ئەنگلىيەلىك داڭلىق تارىخچى نىئال فېرگۇسۇننىڭ (Niall Ferguson) ئاگاھلاندۇرۇشىچە، خىتاي بىلەن ئامېرىكانىڭ ئىقتىسادىي دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچ بولۇشنى تالىشىشىغا ئەگىشىپ، دۇنيا يېڭى بىر سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشىغا كىرىۋېتىپتۇ.
دۇنيا
ئامېرىكا پرىزدېنتى ترامپ ۋە شىمالىي كورىيە ئالىي رەھبىرى كىمجۇڭئۇن ۋېيتنامنىڭ خانوي شەھرىدە كۆرۈشكەن ئىدى.
27- فېۋرال چارشەنبە، پاكىستان ھاۋا ئارمىيىسى كەشمىر ھاۋا رايونىدا ھىندىستاننىڭ ئىككى دانە كۆرەشچى ئايروپىلانىنى ئېتىپ چۈشۈرگەن. پاكىستان گېنىرالى ئاسىف غەفۇر ئىككى ئايروپىلاننىڭ بىرىنىڭ كەشمىر رايونى، يەنە بىرىنىڭ ھىندىستان چىگرىسىغا يىقىن جايدا ئىتىپ چۈشۈرۈلگەنلىكىنى ئېيتقان.
كىشىلىك ھوقۇق كومتېتىنىڭ 40 – نۆۋەتلىك «يۇقىرى دەرىجىلىك»لەر يىغىنىدا سۆز قىلغان تۈركىيە تاشقىي ئىشلار مىنىستىرى مەۋلۈت چاۋۇشئوغلۇ، خىتاينىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرى ۋە مۇسۇلمان ئاز سانلىقلارغا قاراتقان سىياسىتى ھەققىدە توختۇلۇپ: خىتاينىڭ يۈرگۈزىۋاتقان ھەق – ھوقۇق دەپسەندىچىلىكلىرىنى بىكار قىلىشىنى ئۈمىت قىلىدىغانلىقىنى، ئېيتتى.
گەرچە خىتاي كومپارتىيىسى ئىزچىل ھالدا چەتئەلدە ھەربىي بازىسى بارلىقىنى ئىنكار قىلىپ كەلگەن بولسىمۇ، بىراق ئۇنىڭ ئافرىقا دۆلىتى جىبۇتىدا (Djibouti) قۇرغان بازىسى ئاللىبۇرۇن خەلقئالەمگە مەلۇم بولدى،
ەئۇدى تەشۋىقات مىنىستىرلىكىنىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، سەئۇدى ۋەلىئەھدىسى مۇھەممەد سالمان خىتايدىكى زىيارىتىدە، ئىككى دۆلەت مەدەنىيەت، تىجارەت ساھەسىدىكى ئالاقىنى كۈچەيتىش ئۈچۈن مەملىكەت مىقياسىدىكى مەكتەپلەردە خىتايچە ئۆگىنىشنى مۇھىم پىلان قاتارىغا كىرگۈزگەن.
15-فىۋرال كۈنى سەھەردە ،ئامېرىكانىڭ تۈركىيەنىڭ پايتەختى ئەنقەرەدىكى باش ئەلچىلىكى تىېۋتىتىر ھساۋاتىدا ئىپادە بىلدۇرۇپ،
«ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى تۈركىيە تاشقى ئشلار منتىسرلىكىنىڭ تۆۋەندىكى قارىشغا قوشۇلىدۇ دەپ بىلدۇردى:
پەيشەنبە كۈنى ئىراق ئۆلىمالار بىرلىكى بايانات ئېلان قىلىپ، خىتاينىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى باستۇرۇشلىرىنى قاتتىق ئەيىبلىدى. تۆۋەندە باياناتنىڭ قىسقىچە تەرجىمىسى بېرىلدى.
ياۋروپا ئىتتىپاقى بېيجىڭنى جازالاشنى ئويلىشىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى. بۇندىن ئىلگىرى، ئەنگلىيە دەلىل -ئىسپاتلار بىلەن خىتاي ھۆكىمىتى بىلەن باغلىنىشى بولغان تەشكىلاتنىڭ ئەنگلىيە ئۇچرىغان تور ھۇجۇمىغا مەسئۇل ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەنىدى.
تۈركىيە خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنى كەڭ كۆلەملىك قاماققا ئېلىشىنى «ئىنسانىيەت ئۈچۈن ئېغىر نومۇس» دېدى ۋە خىتاي ھۆكۈمىتىنى 1 مىليون ئەتراپىدا كىشىلەر قامالغان جازا لاگىرلىرىنى تاقاشقا دەۋەت قىلدى، بۇنداق ئەيىبلەش مۇسۇلمان دۆلەتلىرىدە ئاز كۆرىلىدىغان ئەھۋال.
ئانادولۇ ئاگېنتلىقىنىڭ بۈگۈنكى خەۋرىدە مۇخبىرى ياسامىن كاليونجۇ ئوغلۇ ئىسلام دۆلەتلىرى ئاكادېمىسيەن ۋە يازغۇچىلار بىرلىكى رەئىسى تالىپ كۈچۈكجاننىڭ خىتايغا قارشى باياناتىنى ئېلان قىلدى.
خىتاي دائىرلىرىنىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى جازا لاگىرلىرى مەسلىسىگە ئۇزۇندىن بىرى سۈكۈت قىلىپ كىلىۋاتقان تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى رەھبەرلىرى ئارقا – ئارقىدىن خىتايغا ئىتراز بىلدۈرۈشكە باشلىدى.
تۈركىيەدىكى بىر شىركەت خىتاينىڭ شەرقىي تۈركستاندىكى ئىنسان قېلپىدىن چىققان زۇلۇمىغا قارشى خىتاي بىلەن بولغان بارلىق سودىسنى توختاتقانلىقىنى جاكارلىدى.
تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى تاشقى ئشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ئۇيغۇر تۈركلىرىگە قارىتىلغان ئېغىر ئىنسان ھەقلىرى تاجاۋۇزچىلىقى ۋە خەلق ناخشىچىسى ئابدۇرېھىم ھېيتنىڭ ۋاپاتى ھەققىدىكى سوئالغا جاۋابى!
گوللاندىيەدىكى مۇسۇلمانلارغا قارشى خىرىت ۋىلدىرىسنىڭ ئەشەددى ئوڭچىل ھۆرلۈك پارتىيىسى سابىق ئەزاسى يورام كىلاۋىرىن دۈشەنبە كۈنى ئۆزىنىڭ مۇسۇلمان بولغانلىقىنى جاكارلىدى
خىرستئان دۇنياسى روھانىيلار رەھبىرى، ۋاتىكان پوپى فىرانسىس ئسلام دۇنياسى ئىلىم ساھەسىنىڭ ۋەكىلى دەپ ئاتالغان ئەزھەرنىڭ بۈيۈك شەيىخى، كاتتا ئىمام شەيىخ ئەھمەد ئەلتەييب بىلەن «ئېكستىرىمىزىمغا قارشى تۇرۇش» ھەققىدە بىر ھۆججەتكە ئىمزا قويدى.
نۆەتتە كىرىزىسنىڭ كۆلىمى ئىنتايىن ئېنىق. ئۈچ مىلىيونغا يىقىن ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز مۇسۇلمانلىرى خىتاينىڭ غەربى شىمالىدىكى شىنجاڭدا ( شەرقىي تۈركىستان- ت) زور كۆلەملىك يىغىۋىلىش لاگىرلىرىغا قامالغان. بۇ 21- ئەسىردىكى ئەڭ دەھشەتلىك كىشىلىك ھوقۇق كىرىزىسى. ئۇيغۇر كوچىلىرىدا ئادەم يوق، ئوقۇغۇچىلار، مۇزىكانتلار، تەنتەربىيەچىلەر، تىنىچلىقپەرۋەر زىيالىيلار تۈرمىگە تاشلانغان. ئۇلار ئەمگەككە مەجبۇرلۇنۇپ، ئۇلارنىڭ قولىدىن چىققان تاۋارلار ھەتتا ئامرىكىغا يىتىپ باردى.
كانادانىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى جون مەككالىم (John McCallum) باش مىنىستىر تىرودونىڭ تەلىپى بىلەن ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بەردى.
ئامېرىكا پىرزدىنتى دونالد تىرامپ لاتىن ئامېرىكا دۆلىتى ۋىنسۇ ئىلادا ئىلىپ بىرىلغان ئادالەتسز سايلامدىن كىين بۇ دۆلەتنىڭ ھازىرقى دىكتاتۇر ھۆكۇمرانى نىكولاس مادۇروغا قارشى ھالدا ئۆكتىچى پارتىيە نامزاتى گۇۋادۇنى خەلق سايلاپ چىققان قانۇنلۇق پىرزدىنت دەپ قوللايدىغانلىقىنى ئىلان قىلغانىدى،شۇنىڭ بىلەن ۋىنسۇئىلا دىكتاتۇرى مادۇرو بايانات ئىلان قىلىپ،ئامېرىكا دىپلوماتلىرى بۇ دۆلەتتىن 72 سائەتكىچە چېكىنىشى كىرەك ،بارلىق دىپلوماتىيك مۇناسۋەتلىرىمىزنى ئۇزىمىز دىدى.
ئالدىمىزدىكى شەنبە كۈنى( يەنى 26-يانىۋار) ئامېرىكىنىڭ پايتەختى ۋاشىنگىتون شەھىرىگە جايلاشقان ئامېرىكا ئونىۋېرسىتىتىنىڭ خەلىقئارا مۇلازىمەتلەر ئىنىستىتۇتىدا ۋاشىنگىتون، مارىلەند، ۋە ۋىرجىنىيا رايۇنى ئىتقادلار-ئارا يېتەكچىلەر يىغىنى ئۆتكۈزىلىدۇ.
