12-ئاپرېل، 2025
ئۇيغۇر تەتقىقاتى توغرىسىدىكى كەڭ كۆلەملىك تەتقىقاتلىرى بىلەن تونۇلغان دانىيەلىك ئانتروپولوگ، دوكتور رۇنە ستېنبېرگ، ئىلگىرى بۇ دۆلەتكە كۆپ قېتىم بېرىپ كەلگەن بولسىمۇ، 12-ئاپرېلدا قازاقىستانغا كىرىشتىن چەكلەندى. گلوبال ۋويسېسنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، بۇ ۋەقە قىرغىزىستان بىلەن قازاقىستان ئارىسىدىكى قورداي-دوستلۇق قۇرۇقلۇق چېگرا ئۆتكىلىدە يۈز بەرگەن.
ستېنبېرگنىڭ ئېيتىشىچە، قازاق چېگرا خادىملىرى چەكلەش سەۋەبى توغرىسىدا ھېچقانداق چۈشەندۈرۈش بەرمىگەن. ئۇ گلوبال ۋويسېسقا: «مەن سەۋەبىنى سورىدىم. ئۇلار ھېچقانداق ئۇچۇر يوق دېدى» دەپ بىلدۈردى. «مېنىڭچە بۇ شىنجاڭ ھەققىدىكى تەتقىقاتىم بىلەن مۇناسىۋەتلىك».
ستېنبېرگ يىللار بويى دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى ئۇيغۇر جامائەتلىرىنى تەتقىق قىلىپ كەلگەن ۋە ھازىر ياۋروپا ئىتتىپاقى تەرىپىدىن مەبلەغ بىلەن تەمىنلەنگەن «شىنجاڭنىڭ يىراقتىن ئېتنوگرافىيەسى» ناملىق تۈرنى باشقۇرماقتا. ئۇ يەنە بىشكەكتىكى ئوتتۇرا ئاسىيا ئامېرىكا ئۇنىۋېرسىتېتىدا تۇرۇشلۇق تەتقىقاتچى. ئۇنىڭ تەتقىقاتى جۇڭگودىكى ئۇيغۇرلار ۋە قازاقلار، بولۇپمۇ ئۇيغۇر ۋەتىنىدە دۇچ كەلگەن بېسىمغا مەركەزلەشكەن.
ستېنبېرگ: «كۈلكىلىك يېرى، مەن ھازىر دۇنيادىكى ئەڭ كۆپ ئۇيغۇر نوپۇسى ياشايدىغان ئىككى دۆلەتكە كىرىشتىن چەكلەندىم» دەپ قەيت قىلدى. شۇنداقتىمۇ، ئۇ يەنىلا: «شەخسەن بارالمىسىڭىزمۇ قىلىدىغان ئىش ناھايىتى كۆپ» دەپ جاسارىتىنى يوقاتمىدى.
ستېنبېرگنىڭ تەجرىبىسى باشقا ئۇيغۇر ھوقۇق تەشەببۇسكارلىرى، مەسىلەن 2021-يىلى قازاقىستانغا كىرىشتىن چەكلەنگەن بۇنىنغا ئوخشاش ئوخشاش ۋەقەلەرنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ.
كۆزەتكۈچىلەرنىڭ ئېيتىشىچە، قازاقىستاننىڭ ختاي بىلەن بولغان زىچ سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي مۇناسىۋەتلىرى — ئەڭ چوڭ سودا شېرىكى ۋە مەبلەغ سالغۇچىسى — بۇنداق قارارلارغا تەسىر قىلىۋاتقان بولۇشى مۇمكىن. قازاقىستان پرېزىدېنتى قاسىم-جومارت توقايېۋ 2023-يىلى ئۇيغۇر ۋەتىنىگە قىلغان زىيارىتىدە،ختاينىڭ زۇلۇملىرى مەسىلىسىنى ئاشكارا تىلغا ئالمىغان.
