تۈركىيىنىڭ ئىزمىر شەھىرى كۆچمەنلەر ئىدارىسىدە تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئىككى نارىسىدە بالىنىڭ ئانىسى زىننەتگۈل تۇرسۇن تاجىكىستان ئارقىلىق خىتايغا قايتۇرۇلغان خەۋىرى ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا تارقالغاندىن كېيىن بۇ خەۋەر پۈتۈن دۇنيادىكى ئۇيغۇرلارنى قاتتىق قايغۇغا سالدى.
كۆچمەنلىك ۋە مۇساپىرلىق
شەرقى تۈركىستانلىقلارنىڭ ھاياتىدا ۋە شەرقى تۈركىستان داۋاسىدا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇننى تۇتۇپ كەلگەن تۈركىيە جۇمھۇرىيەتى يېقىنقى بىر قانچە يىلدىن بۇيان مۇھىملىقىنى تېخىمۇ پەرق ئەتتۈرمەكتە. شەرقى تۈركىستانلىقلار بىلەن تۈركىيەلىكلەرنىڭ بىر مىللەت بولۇشى يەنى تۈرك بولۇشى يەنە بىر تەرەپتىن تارىختىن بۇيان داۋاملىشىپ كەلگەن دىنى ئەقىدە ۋەئۆرفى ئادەتلەرنىڭ بىردەكلىكى نۇقتىسىدىن ئېلىپ ئېيتقاندىمۇ شەرقى تۈركىستانلىقلار ئۈچۈن تۈركىيە ئىككىنچى ۋەتەن مەۋقەسىدە تۇرۇپ كەلدى ۋە كەلمەكتە. شەرقى تۈركىستانلىقلارنىڭ بۇ سۆيگۈ ۋە مۇھەببىتىمۇ ئاناتولىيەدىكى تۈركلەرنىڭ قارىنداشلىق بېغى بىلەن سۇنغان قوللىرىدىن مىننەت
ئۇيغۇر ئانا زىننەتگۈل تۇرسۇن ئىككى نارسىدە پەرزەنتى بىلەن قوشۇلۇپ بۇ يىل ئالتىنجى ئاينىڭ 27 – كۈنى تۈركىيىدىن تاجىكىستان ئارقىلىق خىتتايغا قايتۇرۇلغان[i]. ئۇنىڭ سەئۇدى ئەرەبىستاندا تۇرىۋاتقان ھەدىسى غۇلجىدا تۇرۇشلۇق ئانىسى بىلەن مىڭ تەستە ئالاقىلىشىپ، زىننەتگۈلنىڭ خىتتايغا قايتۇرۇلۇپ كېلىنگەندىن كېيىنلا يەرلىك خىتتاي دائىرلىرى تەرىپىدىن ئېلىپ كېتىلگەنلىكى، ئىككى پەرزەنتىنىڭ كېسەل بولۇپ دوختۇرخانىدا ئىكەنلىكىدىن خەۋەر تاپقان. زىننەتگۈلنىڭ ھازىرقى ئەھۋالى نامەلۇم.
تۈركىيەدە ئىقامەت قىلىۋاتقان زىننەتگۈل تۇرۇسۇن ۋە ئىككى قىزى 6- ئاينىڭ 27- كۈنى تۈركىيەنىڭ ئىزمىر شەھىرىدىكى چەتئەللىكلەرنى ئۆز دۆلىتىگە قايتۇرۇش مەركىزىدىن ئىستانبولغا، ئىستانبولدىن تاجىكىستانغا قايتۇرۇلغانلىقى ۋە تاجىكىستاندىن خىتايغا قايتۇرۇلغانلىقى مەلۇم بولدى.
بىر يىرىم مىلىيون ئۇيغۇر مۇسۇلمانلار2017- يىلىدىن باشلاپ خىتاينىڭ غەربىدە لاگىرلاردا تۇتۇپ تۇرۇلماقتا. ئۇيغۇر مەدەنىيىتى، دىنى ۋە سىياسىي خاھىشىغا پىلانلىق بۇزغۇنچىلىق قىلىنىپ، بۇ رايوندىكى ئائىلىلەر ۋەيران بولۇپ، ئۇرۇق- تۇغقانلار ھىجران ئازابىغا چۆكمەكتە.
كانادادىن ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بىر خۇشاللىنارلىق خەۋەر كەلدى. كانادادا ياشاۋاتقان پەرھات قاسىم ئاكىمىزنىڭ ئوغلى مۇستافا قۇرئان تۇتۇپ قەسەم بېرىپ فېدرال ساقچى بولدى. بۇ مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار ئۈچۈن خوشاللىق، ياشلىرىمىز ئۈچۈن ئىلھام بىغىشلايدىغان بىر خۇش خەۋەردۇر.
سۈرىيەنىڭ خاسەكە شەھىرىدىكى يپگ/پكك تېرورلوق تەشكىلاتىنىڭ كونتروللۇقى ئاستىدىكى ھول لاگېرىدا 2000 ئەتىراپىدا ئۇيغۇر ئاياللارنىڭ تۇتۇپ تۇرۇلىۋاتقانلىقى ۋە بۇ ئاياللارنىڭ خىتايغا قايتۇرۇلىشى ئۈچۈن تەييارلىق خىزمەتلىرىنىڭ قىلىنىۋاتقانلىقى مەلۇم بولماقتا
بۇ جەمىئەتنى ئەنگلىيەدە ياشاۋاتقان مۇنەۋەر ياشلىرىمىزدىن مۇنەۋەر ئابدۇللا، زۇلپىقار ئابلىكىم ۋە نۇرئايدىن قاتارلىقلار قۇرغان بولۇپ، ياشلىرىمىزغا ئۇيغۇر مەدىنىيتىنى ئۆگىتىش ۋە ئۇيغۇر مەدەنىيتىگە قىزىققان چەتئەللىكلەرگە ئۇيغۇر مەدەنىيتىنى تۇنۇشتۇرۇش مەقسەت قىلىنغان ئىكەن
2019- يىلى 5- ئاينىڭ 10 –كۈنى ئۇلۇغ جۈمە كۈنى شەرقىي تۈركىستانلىقلار ئۈچۈن مۇبارەك بىر كۈن بولدى. گوللاندىيەگە جايلاشقان ياۋروپا شەرقىي تۈركىستان مائارىپ جەمىيىتى 6 يىلدىن بىرى بوشاشماي تىرىشىش نەتىجىسىدە، ئاخىرى خىزمەت بىناسى سېتىۋالدى. بۇ ئىشخانا بىناسى ياۋروپادىكى ئۇيغۇرلار تىگىدىن سىتىۋالغان تۇنجى ئىشخانا بىناسى بولسا كىرەك.
ئىستىقلال تېلېۋىزىيىسى 25 – فېۋرال قىرغىزىستاندىكى قېرىنداشلارنىڭ پاسپورت سەۋەپلىك ئەنسىرەشتە قالغانلىقىنى خەۋەر قىلدى.
تايلاند كۈندىلىك خەۋەر ئاگىنتلىقى خەۋەر قىلىشىچە، 2-ئاينىڭ 12-كۈنى يەتتە نەپەر ئۇيغۇر كۆچمەنلەر ئىدارىسى تۈرمىسىدىن قىچىپ كەتكەن.
ئۈچ يىلغا يېقىن ۋاقىتتىن بېرى خىتاينىڭ بېسىمى بىلەن تۈركىيە ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن نازارەت ئاستىدا تۇتۇپ تۇرىلىۋاتقان جامائەت ئەربابى ئابدۇقادىر ياپچانغا 12-فېۋرال ئىستانبۇل ئادالەت سارىيىدا سوت ئىچىلدى.
ئوتتۇرا شەرقتىكى ئشەنچلىك مەنبەلەردىن ئىگەللىشىمىزچە،2000دىن ئارتۇق ئۇيغۇر ئايال-بالىلار سۈرىيەنىڭ شمالىدىكى (بىز ئىنىق جۇغراپىيەلىك ئەھۋالىنى ئىگەللىدۇق
بۇ دادا 30 ياشقا كىرگەندە نورۋىگىيەگە ئائىلىسى بىلەن جەم بولغىلى كەلگەن بولۇپ، بىراق ئەرىزنامىگە ئاساسلانغاندا، ئۇ نورۋىگىيەدە ئۇزاق تۇرمايلا سۈرىيەگە كىتىپ، چەتئەللىك مۇجاھىد بولغان، بۇ ۋەقە نورۋىگىيە دۆلەتلىك رادىيو- تىلۋىزىيە خەۋىرىدە خەۋەر قىلىنغان.
2019- يىل 7- يانۋار، خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى » قۇتۇلغىلى بولمايدىغان قاباھەتلىك چۈش، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان ئازاپلىق تاللاش» دىگەن تېمىدا مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان پاسپورت مەسىلىسىنى دەسلەپكى قەدەمدە يورۇتۇپ بەردى. بۇ خەۋەرنىڭ ئەسلى نۇسخسى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى تور بېتىدە[i] ، ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىنى ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى تور بېتىدە[ii] بار.
نۇر ياپونىيىدە ئوقۇشنى ئىزچىل ئارزۇلاپ كەلگەن ئىدى. ئەمما ئۇ ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىلىپ توكيو سەپىرىگە ئاتلانغاندا، بۇ ئارزۇلىغان گۈزەل چۈشىنىڭ قاباھەتلىك چۈشكە ئايلىنىپ قېلىشىنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرمىگەن ئىدى.
تايلاند تۈرمىسىدىن غەلبىلىك قېچىپ چىقىپ مالايسىيا چېگراسىغا كىرگىنىدە مالايسىيادا بىر مەزگىل تۇتۇپ تۇرۇلغاندىن كېيىن مالايسىيا ھۆكۈمىتى تۈركىيەگە كېتىشىگە رۇخسەت قىلغان 11 شەرقىي تۈركىستانلىق ئىككى ئايدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن بېرى ئىستانبۇل ئايرودۇرۇم ساقچىخانىسدا تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان ئىدى.
11- دېكابىر ماراكەشتە، بىرلەشكەن دۆلەتلەر كۆچمەنلەر كېلىشىمى كۆپ قىسىم دۆلەتلەرنىڭ قوشۇلىشى بىلەن قوبۇل قىلىندى. ياۋرۇپادىكى تالاش-تارتىشقا ۋە كىرزىسكە سەۋەپ بولغان، بىلگىيە باشچىلىقىدىكى ھۆكۈمەتلەرگە كىرزىس پەيدا قىلغان كۆچمەنلەر كېلىشىمىنىڭ قوبۇل قىلىنىشى نىمىنى چۈشەندۈرىدۇ؟
10- نويابىر گېرمانىيەنىڭ مىيۇنخېن شەھرىدە شەرقىي تۈركىستان مىللىي كېڭىشى ئۆتكۈزۈلگەنىدى. كېڭەش ئاخىرىدا، تۈركىيەنىڭ كۈنسايىن ئېغىرلىشىۋاتقان ئىقتىسادى كىرزىسى ۋە تۈركىيە -خىتاي مۇناسىۋەتلىرىدىكى ئۇيغۇرلارغا پايدىسىز ۋەزىيەت كۆزدە تۇتۇلۇپ، تۈركىيەدە ياشاۋاتقان ئۈچ مىڭ ئۇيغۇرنى كاناداغا يۆتكەش قارارى ئېلىنغان ئىدى.
بۇنيامىننىڭ ئاكىسى يۈسۈفمۇ مۇشۇنۇڭدەك ئوغرى ئىدى…
– ھەزرەتى يۈيسۈف ئەلەيھىسلامنىڭ قان قېرىنداشلىرى
