ئامېرىكا ئۇيغۇر ئاكادېمىيىسىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن 12- دېكابىر شەنبە كۈنى «13 توملۇق زور ئەسەر «ئۇيغۇر ئومۇمىي تارىخى» نىڭ نەشىر قىلىنىشقا باشلانغانلىقى مۇناسىۋىتى بىلەن تارىخشۇناس دوكتور نەبىجان تۇرسۇن بىلەن سۆھبەت ۋە ئۇنىڭ زور ئەمگىكى ئۈچۈن تون كىيدۈرۈش پائالىيىتى» ئۆتكۈزۈلدى.
سىياسەت
12-ئاينىڭ 11، 12، 13-كۇنلىرى ياپونىيە كاناگاۋا ئۆلكىسىنىڭ زىشىشەھرىدە ئۇيغۇرلارغا ئائىت رەسىم كۆرگەزمىسى ئۆتكۇزۇلدى. بۇ كۆرگەزمىنى زىشى شەھەر پارلامىتنىڭ باشلىقى مارۇياما ئەپەندىم بىلەن ياپونىيە ئۇيغۇر جەمىيىتى بىرلىشىپ ئورۇنلاشتۇرغان . بۇ كۆرگەزمىدە ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى، مەدىنىيىتى، شەرقىي تۇركىستاننىڭ جۇغراپىيىسى، بايلىقلىرى، ئەڭ ئاساسلىق قىلىنىپ شەرقىي تۇركىستانلىقىلارنىڭ خىتاي ئىشغالىيىتىدە ئۇچۇرغان زۇلۇملىرى گەۋدىلەندۇرۇلگەن .
كىشىلىك ھوقۇق تەكشۈرۈش تەشكىلاتى (HRW) ، خىتاي ھۆكۈمىتىنى شەرقىي تۈركىستاندىكى مۇسۇلمانلارنى ئىلغار تېخنىكا قوللىنىپ سىياسىي جەھەتتىن بېسىم ئىشلەتكەنلىكى ۋە بۈيۈك ئۇچۇر پىروگراممىسى بىلەن ئۇيغۇرلارنى خالىغانچە قولغا ئالغانلىقى ئۈچۈن تەنقىد قىلدى.
شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاقسۇ ۋىلايىتىدە قولغا ئېلىنغان 2000 دىن كۆپ كىشىلەرنىڭ تىزىملىكىنى قولغا چۈشۈرگەن HRW ئېلان قىلغان خەۋىرىدە، « بىرلەشمە ئورتاق مەشغۇلات پىروگراممىسى» ( IJOP ) ناملىق بۈيۈك ئۇچۇر پىروگراممىنىڭ، تىزىملىكتىكى كىشىلەرنى قولغا ئېلىش ئوبيېكتى قىلغانلىقىنى ۋە مەسئۇل كىشىلەرنىڭ بۇ تىزىملىككە ئاساسەن كىشىلەرنى «سىياسىي ئۆگېنىش » لاگېرلا
شۋېتسارىيەدىكى خەلقئارالىق ئەلرايى تەشكىلاتى كامپاكىس بۈگۈن شۋېتسارىيەنىڭ زۈرىخ شەھرىنىڭ مەركىزىدىكى پويىز ئىستانسسىسى ئەتراپىدا، شۋېتسارىيەنىڭ ئەڭ چوڭ دۇنياۋىي بانكىسىنىڭ قارشى تەرىپىدىكى بىناغا 20 مېتىر ئۇزۇنلۇقتىكى مەشھۇر لاگېر رەسمىنى ئېسىش ئارقىلىق، بۇ بانكىنى خىتاي بىلەن بولغان ھەمكارلىقىنى توختىتىشقا چاقىرىق قىلدى.
4- دېكابىر دوكتۇر ئابدۈشۈكۈر ئابدۇرېشىت شۋېتسارىيەنىڭ لوزان ئۇنۋېرسىتېتى ۋە جەنۋە ئۇنۋېرىسىتېتىنىڭ ئوقۇغۇچىلىرىغا ئۇيغۇرلار ھەققىدە لېكسىيە بەردى.
ئامېرىكا ئۇيغۇرلارنى مەجبۇرىي ئىشلەتكەنلىكى تۈپەيلىدىن شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان\ئۇيغۇرىستان-ت.) ئىشلەپچىقىرىش ۋە قۇرۇلۇش شىركىتى (XPCC) نىڭ پاختا مەھسۇلاتلىرىنى ئىمپورت قىلىشنى چەكلىدى.
نيۇيورك تايمىز گېزىتىنىڭ 30- نويابىردىكى خەۋىرىدە يېزىلىشىچە، ئالما شىركىتىدىن كېيىن، نايىك ۋە كوكاكولا شىركەتلىرىمۇ «ئۇيغۇر مەجبۇرىي ئەمگەكنىڭ ئالدىنى ئېلىش قانۇنى» غا قارشى سىياسىيونلار بىلەن سۆزلەشمەكتە ئىكەن.
26- نويابىر ئىستانبۇل باكىر كۆي سوت مەھكىمىسىدە خىتاي ئايال كارخانىچىلار جەمئىيىتىنىڭ قۇرغۇچىسى مەۋلۈدە ئەزىزنىڭ ئۇيغۇر داۋاسىنىڭ قوللىغۇچىسى، تۈرك ژۇرنالىست ۋە يازغۇچى يۈجەل تاناي ئۈستىدىن قىلىنغان شىكايىتىگە سوت ئېچىلدى.
رېيتېر ئاگېنتلىقىنىڭ لوندوندىن خەۋەر قىلىشىچە، 24- نويابىر ئەنگىلىيە يېڭى قانۇن جاكارلىغان بولۇپ، مەزكۇر دۆلەتتىكى تېلېگراف كەسپىدىكىلەر خۇاۋېي ئىشلەپچىقارغان مەھسۇلاتلارنى چەكلەش بۇيرۇقىغا خىلاپلىق قىلسا، ئەڭ يۇقىرى بولغاندا سودا ئوبورتىنىڭ %10 ياكى ھەر كۈنى 100 مىڭ فوندستېرلىڭ جەرىمانە قويۇلۇشى مۇمكىنكەن.
كاتولىك دىنى پوپى فرانسىس يېقىندا نەشر قىلىنغان بىر كىتابتا ئۇيغۇرلارنى «ئېزىلگۈچى خەلق » دەپ ئاتىغان بولۇپ، ئۇيغۇرلارنى روھىنگالىقلار ۋە يازىدىلارغا ئوخشاش ئازاب چېكىۋاتىدۇ دەپ تەسۋىرلىگەن. بۇ پۈتۈن دۇنيا مېدىيالىرىنىڭ كۈچلۈك خەۋەر قىلىشىغا مۇيەسسەر بولدى. ئۈچ يىلدىن بېرى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ۋە پائالىيەتچىلەر ئۇنى ئۇيغۇرلار ئۈچۈن سۆزلەشكە دەۋەت قىلغان بولسىمۇ، ئۇ سۈكۈتتە تۇرۇپ كەلگەن ئىدى.
ۋاشنگىتون پوچتسىنىڭ خەۋەر قىلىشچە، دۇنيا بويىچە بازار قىممىتى ئەڭ يۇقىرى بولغان تېخىنىكا ماگىناتى شركىتى ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسنىڭ «ئۇيغۇر مەجبۇرىي ئەمگەكنى چەكلەش قانۇنى» نى ماقۇللىشىغا قارشى دەللاللىق قىلىش ھەرىكىتىنى باشلىغان.
شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسى «سالام شەرقىي تۈركىستان» خەشتەگ پائالىيىتى باشلاتقان.
شەرقىي تۈركسىتان جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ ئاممىۋى مېدىيالاردا چەتئەللىك ۋە ئۇيغۇرلارغا قاراتقان تەشۋىقات پائالىيىتى يېقىندىن بېرى كۆرۈنەرلىك جانلانغان.
خىتاي دائىرىلىرى تەرىپىدىن ئائىلىسى گۆرۈگە ئېلىنىپ، خىتايغا ئىشلەشكە مەجبۇرلانغاندىن كېيېن، تۈركىيەدە تۇرۇش مەزگىلىدە خاتالىقىنى تونۇپ، يۈرەكلىك بىلەن خىتايغا قارشى خەلقئارا ئاخبارات ۋاستىلىرىغا سۆزلىگەن يۈسۈپجان ئەمەت 2- نويابىر كەچتە ئىستانبۇلدا قەستكە ئۇچرىغان ئىدى. دوختۇرغا ئېلىپ بېرىلىپ داۋالىنۋاتقان يۈسۈپجان ھازىر جىددىي ھايات خەۋپىدىن قۇتۇلغان. ئۇنىڭ قەستكە ئۇچرىشى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇر جامائىتىنى قايغۇغا سالدى ۋە ئۇيغۇر خەلقى ئۇنىڭغا دۇئا قىلدى، تۈركىيەدىكى ھەر قايسى تەشكىلات ۋە ئامما ئۇنى يوقلىدى. يۈسۈپجاننىڭ قەستكە ئۇچرىشى خەلقئارا ئاخبارات ۋاستلىرىنىڭ جىددىي دىققىتى
كانادا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى چامپەين 16- نويابىر، كانادا خىتاينىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دىكى ئۇيغۇرلارغا زىيانكەشلىك قىلىۋاتقان قىلمىشلىرىغا قاتتىق دىققەت قىلىۋاتىدۇ دەپ تەكىتلىدى، ئەمما ئۇ كانادانىڭ ب د ت دا تۇرۇشلۇق ۋەكىلى بوب رايدەك «ئىرقىي قىرغىنچلىق» دەپ ئاتىمىدى.
ترامپ ھۆكۈمىتى 10 ھەپتە ئىچىدە دۆلەت بىخەتەرلىكى، شەرقىي تۈركىستان ۋە خوڭكوڭ كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىلىرىدە خىتايغا قارىتا بىر يۈرۈش جازالارنى قوللىنىپ، خىتاي سىياسىتى مىراسلىرىنى مۇستەھكەملەيدىكەن، بۇنداق بولغاندا بايدىن ھازىرقى سىياسەتلەرنى ئاسانلىقچە ئۆزگەرتەلمەيدىكەن.
12- نويابىر كۈنى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا ئوخشاش، تۈركىيە ئىستانبۇلدىكى ئۇيغۇرلارمۇ خىلمۇ – خىل ئۇسۇللار بىلەن شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەت كۈنىنى قۇتلۇقلىدى. نۇرغۇن ئۆيلەرنىڭ دەرىزىللىرىگە شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاي يۇلتۇزلۇق كۆك بايرىقى ئېسىلدى. بالىلار بايراملىق كىيىملىرىنى كېيىپ، ئىستىقلال مارشىنى ئېيتتى
12- نويابىر ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ تارىخىدىكى ئەڭ مۇھىم كۈنلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ كۈندە ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى ئىككى قېتىم مۇستەقىل شەرقىي تۈركستان جۇمھۇرىيتىنى قۇرغان ۋە دۇنياغا جاكارلىغان ئىدى.
فرانسىيەدە ئاكتىپ پائالىيەت قىلىۋاتقان ئۇيغۇر زىيالىسى دوكتور دىلنۇر تەرىپىدىن تەييارلىنىپ ئېلان قىلىنغان فرانسىيەدىكى سىياسى پارتىيەلەر شۇنداقلا شەھەر باشلىقلىرىنىڭ ئىمزا قويۇشىغا سۇنۇلغان «ئۇيغۇرلار بىلەن سەبداشلىق»نىزامنامىسىغا بۈگۈنگە قەدەر ئالتە سىياسىي پارتىيە شۇنداقلا ئون شەھەر باشىلىقى ئىمزا قويغان بولۇپ، بۈگۈن يەنى شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيەت كۈنى ھارپىسىدا يەنە بىرقانچە پارتىيە بۇ نىزامنامىگە ئىمزا قويغىنىنى ئېلان قىلدى.
ب ب س نىڭ 12-نويابىر ئىلان قىلغان خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، گىرمانىيەنىڭ دۇنياغا داڭلىق ماشىنا شىركىتى ۋولكىسۋاگىننىڭ بىيجىڭدىكى باش مۇدىرى سىتىفىن ۋوللىنسىتەين Stephan Wollenstein ۋولكىسۋاگىن شىركىتىنىڭ ئۈرۈمچىدىكى زاۋۇتلىرىدا مەجبۇرىي ئىشچىلارنىڭ يوقلۇقىنى ئىيىتقان.
10- نويابىر رېيتېر ئاگېنتلىقى بېيجىڭدىن مۇنداق خەۋەر بەردى: ئامېرىكىنىڭ يەنە 4 نەپەر خوڭكوڭ ئەمەلدارىنى جازالىغىنىغا قارىتا، خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى ئاخبارات باياناتچىسى ۋاڭ ۋېنبىن سەيشەنبە كۈنى، ئامېرىكىنىڭ خوڭكوڭ ئىشلىرىغا ئاشكارا ئارىلىشىشقا ئالاقىدار ھەرىكەتلىرى خەلقئارا قانۇنلارغا ئېغىر دەرىجىدە خىلاپ، دەپ ئىپادە بىلدۈردى ۋە ئامېرىكىنى بۇ جازانى دەرھال ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا دەۋەت قىلدى.
