ياكى تارىختا كىم بولۇپ ياشىغىنىمىزغا ئەمەس، ھازىر كىم بولۇپ ياشاۋاتقىنىمىزغا كۆپىرەك ئەھمىيەت بېرىدۇ. خىتاينىڭ چوڭ دۆلەتلىك ئورنىنىڭ كۈنسايىن ئېشىشى، خىتاي مىليۇنلىغان خەلقىمىزنى تۈرمىلەرگە سولاپ، ئىسلامىي رادىكاللىق ۋە ئاشقۇنلۇققا باغلاپ، غەرب ئەللىرىدە باش كۆتۈرۈۋاتقان «ئىسلام ئۆچمەنلىكى» (Islamophobia) ئېقىمىنى سۈيئىستىمال قىلىپ جازالىشى ۋە بۇنىڭ بىلەن تەڭ ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ تىز سۈرئەتتە خەلقئارالىشىشى، تەبىئيكى غەرب ئەللىرىدىكى ھەر بىر ئۇيغۇرنىڭ ھاياتىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان، مىللىتىمىزنىڭ ھوقۇق، ئادالەت ۋە مۇستەقىللىق يولىدا باسىدىغان ئۇزاق سىياسىي مۇسا
6-ئۆكتەبىر شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسى فەيىس بوك بېتىدە «خىتتاي ۋەتىنىم شەرقىي تۈركىستاندىن چىقىپ كەت!» ناملىق ھەشتەگ پائالىيىتى باشلاتقان. خىتاينىڭ ۋەتىنىمىزدە يۈرگۈزۋاتقان زۇلۇم سىياسىتىنىڭ كۈنسىرى غالجىرلىششى قارشىسىىغا، ئۇيغۇر مەسىلىسى خەلىقارادا كۈنسىرى چوڭىيپ، غەرىپ دۆلەتلىرى ۋە خەلىقنىڭ كۈنتەرتىپگە كەلدى
ئەنگىلىيە مۇستەقىللىق گېزىتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ئەنگىلىيە تاشقى ئىشلار جاۋابكارلىق كومىتېتىنىڭ يىغىنىدا، تاشقى ئىشلار ۋەزىرى رائاب مۇنداق دەپ ئىپادە بىلدۈردى: ئەگەر تېخىمۇ كۆپ دەلىللەر خىتاينىڭ ھەقىقەتەنمۇ ئۇيغۇرلارغا زىيانكەشلىك قىلىۋاتقانلىقىنى كۆرسەتسە، ئەنگىلىيە 2022- يىللىق بېيجىڭ قىشلىق ئولىمپىك مۇسابىقىسىنى بايقۇت قىلىشى مۇمكىن.
ئۇيغۇر تور جەمئىيتى بىزنىڭ ئاساسلىق ئالاقە سەھنىمىز بولۇپ قالدى.ئەمما تورلاردىكى ئاپەت خاراكتىرلىك زىيانلىق ئىغۋا،تۆھمەت،جىدەل ،پاسسپ مەزمۇنلار سەۋەبلىك،مۇھاجىرەت ھاياتىمىز مەنىسز، تېخىمۇ ھەسرەتلىك بولماقتا،مىللى ھەرىكىتىمىزگە تېخىمۇ زىيانلىق بولماقتا.تورنى جەمئىيتنى ئسلاھ قىلساق ، ئىلغارلىق، مەدەنىيەت، ۋەتەنپەرۋەرلىك ،ئىجادىيلىق تارقاتساق،ئۆزىمىزنىڭ روھىىيتىگە،پەرزەنىتلىرىمىزگە،مىللى ھەرىكىتىمىز ۋە ۋەتەندىكى خەلقىمىزگە پايدىلىق بولىدۇ.
تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى ب د ت ۋەكىلى بۈگۈن سۆز قىلىپ، خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ «‹ئۇيغۇر تۈركلىرى ۋە باشقا مۇسۇلمان ئاز سانلىقلىرى› غا قاراتقان ئىنسان ھەقلىرى دەپسەندىچىلىكى» نى ئەيىبلىدى. شۇنداقلا خىتاينى خەلقئارا تەكشۈرۈش ئۆمىكىنىڭ رايونغا بېرىشغا يول قويۇشقا چاقىردى. خىتاينى «ئۆز پۇقرالىرىنىڭ ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىش» قا چاقىردى.
ئامېرىكا ۋە ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 38 دۆلەت خىتاينىڭ خوڭكوڭ ۋە ئۇيغۇرلارغا قاراتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى قاتتىق ئەيىبلىدى ۋە خىتاينى سياسىتىنى ئۆزگەرتىشكە، قامالغانلارنى قويۇپ بېرىشكە چاقىردى. خىتاينى خەلقئارا تەكشۈرۈش ئۆمىكىنى تەكشۇۈرۈشكە يول قويۇشقا دەۋەت قىلدى.
ھەممىمىزنىڭ خەۋىرى بولغىنىدەك، ئامېرىكىدا 4 يىلدا بىر قېتىم بولىدىغان پرېزىدېنت سايلىمىنىڭ يېقىنلىشىشىغا ئەگىشىپ، ئامېرىكىدىكى ئىككى چوڭ پارتىيە — جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسى بىلەن دېموكراتچىلار پارتىيىسى ئارىسىدىكى ۋە ئۇلارنىڭ پرېزىدېنت نامزاتلىرى بولغان دونالد ترامپ بىلەن جوۋ بايدىن ئارىسىدىكى رىقابەت كەسكىنلەشمەكتە.
ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسى 30-سىنتەبىر بېلەت تاشلاپ، 253 بېلەتنىڭ قوللىشى، 163 بېلەتنىڭ قارشى تۇرۇشى، 15 بېلەتنىڭ ۋاز كېچىشى بىلەن «2020- يىلدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەجبۇرىي ئەمگەك ئەھۋالىنى ئاشكارىلاش قانۇنى» (Uyghur Forced Labor Disclosure Act of 2020) نى ماقۇللىدى.
