دۇنيا مۇسۇلمان ئالىملار بىرلىكىنىڭ بەشىنچى نۆۋەتلىك يىغىنى 14- ۋە 15- مارت كۈنلىرى رەئىس ئەھمەد ئابدۇسالام رەيسۇنىنىڭ رىياسەتچىلىكىدە نائىبلىرى، باش كاتىپ ۋە ئۇنىڭ ياردەمچىلىرى ۋە بىرلىك ئەزالىرىنىڭ قاتنىشىشى بىلەن ئىستانبۇلدا ئېچىلدى. كەڭ تەرەپلمىلىك مۇنازىرە ۋە سۆھبەت ئارقىلىق ئۇيغۇر مەسىلىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 12 تۈرلۈك كېلىشىمدە بىرلىككە كېلىندى. بۇ كېلىشىمنىڭ بەشىنچىسىدە خىتايغا چاقىرىق قىلىنغان بولۇپ مەزمۇنى تۆۋەندىكىچە:
تۈركىيە خەۋەرلىرى
كىشىلىك ھوقۇق كومتېتىنىڭ 40 – نۆۋەتلىك «يۇقىرى دەرىجىلىك»لەر يىغىنىدا سۆز قىلغان تۈركىيە تاشقىي ئىشلار مىنىستىرى مەۋلۈت چاۋۇشئوغلۇ، خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرى ۋە مۇسۇلمان ئاز سانلىقلارغا قاراتقان سىياسىتى ھەققىدە توختۇلۇپ: خىتاينىڭ يۈرگۈزىۋاتقان ھەق – ھوقۇق دەپسەندىچىلىكلىرىنى بىكار قىلىشىنى ئۈمىت قىلىدىغانلىقىنى، ئېيتتى.
تۈركىيە خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنى كەڭ كۆلەملىك قاماققا ئېلىشىنى «ئىنسانىيەت ئۈچۈن ئېغىر نومۇس» دېدى ۋە خىتاي ھۆكۈمىتىنى 1 مىليون ئەتراپىدا كىشىلەر قامالغان جازا لاگىرلىرىنى تاقاشقا دەۋەت قىلدى، بۇنداق ئەيىبلەش مۇسۇلمان دۆلەتلىرىدە ئاز كۆرىلىدىغان ئەھۋال.
ئانادولۇ ئاگېنتلىقىنىڭ بۈگۈنكى خەۋرىدە مۇخبىرى ياسامىن كاليونجۇ ئوغلۇ ئىسلام دۆلەتلىرى ئاكادېمىسيەن ۋە يازغۇچىلار بىرلىكى رەئىسى تالىپ كۈچۈكجاننىڭ خىتايغا قارشى باياناتىنى ئېلان قىلدى.
خىتاي دائىرلىرىنىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى جازا لاگىرلىرى مەسلىسىگە ئۇزۇندىن بىرى سۈكۈت قىلىپ كىلىۋاتقان تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى رەھبەرلىرى ئارقا – ئارقىدىن خىتايغا ئىتراز بىلدۈرۈشكە باشلىدى.
تۈركىيەدىكى بىر شىركەت خىتاينىڭ شەرقىي تۈركستاندىكى ئىنسان قېلپىدىن چىققان زۇلۇمىغا قارشى خىتاي بىلەن بولغان بارلىق سودىسنى توختاتقانلىقىنى جاكارلىدى.
تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى تاشقى ئشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرىگە قارىتىلغان ئېغىر ئىنسان ھەقلىرى تاجاۋۇزچىلىقى ۋە خەلق ناخشىچىسى ئابدۇرېھىم ھېيتنىڭ ۋاپاتى ھەققىدىكى سوئالغا جاۋابى!
ئامېرىكا پىرزدىنتى دونالد تىرامپ لاتىن ئامېرىكا دۆلىتى ۋىنسۇ ئىلادا ئىلىپ بىرىلغان ئادالەتسز سايلامدىن كىين بۇ دۆلەتنىڭ ھازىرقى دىكتاتۇر ھۆكۇمرانى نىكولاس مادۇروغا قارشى ھالدا ئۆكتىچى پارتىيە نامزاتى گۇۋادۇنى خەلق سايلاپ چىققان قانۇنلۇق پىرزدىنت دەپ قوللايدىغانلىقىنى ئىلان قىلغانىدى،شۇنىڭ بىلەن ۋىنسۇئىلا دىكتاتۇرى مادۇرو بايانات ئىلان قىلىپ،ئامېرىكا دىپلوماتلىرى بۇ دۆلەتتىن 72 سائەتكىچە چېكىنىشى كىرەك ،بارلىق دىپلوماتىيك مۇناسۋەتلىرىمىزنى ئۇزىمىز دىدى.
تۈركىيە ئىلگىرى ئۇيغۇرلارنى قوغداپ، ئۇلارغا ۋەتەنداشلىق بېرىپ كۆچمەن بولۇشىنى ئاسانلاشتۇرغان، ئۇلار ئۇچرىغان زۇلۇمغا قارشى سۆز قىلغان ئىدى. ئەمما يېقىندىن بۇيان خىتاي بىلەن ئىقتىسادى جەھەتتە دوستلۇق ئورنىتىشىنىڭ نەتىجىسىدە ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىدىن يۈز ئۆرىدى.
2019- يىلى 1-ئاينىڭ 11-كۈنى تۈركىيەنىڭ ئەڭ چوڭ تىلېۋېزىيە قاناللىرىدىن بىرى بولغان ‹‹ بەياز ت ۋ›› قانىلىدا شەرقىي تۈركىستاندا بولىۋاتقان زۇلۇملار ھەققىدە ئىككى يېرىم سائەتلىك پروگرامما ئىشلەندى.
تۈركىيە دۆلەت تىلىۋېزىيە قانىلى ھىساپلىنىدىغان ت ر ت دە ھەر جۈمە بېرىلىۋاتقان، شۇنداقلا كۆرۈرمەنلەرنىڭ ئەڭ ئالقىشىغا ئېرىشكەن تارىخى تىلىۋىزىيە تىياتىرى «پايتەخت ئابدۇلھەمىد » نىڭ 70-بۆلۈمگە ئائىت قىسقا تونۇشتۇرۇش فىلىمىدە شەرقى تۈركىستان تىلغا ئىلىنغان.
ئەلى ئەكبەر داموللام باشچىلىقىدىكى بىر گۇرۇپ ئاكتىۋىستلار تۈركىيەنىڭ ھەرقايسى شەھەرلىرىدە سەييارە تەشۋىقاتىنى داۋاملاشتۇرماقتا.
تايلاند تۈرمىسىدىن غەلبىلىك قېچىپ چىقىپ مالايسىيا چېگراسىغا كىرگىنىدە مالايسىيادا بىر مەزگىل تۇتۇپ تۇرۇلغاندىن كېيىن مالايسىيا ھۆكۈمىتى تۈركىيەگە كېتىشىگە رۇخسەت قىلغان 11 شەرقىي تۈركىستانلىق ئىككى ئايدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بېرى ئىستانبۇل ئايرودۇرۇم ساقچىخانىسدا تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئىدى.
تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدە 23. دىكابىر ‹‹شەرقىي تۈركىستاندىن يەمەنگە، زۇلۇمغا خاتىمە ›› نامىدا كەڭ كۆلەملىك نامايىش ئۆتكۈزۈلدى. نامايىشقا بۈيۈك بىرلىك پارتىيىسى ۋە ئالپەرەن ئوجاقلىرى ساھىبخانلىق قىلدى
بۈيۈك بىرلىك پارتىيسى، ئالپەرەن ئوجاقلىرى تەشكىلاتىنىڭ باشچىلىقىدا شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتىدىن شەرقىي تۈركىستان مىللى مەجلىس رەئىسى سېيىت تومتۈرۈكنىڭ ئاۋاز قوشۇپ شەرقىي تۈركىستانلىق مۇھاجىرلارنى تەشكىللىشى بىلەن 23-دىكابىر تۈركىيە پايتەختى ئەنقەرەدە «شەرقى تۈركىستاندىن يەمەنگە، زۇلۇمغا خاتىمە» نامىدا كەڭ كۆلەملىك نامايىش ئۆتكۈزۈلدى.
شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بىرىۋاتقان ئىنسانلىق تىراگىدىيەسىگە ئۇزۇندىن بۇيان سۈكۈت قىلىپ كىلىۋاتقان مىللەتچى ھەرىكەت پارتىيىسى رەھبىرى بۈگۈن سۈكۈتنى بۇزدى.
18 – دېكابىر بەش بۇرجەكلىك بىنانىڭ ئېلان قىلىشىچە، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى تۈركىيەگە 3.5 مىليارد دوللار قىممىتىدىكى ھاۋا مۇداپىئە قۇراللىرىنى سېتىپ بېرىشكە ماقۇل بولغان. ئامېرىكا جەمئىي 140 دانە «ۋەتەنپەرۋەر» ناملىق باشقۇرۇلىدىغان بومبا ۋە ئۇنىڭغا سەپلەنگەن رادار، باشقۇرۇش ۋە قويۇپ بېرىش ئەسلىھەلىرىنى تۈركىيەگە سېتىپ بېرىشكە قوشۇلغان
تۈرك تەتقىقاتلىرى رەئىسى كۆزخان يازگان ۋە ۋېنگىرىيە تۇران ۋەقىپى ئاندراس بىرو ( Andras Biro ) بۇ موكاپاتنى ئىلھام توختىغا لايىق كۆردى ۋە موكاپاتنى ئون نەچچە يىل ئەنگىليەدە ياشاشقا مەجبۇر بولغان ئۇيغۇر سەنئەتچىسى ۋە سىياسىي پائالىيەتچى رەھىمە مەھمۇد خانىم ۋەكىل بولۇپ قۇبۇل قىلدى.
2018-يىلى 13- دىكابىر كۈنى ئىستانبۇل شەھەر ئۇنۋىرستىتىدا « شەرقىي تۈركستاندىن ئەسلىملە: جمجىت قىرغىنچلىق » دېگەن تېمىدا يىغىن ئۆتكۈزۈلدى. يىغىنغا لاگىرنىڭ تىرىك شاھىتلىرىدىن ئۆمەر بىك ئاكا ۋە گۈلباھار جېلىل ھەدە قاتناشتى ۋە لاگىرنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىنى ئاڭلاتتى. يىغىنغا 70-80 گە يېقىن ئوقۇغۇچى قاتناشقان بولۇپ كۆپنچىسى تۈركىيە ۋەتەندىشى بولمىغان چەتئەللىك ئوقۇغۇچىلار ئىدى.
مەلۇم بولغىنىدەك دېكابىرنىڭ بېشىدىلا ئىجتىمائى تاراتقۇ ۋاستىلىرى ۋە قىسمەن ئاممىۋى تاراتقۇ ۋاستىلىرىنىڭ دىققىتى شەرقى تۈركىستانلىقلار دۇچ كېلىۋاتقان تەسۋىرلىگۈسىز زۇلۇمنى كۈنتەرتىپكە كەلتۈرۈش ئۈچۈن ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە پىيادە يولغا چىققان ئەرشىدىن ئەركىن ئىسىملىك ئۇيغۇر يىگىتىگە مەركەزلەشتى.
