بۈگۈن 9 – ئاينىڭ 17 – كۈنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ 74 – قىتىملىق ئومۇمى يىغىنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ نىيۇيوركتىكى باش شىتاۋىدا ئىچىلغان بولۇپ، بۇ مۇناسىۋەت بىلەن مەركىزى نىيۇيورك شەھەرىگە جايلاشقان ۋە ئاساسلىق يەھۇدى ئوقۇغۇچىلار تەرىپىدىن قۇرۇلغان ئۇيغۇر راللي گۇرپىسى بىلەن ئۇيغۇر ھەركىتى (كامپائىگن فور ئۇيغۇر) بىرلىكتە نىيۇيورك شەھەرىدىكى خىتتاي كونسۇلخانىسى ئالدىدا ئۆزگىچە بىر نامايىش ئۆتكۈزۈلدى.
خەلقئارا ھەرىكەت
ئولسى جازەشھى (Olsi Jazexhi) ئالبانىيەلىك پىروفېسسور ۋە مۇخبىر بولۇپ، ئۇ خىتاي ھۆكىمىتى ئورۇنلاشتۇرغان شىنجاڭ (ش ت) زىيارىتىنى ئاخىرلاشتۇرغاندىن كېيىنكى ھېسس – تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەپ: مەن چوقۇم «يىغىۋېلىش لاگىرى» دېگەن بۇ ئاتالغۇنى ئىشلىتىمەن، دېدى. ئۇ ئۆزىنىڭ تەسىراتلىرىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى:
بېرلىن – دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى نۇرغۇن كىشىلەر ھازىر خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ خىتاينىڭ غەربىدىكى شىنجاڭدا (ش ت) بىر مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەردىن بولغان مۇسۇلمانلارنى قانۇنسىز تۇتۇپ تەربىيىلەش مەركەزلىرىگە قامىغانلىقىنى بىلدى.
ياخشىمۇسىلەر، مېنىڭ ئىسمىم جېنىفې جېڭ، مەن BBC نىڭ شىنجاڭدىكى جازا لاگىرى توغرىسىدا ئىشلىگەن «جۇڭگونىڭ ئىدىيە ئۆزگەرتىش لاگىرى» ناملىق ئون ئىككى مىنۇتلۇق سىنئالغۇسىنى كۆرۈپ چىقتىم. شىنجاڭدا مىليونلىغان كىشى جازا لاگىرلىرىغا قامالغان بولۇپ،
يىقىندا خىتاينىڭ لاگىرىدا ۋاپات بولغان ئۇيغۇر مەشھۇر يازغۇچىسى نۇرمۇھەممەد توختىنىڭ ئۆلۈمى كىشىلىك ھوقۇق ئورگانلىرىنىڭ، بولۇپمۇ ب د ت كىشىلىك ھوقۇق كونسۇلىنىڭ سۈكۈتىنى بۇزدى.
خەۋەر قىلىشچە ،ئۇ «ھۆكۈم »ژۇرنىلىدا ئىلان قىلىنغان ختتاينىڭ مەھبۇسلار نىڭ ئىچ ئەزالىرىنى ئىلىۋىلىش ئۈچۈن ئۆلتۈرىدىغانلىقىنى ،ھەتتا بەزىلىرىنى تىرىك تۇرغۇزۇپ ئىچ ئەزالىرىنى ئىلىۋالىدىغانلىقىنى ئوقۇغاندىن كىين مۇنداق يازغان :«بۇ نى ئوقۇغاندىن كىين كۆڭلۇم ئىلىشقۇدەك دەرىجىدە مىنى ناھايتى قاتتىق بىئارام قىلدى ،بىز ختتاي
خەلىقئارا قەلەمكەشلەر جەمىيىتى خىتاي ھۆكۈمىتىدىن تۈرمىدىكى 11 نەپەر ئۇيغۇر ئەدىپىلىرىنى قويۇپ بېرىشكە چاقىرىق قىلدى
5-ئاينىڭ 26-چېسلا بۈگۈن نورۋېگىيەنىڭ پايتەختى ئوسلودا نورۋېگىيە پارلامېنتىنىڭ ئالدىدا نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى تەرىپىدىن ئورۇنلاشتۇرۇلغان «لاگىر قۇربانلىرى تەزىيە نامايىشى» ئۆتكۈزۈلدى.
لوس ئانجېلىستىكى ئۇيغۇرلار 15-ماي كۈنى ئاخشام يەھۇدىي-مۇسۇلمان بىرلەشمە ئىپتار پائالىيىتىگە قاتناشتى. بۇ ئىپتار پائالىيتىنى ئامېرىكىدىكى يەھۇدىيلار بىلەن مۇسۇلمانلارنىڭ ئىتتىپاقلىقى ۋە ھەمكارلىقىنى تۈپ مەقسەت قىلغان «يېڭى-زېمىن» (Newground) ناملىق بىر تەشكىلات ئاشۇ بېۋېرلىي خىلل شەھىرىدىكى بىر چوڭ يەھۇدىي چېركاۋىدا تەشكىللىگەن
ئۇيغۇرلارنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن نيۇيوركتا تۇرىدىغان تۆت نەپەر يەھۇدى ياش تەشكىللىگەن «ئۇيغۇر يىغىلىشى» تەشكىلاتىنىڭ ئىككىنچى قېتىملىق ھەرىكىتى 3-ماي جۈمە كۈنى ۋاشنگىتوندىكى بۈيۈك ھىيات مېھمانسارىيى ئالدىدا ئۆتكۈزۈلدى.
رويتېرس ئاگېنتلىقى خەۋەر قىلىشىچە، ب د ت باش كاتىپى گۇتېررېس بېيجىڭدا ئۆتكۈزۈلگەن بىر يول بىر بەلۋاغ باشلىقلار مۇنبىرى يىغىنىغا قاتنىشىش جەريانىدا، خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ۋاڭيى غا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى (شەرقىي تۈركىستان-ت) ئۇيغۇر ۋە باشقا مۇسۇلمانلار دۇچ كېلىۋاتقان قىيىن ئەھۋاللارنى تىلغا ئالغان. ئەمما، كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتى ئۇ ئىشنىڭ يېنىكىنى تاللىدى دېگەن گۇمانىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى ب د ت باش كاتىپىنىڭ خىتاي زىيارىتىدىن نارازى بولدى.
كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش تەشكىلاتى بۇ ھەپتە بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش كاتىپى ئانتونىيو گۇتېررېسكە (Antonio Guterres) مەكتۇب يېزىپ، گۇتېررېسنى خىتاي زىيارىتى جەريانىدا خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ شىنجاڭدا (شەرقىي تۈركىستان-ت) بىر مىليون مۇسۇلماننى خالىغانچە تۇتقۇن قىلغانلىقىنى ئەيىبلەشكە چاقىردى.
ئامېرىكىدىكى چوڭ مۇسۇلمانلار تەشكىلاتىنىڭ بىرى بولغان سائوندۋىژىن (SoundVision) شىركىتى 12- ۋە 13-ئاپرېل كۈنلىرى ئامېرىكىنىڭ ئوتتۇرا رايونىغا جايلاشقان چىكاگو شەھىرىدە ئىككى چوڭ پائالىيەت ئۆتكۈزدى. بۇ پائالىيەتلەرنى ئەشۇ تەشكىلاتنىڭ رەئىسى ۋە «بېرما ھەرىكەت قوشۇنى» دەپ ئاتىلىدىغان يەنە بىر تەشكىلاتنىڭمۇ رەئىسى دوكتور ئابدۇل مالىك مۇجاھىد ئورۇنلاشتۇردى. ب
9-ئاپرىل نيۇيورك مەركىزى شەھەر خىلتون مىھمانسارىيدا نيۇيورك مۇسۇلمانلار ئېتتپاقى يېغىنى ئۆتكۇزۇلدى
15-فىۋرال كۈنى سەھەردە ،ئامېرىكانىڭ تۈركىيەنىڭ پايتەختى ئەنقەرەدىكى باش ئەلچىلىكى تىېۋتىتىر ھساۋاتىدا ئىپادە بىلدۇرۇپ،
«ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى تۈركىيە تاشقى ئشلار منتىسرلىكىنىڭ تۆۋەندىكى قارىشغا قوشۇلىدۇ دەپ بىلدۇردى:
پەيشەنبە كۈنى ئىراق ئۆلىمالار بىرلىكى بايانات ئېلان قىلىپ، خىتاينىڭ شەرقى تۈركىستاندىكى باستۇرۇشلىرىنى قاتتىق ئەيىبلىدى. تۆۋەندە باياناتنىڭ قىسقىچە تەرجىمىسى بېرىلدى.
تۈركىيە خىتاينىڭ ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنى كەڭ كۆلەملىك قاماققا ئېلىشىنى «ئىنسانىيەت ئۈچۈن ئېغىر نومۇس» دېدى ۋە خىتاي ھۆكۈمىتىنى 1 مىليون ئەتراپىدا كىشىلەر قامالغان جازا لاگىرلىرىنى تاقاشقا دەۋەت قىلدى، بۇنداق ئەيىبلەش مۇسۇلمان دۆلەتلىرىدە ئاز كۆرىلىدىغان ئەھۋال.
ئانادولۇ ئاگېنتلىقىنىڭ بۈگۈنكى خەۋرىدە مۇخبىرى ياسامىن كاليونجۇ ئوغلۇ ئىسلام دۆلەتلىرى ئاكادېمىسيەن ۋە يازغۇچىلار بىرلىكى رەئىسى تالىپ كۈچۈكجاننىڭ خىتايغا قارشى باياناتىنى ئېلان قىلدى.
تۈركىيەدىكى بىر شىركەت خىتاينىڭ شەرقىي تۈركستاندىكى ئىنسان قېلپىدىن چىققان زۇلۇمىغا قارشى خىتاي بىلەن بولغان بارلىق سودىسنى توختاتقانلىقىنى جاكارلىدى.
