دېموكراتلار پارتيسدىن بولغان كېڭەش پالاتا ئەزاسى مەنەندەز ۋە جەف مەركلى، جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتيسدىن جون كورنىين ۋە ماركۇ رۇبىئۇ قاتارلىقلار خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قارشى ئېلىپ بېرىۋاتقان جىنايەتلىرىنى «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ تونۇش ۋە قارشى ھەرىكەت قوللىنىش قانۇن لايىھەسنى ئوتتۇرىغا قويغان. مەزكۇر قانۇن لايىھەسى سايلامدىن كېين مۇزاكىرىگە قويۇلىدىكەن. ئەگەر قانۇن لايىھەسى ماقۇللانسا، ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى رەسمىي ئېتىراپ قىلىنغان بولىدۇ ۋە دۇنياۋى قۇتقۇزۇش ھەرىكىتى ئۈچۈن سياسىي، دىپلوماتىك ۋە ھەربىي ۋاستىلەرگىچە پرېزدېنتنىڭ ئىجرا قىلىشى مەسئۇلىيەتكە ئايلىنىدۇ!
ھۆكۈمەتلەر مەيدانى
ئالدىنقى ھەپتە ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى ئو برەيىن مۇنداق دېدى: خىتاي شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان-ت.) دا مۇسۇلمانلار ئۈستىدىن ئىرقىي قىرغىنچىلىققا «يېقىن» جىنايەت سادىر قىلماقتا. بۇ ھەپتە مۇئاۋىن دۆلەت بىخەتەرلىك مەسلىھەتچىسى پوتتىنگېر خىتاينىڭ چېگرا ئىچىدە «يىغىۋىلىش لاگېرلىرى» نى داۋاملىق ساقلاپ قالغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم ئەيىبلىگەن بولۇپ، بۇ ئامېرىكىنىڭ خىتايغا تېخىمۇ قاتتىق مۇئامىلە قىلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
خىتاينىڭ كانادادا تۇرۇشلۇق باش ئەلچىسى سۇڭ پېيۋۇنىڭ كانادا ھۆكۈمىتىنىڭ خوڭكوڭ ۋە شەرقىي تۈركىستان ( ئۇيغۇرىستان) ئىشلىرىغا ئارىلاشماسلىق ھەققىدىكى قوپال ئاگاھلاندۇرۇشى كانادادىكى جەمئىيەتلەرنىڭ كۈچلۈك نارازىلىقىنى قوزغىغان . 19- ئۆكتەبىر كانادادىكى 10 غا يېقىن كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرى ۋە 200 دىن ئارتۇق ئامما خىتاينىڭ ۋانكۇۋېردىكى كونسۇلخانىسىنىڭ ئالدىدا نامايىش قىلىپ، ئوتتاۋانى شەرقىي تۈركىستان ۋە خوڭكوڭ كىشىلىك ھوقۇق قانۇن لايھەسىنى ماقۇللاش، كانادانىڭ ئىتتىپاقداشلىرى بىلەن بىرگە خىتايغا قارشى ئورتاق تاقابىل تۇرۇش، خىتايدا تۇتۇلۇپ تۇرۇۋاتقان ئىككى نەپەر كانادالىقنى قۇتقۇزۇشقا چاقىرغ
ئەنگىلىيە مۇستەقىللىق گېزىتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ئەنگىلىيە تاشقى ئىشلار جاۋابكارلىق كومىتېتىنىڭ يىغىنىدا، تاشقى ئىشلار ۋەزىرى رائاب مۇنداق دەپ ئىپادە بىلدۈردى: ئەگەر تېخىمۇ كۆپ دەلىللەر خىتاينىڭ ھەقىقەتەنمۇ ئۇيغۇرلارغا زىيانكەشلىك قىلىۋاتقانلىقىنى كۆرسەتسە، ئەنگىلىيە 2022- يىللىق بېيجىڭ قىشلىق ئولىمپىك مۇسابىقىسىنى بايقۇت قىلىشى مۇمكىن.
تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى ب د ت ۋەكىلى بۈگۈن سۆز قىلىپ، خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتىنىڭ «‹ئۇيغۇر تۈركلىرى ۋە باشقا مۇسۇلمان ئاز سانلىقلىرى› غا قاراتقان ئىنسان ھەقلىرى دەپسەندىچىلىكى» نى ئەيىبلىدى. شۇنداقلا خىتاينى خەلقئارا تەكشۈرۈش ئۆمىكىنىڭ رايونغا بېرىشغا يول قويۇشقا چاقىردى. خىتاينى «ئۆز پۇقرالىرىنىڭ ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىش» قا چاقىردى.
ئامېرىكا ۋە ئۇنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان 38 دۆلەت خىتاينىڭ خوڭكوڭ ۋە ئۇيغۇرلارغا قاراتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىنى قاتتىق ئەيىبلىدى ۋە خىتاينى سياسىتىنى ئۆزگەرتىشكە، قامالغانلارنى قويۇپ بېرىشكە چاقىردى. خىتاينى خەلقئارا تەكشۈرۈش ئۆمىكىنى تەكشۇۈرۈشكە يول قويۇشقا دەۋەت قىلدى.
ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسى 30-سىنتەبىر بېلەت تاشلاپ، 253 بېلەتنىڭ قوللىشى، 163 بېلەتنىڭ قارشى تۇرۇشى، 15 بېلەتنىڭ ۋاز كېچىشى بىلەن «2020- يىلدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەجبۇرىي ئەمگەك ئەھۋالىنى ئاشكارىلاش قانۇنى» (Uyghur Forced Labor Disclosure Act of 2020) نى ماقۇللىدى.
فېدېراتسىيە پارلامېنتىنىڭ مالىيە خامچوتى توغرىسىدا ئېلىپ بېرىلغان ئومۇمىي مۇزاكىرىسىدە، گېرمانىيە باش مىنىستىرى مېركېل ھۆكۈمەتنىڭ يۇقۇمدىن مۇداپىئەلىنىش سىياسىتىنى ئاقلىدى. خىتايغا قارىتىلغان سىياسىتىدە توختالغاندا، مېركېل ئادەتتىن تاشقىرى قاتتىق تىل ئىشلىتىپ، خىتاينىڭ ئاز سانلىق مىللەتلەرگە قىلغان «قەبىھ ۋە ۋەھشىيانە مۇئامىلىسى» نى ئەيىبلىدى. ئۇ يەنە خوڭكوڭ مەسىلىسى، كىشىلىك ھوقۇق ۋە سۆز ئەركىنلىكى توغرىسىدىمۇ توختالدى.
30- سىنتەبىر، گوللاندىيە ھۆكۈمىتى خىتايغا قارشى ناھايىتى بىر نەچچە چوڭ قەدەم ئالدى.
ئىقتىسادىي قىيىنچىلىققا كىرىپ قالغان تۈركىيەگە نىسبەتەن، بېيجىڭ تەمىنلىگەن غايەت زور مەبلەغ دەل ۋاقتىدا يېتىپ كەلگەن بولۇپ، شىنجاڭ (ت-شەرقىي تۈركىستان) مۇسۇلمانلىرىنىڭ ئەھۋالى تۈركىيەگە نىسبەتەن ئەھمىيىتىنى يوقاتتى. «فرانكفورت ئوبزورى» گېزىتى «ئۈزلۈكسىز كۈچىيىۋاتقان تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋىتى» دېگەن تېمىدا ماقالە ئېلان قىلىپ، بېيجىڭنىڭ تۈركىيەگە زور كۆلەمدىكى مەبلەغ سېلىش پىلانى توغرىسىدا خەۋەر بەردى.
فرانسيە پرېزدېنتى ماكرون بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ 75- نۆۋەتلىك ئومۇمىي يىغىنىدا خەلقئارالىق تەكشۈرۈش ئۆمىكىنى شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستانغا بىرىپ ئۇيغۇرلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇق ۋەزىيتىنى تەكشۈرۈشكە چاقىردى.
ئاۋام پالاتاسىنىڭ باشلىقى نانسىي پېلوسى جۈمە (18- سىنتەبىر) كۈنى مۇنداق دېدى: پارلامېنت ئەزالىرى كېلەر ھەپتە شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دىكى مەجبۇرىي ئەمگەككە مۇناسىۋەتلىك ئىككى تۈرلۈك قانۇن لايىھىسىگە قاراپ چىقىدۇ
ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دىكى كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسىگە نىسبەتەن ئەندىشىسى ھەققىدە، 15- سىنتەبىر سەيشەنبە كۈنى خىتاي تاشقىي ئىشلار باياناتچىسى ۋاڭ ۋېنبىن (汪文斌) ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە ئەزا دۆلەتلەرنىڭ خىتايدا تۇرۇشلۇق ئەلچىلىرىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) غا زىيارەتكە بېرىشىغا قوشۇلغانلىقىنى ئېلان قىلدى، بىراق قانداق شەرت ئاستىدا بېرىشقا بولىدىغانلىقى توغرىسىدا كونكرېت توختالمىدى.
130 دىن ئارتۇق ئەنگىلىيە پارلامېنت ئەزاسى خىتاي كومپارتىيىسىنىڭ شىنجاڭ (شەرقىي تۈركىستان/ئۇيغۇرىستان، ت.) دىكى ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغا قاراتقان ھەرىكىتىنى ئەيىبلىدى، شۇنداقلا بېيجىڭنى «ئېرقىي تازىلاش» ئېلىپ باردى، دەپ ئەيبلىدى.
ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى، ئافراسياپ، ۋاشنگىتون8-سىنتەبىر رويتىر ئاگېنىتلىقىنىڭ خەۋەر قىلىشچە، ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى تاموژنا ۋە چىگرا قوغداش ئىدارسى بۈگۈن چۇشتىن كىين بۇيرۇق ئىلان قىلىپ، بېسۋىلىنغان ئۇيغۇر ۋەتىنى (شەرقي تۈركستان-ئۇيغۇرستان)دا ئىشلەنگەن ھەر قانداق مەھسۇلاتلارنى كىرگۈزۈشنى چەكلىمەكچى ئىكەن. بۇ مەھسۇلاتلار ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارنى قۇل ئورنىدا ئىشلىتىۋاتقانلىقى خەلقئارا تاراتقۇلاردا كۇچلۇك تەسر قوزغىغاندىن كىين ئىلىپ بارغان يەنە […]
ئىستانبۇلدىن ئەنقەرەگە تاراتقۇ ۋاستىلىرىغا ختتاينىڭ جازا لاگىرلىرىدا بىگۇناھ قاماققا ئىلىنغان، ئىز-دېرىكى بولمىغان ئۇرۇق-تۇققانلىرىنىڭ خەۋىرىنى يەتكۈزۈش يولغا چىققان 15 نەپەر ئۇيغۇر ياش 6-سىنتەبىر ئەنقەرەگە كىرگۈزۈلمىگەن.
ئامېرىكا 2020-يىللىق پىرەزدىنتلىق سايلىمى 11-ئاينىڭ 3-كۈنى ئىلىپ بىرىلىدۇ.جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيسنىڭ نامزاتى،ھازىرقى پىرەزدىنت دونالد تىرامپنىڭ ھۆكۈمەت ئەمەلدالىرى 25-ئاۋغۇتس ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان مۇئامىلىسنى «ئىرقى قىرغىنچىلىق »دەپ ئاتىماقچى بولغانلىقىنى جاكارلىغاندىن كىين، دىموكراتلار پارتىيسنىڭ نامزاتى جوۋ بايدىننىڭ سايلام ئەترىتىمۇ بانايات بىرىپ،ختتاينىڭ .ئۇيغۇرلارغا قاراتقان مۇئامىلىسى ئوچۇق «ئىرقى قىرغىنچىلىق »دەپ ئاتىغان.
ئامېرىكا دىپلومات سىياسىي ژۇرنىلىنىڭ «خىتاي ئۇيغۇر زۇلۇمى مەسىلەسىدە تۈركىيەنىڭ سۈكۈت قىلىشنى پۇلغا سېتىۋالدى» سەرلەۋھەلىك ماقالەسىدا، ئامېرىكا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتى كومىسسارى ، ئۇيغۇر ئادۋوكات نۇرى تۈركەل ئەپەندىنىڭ مۇنداق سۆزى نەقىل قىلىنغان:
تۈركىيە بۈيۈك مىللەت مەجلىسى 10-ئىيۇل ئىيى پارتىيىسى ئوتتۇرىغا قويغان «ئۇيغۇر تۈركلىرىنىڭ ئىنسان ھەقلىرى ئەھۋالىنى تەكشۈرۈش ۋە مەجلىستە مەخسۇس كومىتېت قۇرۇش تەكلىپى» -ھاكىمىيەت بېشىدىكى پارتىيە ئادالەت ۋە تەرەققىيات پارتىيىسى ۋە مىللىيەتچى ھەرىكەت پارتىيىسى تەشكىل قىلغان جۇمھۇر ئىتتىپاقى تەرىپىدىن رەت قىلىنغان
تۈركىيە دۆلەت مەجلىسدە، كۇرتلارنىڭ خەلق دىموكراتلار پارتېيسى مىللەت ۋەكىلى ئۆمەر گەرگەرلى تۈركىيە ھۆكۈمىتىنىڭ 50 مىليارد ئۈچۈن ئۇيغۇرلارنى ساتقانلىقىغا ئائىت پاكىت ۋە ئىسپات بارلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى!س
