ۋاشنگىتون پوچتسىنىڭ خەۋەر قىلىشچە، دۇنيا بويىچە بازار قىممىتى ئەڭ يۇقىرى بولغان تېخىنىكا ماگىناتى شركىتى ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسنىڭ «ئۇيغۇر مەجبۇرىي ئەمگەكنى چەكلەش قانۇنى» نى ماقۇللىشىغا قارشى دەللاللىق قىلىش ھەرىكىتىنى باشلىغان.
سىياسەت
شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسى «سالام شەرقىي تۈركىستان» خەشتەگ پائالىيىتى باشلاتقان.
شەرقىي تۈركسىتان جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيىسىنىڭ ئاممىۋى مېدىيالاردا چەتئەللىك ۋە ئۇيغۇرلارغا قاراتقان تەشۋىقات پائالىيىتى يېقىندىن بېرى كۆرۈنەرلىك جانلانغان.
خىتاي دائىرىلىرى تەرىپىدىن ئائىلىسى گۆرۈگە ئېلىنىپ، خىتايغا ئىشلەشكە مەجبۇرلانغاندىن كېيېن، تۈركىيەدە تۇرۇش مەزگىلىدە خاتالىقىنى تونۇپ، يۈرەكلىك بىلەن خىتايغا قارشى خەلقئارا ئاخبارات ۋاستىلىرىغا سۆزلىگەن يۈسۈپجان ئەمەت 2- نويابىر كەچتە ئىستانبۇلدا قەستكە ئۇچرىغان ئىدى. دوختۇرغا ئېلىپ بېرىلىپ داۋالىنۋاتقان يۈسۈپجان ھازىر جىددىي ھايات خەۋپىدىن قۇتۇلغان. ئۇنىڭ قەستكە ئۇچرىشى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇر جامائىتىنى قايغۇغا سالدى ۋە ئۇيغۇر خەلقى ئۇنىڭغا دۇئا قىلدى، تۈركىيەدىكى ھەر قايسى تەشكىلات ۋە ئامما ئۇنى يوقلىدى. يۈسۈپجاننىڭ قەستكە ئۇچرىشى خەلقئارا ئاخبارات ۋاستلىرىنىڭ جىددىي دىققىتى
كانادا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى چامپەين 16- نويابىر، كانادا خىتاينىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دىكى ئۇيغۇرلارغا زىيانكەشلىك قىلىۋاتقان قىلمىشلىرىغا قاتتىق دىققەت قىلىۋاتىدۇ دەپ تەكىتلىدى، ئەمما ئۇ كانادانىڭ ب د ت دا تۇرۇشلۇق ۋەكىلى بوب رايدەك «ئىرقىي قىرغىنچلىق» دەپ ئاتىمىدى.
ترامپ ھۆكۈمىتى 10 ھەپتە ئىچىدە دۆلەت بىخەتەرلىكى، شەرقىي تۈركىستان ۋە خوڭكوڭ كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىلىرىدە خىتايغا قارىتا بىر يۈرۈش جازالارنى قوللىنىپ، خىتاي سىياسىتى مىراسلىرىنى مۇستەھكەملەيدىكەن، بۇنداق بولغاندا بايدىن ھازىرقى سىياسەتلەرنى ئاسانلىقچە ئۆزگەرتەلمەيدىكەن.
12- نويابىر كۈنى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا ئوخشاش، تۈركىيە ئىستانبۇلدىكى ئۇيغۇرلارمۇ خىلمۇ – خىل ئۇسۇللار بىلەن شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيەت كۈنىنى قۇتلۇقلىدى. نۇرغۇن ئۆيلەرنىڭ دەرىزىللىرىگە شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئاي يۇلتۇزلۇق كۆك بايرىقى ئېسىلدى. بالىلار بايراملىق كىيىملىرىنى كېيىپ، ئىستىقلال مارشىنى ئېيتتى
12- نويابىر ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ تارىخىدىكى ئەڭ مۇھىم كۈنلەرنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ كۈندە ئۇيغۇرلارنىڭ ئەجدادلىرى ئىككى قېتىم مۇستەقىل شەرقىي تۈركستان جۇمھۇرىيتىنى قۇرغان ۋە دۇنياغا جاكارلىغان ئىدى.
فرانسىيەدە ئاكتىپ پائالىيەت قىلىۋاتقان ئۇيغۇر زىيالىسى دوكتور دىلنۇر تەرىپىدىن تەييارلىنىپ ئېلان قىلىنغان فرانسىيەدىكى سىياسى پارتىيەلەر شۇنداقلا شەھەر باشلىقلىرىنىڭ ئىمزا قويۇشىغا سۇنۇلغان «ئۇيغۇرلار بىلەن سەبداشلىق»نىزامنامىسىغا بۈگۈنگە قەدەر ئالتە سىياسىي پارتىيە شۇنداقلا ئون شەھەر باشىلىقى ئىمزا قويغان بولۇپ، بۈگۈن يەنى شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيەت كۈنى ھارپىسىدا يەنە بىرقانچە پارتىيە بۇ نىزامنامىگە ئىمزا قويغىنىنى ئېلان قىلدى.
ب ب س نىڭ 12-نويابىر ئىلان قىلغان خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، گىرمانىيەنىڭ دۇنياغا داڭلىق ماشىنا شىركىتى ۋولكىسۋاگىننىڭ بىيجىڭدىكى باش مۇدىرى سىتىفىن ۋوللىنسىتەين Stephan Wollenstein ۋولكىسۋاگىن شىركىتىنىڭ ئۈرۈمچىدىكى زاۋۇتلىرىدا مەجبۇرىي ئىشچىلارنىڭ يوقلۇقىنى ئىيىتقان.
10- نويابىر رېيتېر ئاگېنتلىقى بېيجىڭدىن مۇنداق خەۋەر بەردى: ئامېرىكىنىڭ يەنە 4 نەپەر خوڭكوڭ ئەمەلدارىنى جازالىغىنىغا قارىتا، خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىكى ئاخبارات باياناتچىسى ۋاڭ ۋېنبىن سەيشەنبە كۈنى، ئامېرىكىنىڭ خوڭكوڭ ئىشلىرىغا ئاشكارا ئارىلىشىشقا ئالاقىدار ھەرىكەتلىرى خەلقئارا قانۇنلارغا ئېغىر دەرىجىدە خىلاپ، دەپ ئىپادە بىلدۈردى ۋە ئامېرىكىنى بۇ جازانى دەرھال ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا دەۋەت قىلدى.
بۇ يىل 7-ئايدا، غولام ئوسمان ئەپەندى پىرىزدىنتلىكىدىكى شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى ۋە سالىھ خۇدايار باشچىلىقىدىكى شەرقىي تۈركىستان ئويغىنىش ھەرىكىتى گوللاندىيەد دەنھاخ شەھرىدىكى خەلقئارا جىنايى ئىشلار سوتىقا خىتاي ئۈستىدىن قىلىنغان ئەرىزنامە سۇنۇلغان ئىدى!
مٮللٮي بایراملٮرٮنى خاتٮرٮلٮمەیدٮغان مٮللەت تارٮخ ئٻڭى یوقالغان مٮللەت.
ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتىنىڭ سابىق خىزمەتچىسى ئېما رايلىي يەكشەنبە كۈنى ئەنگىلىيە رادىئوسىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا مۇنداق دېدى: ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشى خىتاينىڭ كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى توغرىسىدا گۇۋاھلىق بېرىش ئۈچۈن كەلگەن ئۇيغۇر ئۆكتىچىلىرىنىڭ تىزىملىكى بىلەن خىتاي ھۆكۈمىتىنى تەمىنلىگەن، بۇ ئەھۋال ئۇزۇن يىل داۋام قىلغان.
ئامېرىكا سايلىمى تەتۈر ساناق باسقۇچىغا كىردى. 3- نويابىر ئامېرىكىلىقلار يېڭى بىر نۆۋەتلىك پرېزىدېنتىنى سايلايدۇ.
ئامېرىكا ئاۋازى ۋاشىنگتون خەۋىرى: كانادا پارلامېنتىنىڭ خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇق كومىتېتى ئالدىنقى ھەپتە، خىتاينىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دىكى ئۇيغۇرلارغا قىلىۋاتقان ھەرىكەتلىرى ئىرقىي قىرغىنچىلىققا باراۋەر، دەپ خۇلاسە چىقاردى. بەزى مۇتەخەسسىسلەر ۋە خەلقئارا كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى مۇنداق دېدى: خەلقئارا جەمئىيەت بېيجىڭدىكى ئەمەلدارلارنى جاۋابكارلىققا تارتىشتىن ئىبارەت يېڭى ھەرىكەت باسقۇچىغا كىرىشى مۇمكىن.
ئۇيغۇرىئان شمالى ئامېرىكا ئسلامى ھەمكارلىق مۇنبىرىدە ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى ۋە ختاينىڭ ئسلامغا قارشى سياسەتلىرىنى تونۇشتۇردى.
ئەركىن ئاسىيا رادىئوسى ئىنگىلىزچە قانىلىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، 2015- يىلىدىن بېرى ھىندونېزىيە تۈرمىسىدە تۇتۇپ تۇرۇلىۋاتقان 4 نەپەر ئۇيغۇر ياش بۇ يىل سىنتەبىردە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ تەلىپى بىلەن خىتايغا قايتۇرۇلغان.
دېموكراتلار پارتيسدىن بولغان كېڭەش پالاتا ئەزاسى مەنەندەز ۋە جەف مەركلى، جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتيسدىن جون كورنىين ۋە ماركۇ رۇبىئۇ قاتارلىقلار خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى ئېلىپ بېرىۋاتقان جىنايەتلىرىنى «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ تونۇش ۋە قارشى ھەرىكەت قوللىنىش قانۇن لايىھەسنى ئوتتۇرىغا قويغان. مەزكۇر قانۇن لايىھەسى سايلامدىن كېين مۇزاكىرىگە قويۇلىدىكەن. ئەگەر قانۇن لايىھەسى ماقۇللانسا، ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى رەسمىي ئېتىراپ قىلىنغان بولىدۇ ۋە دۇنياۋى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتى ئۈچۈن سياسىي، دىپلوماتىك ۋە ھەربىي ۋاستىلەرگىچە پرېزدېنتنىڭ ئىجرا قىلىشى مەسئۇلىيەتكە ئايلىنىدۇ!
بۈگۈن نيۇيورك يەشۇئا ئۇنىۋېرستېتىدا رابباي جوزىف بىلاۋ بىلەن «ئۇيغۇر ۋە يەھۇدىيلارنىڭ ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقىغا قارشى ھەرىكىتى» دېگەن تېمىدا يەھۇدىي ئوقۇغۇچىلارغا تونۇشتۇرۇش بېرىمىز.
ئالدىنقى ھەپتە ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى ئو برەيىن مۇنداق دېدى: خىتاي شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دا مۇسۇلمانلار ئۈستىدىن ئىرقىي قىرغىنچىلىققا «يېقىن» جىنايەت سادىر قىلماقتا. بۇ ھەپتە مۇئاۋىن دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى پوتتىنگېر خىتاينىڭ چېگرا ئىچىدە «يىغىۋىلىش لاگېرلىرى» نى داۋاملىق ساقلاپ قالغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم ئەيىبلىگەن بولۇپ، بۇ ئامېرىكىنىڭ خىتايغا تېخىمۇ قاتتىق مۇئامىلە قىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
