خىرىستىئان ئىلىم-پەن كۈزەتكۈچى گېزىتى، ئەننى سىكوت تايسىن
ئۇيغۇر مېدىيادا
تارىختىكى يىپەك يولىنى قايتا جانلاندۇرۇش ۋە ئۇنىڭ رولىنى جارى قىلدۇرۇش 21-ئەسىردە «بىر بەلبەغ ،بىر يول»شوئارى ئاستىدا ئېلىپ بېرىلۋاتىدۇ. يىپەك يولىنىڭ تارىخىغا قارايدىغان بولساق بۇ يول تارىختىمۇ ئوخشاش «بەلباغ،يول»نامى بىلەن تۇنۇلغان. بۇ يول قۇرلۇشنىڭ ئۆزئىچىگە ئالغان تۈرلىرى بولسا تاشيول،تۈمۈر يول، يەر ئاستىغا كۆمۈلگەن ھەرخىل ئېنېرگىيىلەرنى ئۇزىتىش لىنىيىلىرى، ئېنتىرنىت ۋە ئېلېكتىر ئىنىگىريسىنى يەتكۈزۈش لىنىيىلىرى قاتارلىق مۇھىم تۈرلەردىن ئىبارەت. مېنىڭ بۇ ماقالەمدە يىپەك يولىنىڭ مۇھىملىقىنى ئەسكەرتىدىغان مۇھىم نوقتا بولسا :يىپەك يولى پارىس قولتۇقى دۆلەتلىرىگىچە تۇتىشىدىغان بولۇپ ، پارىس
سۈرگۈندىكى ئۇيغۇر پائالىيەتچىلەر خەلقئارا جەمىيەتنىڭ خىتاينىڭ شىنجاڭ(شەرقى تۈركىستان)دىكى ئاز سانلىق مىللەت مۇسۇلمانلىرىغا يۈرگۈزىۋاتقان زۇلۇملىرىغا قارشى قاتتىقراق تەدبىر قوللىنىشقا چاقىرماقتا. خىتاي «مەزكۇر رايوندىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنى زور كۆلەمدە تۇتقۇن قىلغان، ئىرقىي جەھەتتىن كەمسىتكەن» دەپ ئەيىبلەنمەكتە.
بېيجىڭ شىنجاڭ(شەرقى تۈركىستان)دىكى تېررورىزمنىڭ ئافغانىستاندىن كىرگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈپ كەلگەن بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە خىتاينىڭ زۇلۇمى ۋە شىنجاڭ(شەرقى تۈركىستان)دىكى ئېتنىك توقۇنۇشلار ئافغانىستاننىڭ تېخىمۇ مۇقىمسىز بولۇشىغا ۋە خىتاينىڭ باستۇرۇش نىشانى بولغان ئۇيغۇر ياشلارنى قارشىلىق كۆرسىتىشكە مەجبۇر قىلماقتا.
بۇ ئاينىڭ باشلىرىدا، ش ئۇ ئا ر رەئىسى شۆھرەت زاكىر خىتاينىڭ يىراق غەرب شىمالىدىكى ئون مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇر ياشايدىغان رايوندا «تېرورلۇققا ۋە رادىكاللىققا قارشى تۇرۇش» ئۈچۈن لايىھىلەنگەن «كەسپى مائارىپ ۋە تەربىيلەش پروگراممىسى» نىڭ مەۋجۇدلۇقىنى جەزملەشتۈردى. بۇ ئېتىراپنامە خىتاينىڭ دۆلەت خەۋپسىزلىكى نامىدا بىر پۈتۈن مىللىي ۋە دىنىي گۇرۇپپىنى سېستىمىلىق ھالدا نىشانلىغانلىقىغا بولغان گۇماننى تېخىمۇ كۈچلۈك دەللىلىدى.
خىتاي ھۆكۈمىتى شىنجاڭدا يىغىۋىلىش لاگىرلىرىنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى نەچچە ئايغىچە كۈچلۈك ئىنكار قىلغاندىن كىيىن، ئۆكتەبىرنىڭ ئوتتۇرلىرىدا تۇيۇقسىزلا ئىتراپ قىلدى. ئەمما ، ئۇلار جەمىيەت مۇقىملىقىغا خەۋىپلىك تونۇلغان كىشىلەرگە قانداق تاقابىل تۇرىدىغانلىقىنى » تەتىللىك تەربىيەلەش مەركەزلىرى» نىڭ يىقىملىق تەشۋىقات رەسىملىرى بىلەن نامايەن قىلىشقا تىرىشىۋاتىدۇ.
خىتاي دۆلىتىنىڭ غەربى شىمالىدىكى شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان) رايونىدا مىلىيونلىغان مۇسۇلمان ئۇيغۇرلارنى تۇتۇپ تۇرۇش، ئۇلارنىڭ مىڭىسىنى يۇيۇش قارا نىيىتىنى يوشۇرۇش ئۈچۈن، يېڭىچە ئىجتىمائىي مۇناسىۋەت لاگىرلىرىنى قۇرۇپ چىقتى.
شەرقى تۈركىستانلىقلار تارىختىكى ئەڭ زور خەۋپ خەتەرگە دۇچ كەلگەن ئىككى يىلدىن بۇيان، دۇنيا مېدىياسى بولۇپمۇ غەرب ئەللەرىنىڭ مېدىيالىرىدا شەرقى تۈركىستاندىكى يىغىۋېلىش لاگىرلىرى ھەققىدە تۈرلۈك خەۋەرلەر چىقتى ۋە ب د ت، كىشىكىك ھوقۇق كومىتېتى بۇ ھەقتە سانلىق مەلۇماتلار بىلەن كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كەلدى.
شى جىنپىڭ باش سېكرىتار كۆرسىتىدۇكى «چەتئەلدە ئۇرۇقى بار، ۋەتەندە تۇپرىقى بار، توردا بازىرى بار، بۇ شىنجاڭ زوراۋانلىق تېررورلۇق پائالىيەتلىرىنىڭ دائىم قايتا قايتا يۈز بېرىشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى.»
تېررورىزم: «شەرقىي تۈركىستانچىلار»نىڭ مىللەتچىلىكتىن پايدىلىنىپ كۈشكۈرتۈشى
شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان)دىكى يەرلىك ئاھالىلەرنىڭ ئىستانسىمىزغا ئاشكارىلىشىچە، شىنجاڭ ( شەرقىي تۈركىستان) يەرلىك ھۆكۈمەت 9- ئاينىڭ 26- كۈنىدىن باشلاپ پويىز ئارقىلىق ئۇيغۇر، قازاق، قىرغىز قاتارلىق ئاز سانلىق مىللەت مۇسۇلمانلىرىنى توشۇيدىكەن.
ئۆمەر قانات س ئەن ئەن تېلىۋزىيەسگە:ختتاي بىر خەلققە قارشى ئۇرۇش ئېچىۋاتىدۇ
[ئەسكەرتىش: تور بېكىتىمىزدە ئېلان قىلىنغان تەرجىمە خەۋەر ياكى ماقالە، ئۈچۈنچى تەرەپ ئاپتورلىقىدىكى ماقالە، ئوبزورلار باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى بولۇپ، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ كۆز-قاراش ياكى مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلمايدۇ، ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى باش ماقالىسى ياكى مەخسۇس سەھىپىلىك ماقالىسىلا ئۇيغۇر ئاگېنتلىقىنىڭ مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ.]
شەرقىي تۇركىستان سۇرگۇن ھوكۇمىتى پرەزىدنتى، ئۇيغۇر ئەدەبىيىتىغا ۋەكىللىك قىلىدىغان داڭلىق شا»ئىر ئۇيغۇرلارغا ۋەكىللىك قىلىدىغان دۇنياۋى ئەدىپ ئەخمەتجان ئوسمان ئەپەندىمنىڭ ياپونىيە»دۇنيا گەزىتى»گە بەسىلغان چوڭ ھەجىملىك زىيارەت ماقالىسى
«ي
دۇنيا پەلەستىن ۋە روھىنگىيا مۇسۇلمانلىرىغا قىلنغان زۇلۇملارنى ئەيپلەپ باياناتنامىلەر ئىلان قىلۋاتىدۇ . لىكىن خىتايدىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا قىلنغان زۇلۇملارنى ئەيىپلەيدىغان باياناتنامىلەر قەيەردە؟
ئامېرىكا The Atlantieژورنىلنىڭ سالاھىيتىنى ئاشكارلاشنى خالىمايدىغان خەۋەر مەنبەلىرىدىن خەۋەر قىلىشچە : خىتاي ھۆكۈمىتى قۇشقا ئوخشايدىغان ئۇچقۇچىسىز ئايروپىلان بىلەن ئۆزىنىڭ خەلقىنىڭ ئىش ھەركەتلىرىنى كۆزىتىۋاتقان.
2018- يىل 17- ئاۋغۇست، «دىپلومات» ماقالىسى
ئاپتور: خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى شەرقىي ئاسىيا بۆلۈمى دېرىكتورى- نىكولاس بېكۇلىن
مەنبە: خىرىستىئان ئىلىم- پەن كۆزىتىش گېزىتى
2018- يىلى 8- ئاينىڭ 24- كۈنى
تەرجىمە قىلغۇچى: ئەردەم
تەھرىر: تارىم ئۆتۈكەن
ئۇيۇشتۇرغۇچى: ئۇيغۇر ئاگېنىتلىقى
ئەسلى مەنبەسى:نيۇريوك ۋاقىت گېزىتى تۈركچە مەنبە: http://www.hurriyet.com.tr/dunya/abd-uygur-turkleri-icin-cine-yaptirim-hazirliginda-40952432 ئىلان قىلنغان ۋاقتى : 2018ـ يىلى 11-سىنتەبىر تۈركچىدىن تەرجىمە قىلغۇچى : كۆلتېگىن ئامېرىكا ھۆكىمىتىنىڭ ،خىتاينىڭ مۇسۇلمان
مۇھىم مەزمۇنلار
خىتتاي شەرقىي تۈركىستاندا بىر مىليۇندەك ئۇيغۇر مۇسۇلمانلارنى جازا لاگىرلىرىغا سولىغانلىقىدىن ئەيىپلەندى.
جازا لاگىرلىرىدا شاھىد بولغان ئىككى ئۇيغۇر ب ب س ( BBC ) كەچلىك خەۋەرلىرىدە لاگىرلاردا يۈرگۈزۈلىۋاتقان جىسمانىي ۋە روھىي قىيناشلارنى ئېيتتى.
بىرەيلەن يولۋاس ئورۇندۇققا كېشەنلىگەنلىكى، ئۇخلاتمىغانلىقى ھەم ساقچىلارنىڭ ئۇرۇپ قىينىغانلىقىنى بايان قىلدى.
يەنە بىرەيلەن ئۇ تۇنىيدىغان كىشلەرنىڭ لاگىردا « نېرۋىسىدىن كەتكەن » دەك بولۇپ قالغانلىقىنى كۆرگەنلىكىنى دېدى.
