ۋال كوچىسى گېزىتى تورىنىڭ جۈمە كۈنى خەۋەر قىلىشىچە، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئىتتىپاقداش دۆلەتلىرىگە ئالاھىدە بىر تەشۋىقات پائالىيىتى ئېلىپ بارغان بولۇپ، پائالىيەتنىڭ مەقسىتى بۇ دۆلەتلەرنىڭ سىمسىز خەۋەرلىشىش ۋە تور بىلەن تەمىنلىگۈچىلىرىنى خىتاينىڭ خۇا ۋېي تېخنىكا شىركىتى ئىشلەپچىقارغان تېلېگراف ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلەتمەسلىككە قايىل قىلىش ئىكەن. خىتاي تاشقى ئىشلار مىنىستىرلىقى ئەھۋالدىن خەۋەرسىز ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەن.
ئامېرىكا
ئامېرىكا ۋال كوچىسى گېزىتى ئىچكى ئەھۋالدىن خەۋەردار بىر كىشىدىن نەقىل قىلىپ، تىرامپ ھۆكۈمىتى تاموژنا بېجى سىياسىتىدىن تېخىمۇ كەڭ دائىرىلىك بولغان بىر يۈرۈش تەدبىرنى قارار قىلدى، جۈملىدىن ئېكسپورتنى تىزگىنلەش، قانۇن شىكايىتى ۋە باشقا ئۇسۇل ۋاسىتەلەردىن پايدىلىنىپ جۇڭگونىڭ ئامېرىكا ئەقلىي مۈلۈك ھوقوقى ئوغرىلىقىغا قارشى تۇرماقچى. يېقىندا ئامېرىكا تارىخىدا مىسلى كۆرۈلمىگەن ھەرىكەت قوللىنىش ئارقىلىق ئامېرىكىدىكى ئەڭ چوڭ كىرىستال لامپا ئىشلەپچىقارغۇچى شىركەت مېكروننى قوغداپ قالدى. ئامېرىكا ئەمەلدارلىرى، تېخىمۇ كۆپ ئامېرىكا شىركەتلىرىنىڭ ئامېرىكا ھۆكۈمىتى بىلەن ھەمكارلىشىپ ئەقىلى مۈلۈك ھوقوقىنىڭ
ئامېرىكا مۇئاۋىن پرېزدېنتى مايك پەنس جۈمە كۈنى مۇنداق دېدى ، جەنۇبى خىتاي دېڭىزى ھېچقانداق بىر دۆلەتكە تەۋە ئەمەس، ئامېرىكا داۋاملىق تۈردە خەلقئارا قانۇن يول قويغان دائىرىدە كېمە ۋە ئايروپىلانلارنى ھەيدەيدۇ.
ئامېرىكا ھەرىكەت ھالىتىنىڭ چوقۇم بىلىشىمىزگە تېگىشلىك بولغان ھەرىكەت نۇقتىلىرى بار. يەنى ئامېرىكا تاشقى سىياسەت يۆنىلىشىنى بەلگىلەيدىغان بۈيۈك ستىراتېگىيىسى (دۆلەت ئاساسىي سىياسىتى ) بار. ئامېرىكىنىڭ 11 – سېنتەبىر ھۇجۇمىغا قايتۇرغان ئىنكاسى مەنىسىزدەك تۇيۇلىشى، قارىماققا ئەھمىيەتسىزدەك كۆرۈنىشى مۇمكىن. ئۇ مالىمانچىلىق پەيدا قىلغاندەك ۋە ئاچچىققا پايلىماي مەقسەتسىز ئېلىپ بېرىلغاندەك كۆرۈنىدۇ، لېكىن ئۇنىڭ تەكتىدە باشقا مەقسەتلەر ياتماقتا. بىر قەدەم چىكىنىش ۋە تەييارلىق قىلىش مەلۇم مەقسەتنى ئىپادىلەيدۇ.
ئوتتۇرا مەزگىللىك سايلامدا ترامپنىڭ جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيەسى كېڭەش پالاتادا ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلىگەن بولسىمۇ ئاۋام پالاتادا ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلىيەلمىدى. ئەمما مۇتلەق كۆپ قىسىمدىكى كۆز قاراشلار سودا ئۇرۇشىنىڭ تېخىمۇ ئەۋجىگە چىقىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويماقتا. تۆۋەندە بىرقانچە تاراتقۇلارنىڭ بۇ توغۇرلۇق ئېلان قىلغان خەۋەرلىرىنى يىغىنچاقلايمەن.
پەلەستىن پۇشتىدىن بولغان ئامېرىكىلىق رەشىدە تالىب (Rashida Tlaib)ۋە سومالى پۇشتىدىن بولغان ئامېرىكىلىق ئىلخان ئۆمەر Ilhan Omar)) ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىگە سايلانغان تۇنجى مۇسۇلمان ئاياللار بولدى.
ئىقتسادشۇناس ژۇرنىلىنىڭ ( Economist ) ئەڭ يېڭى سانىنىڭ مۇقاۋىسىغا ئامېرىكا – خىتاي رىقابىتىنى تېما قىلغان بىر رەسىم بېسلغان بولۇپ ئىچىدىكى مەزمۇنلاردىن مەلۇم بولىشىچە ، ئامېرىكدىكى ئىككى پارتىيە، دىپلۇماتلار، ھەربىيلەر ۋە سودا ـ سانائەتچىلەر خىتاينىڭ ئىستراتىگىيلىك رەقىپ ئىكەنلىكى توغرسىدا ئورتاق تونۇشقا كەلگەن . بۇ 19- ئەسىرنىڭ 40- يىللىرىدىن بۇيان تۇنجى قېتىم يۈز بەرگەن ئىش. ماقالىدە يەنە پىرزدىنت تىرامىپنىڭ خىتايغا تۇتقان پوزتسىيسى ۋە توغرا قارالىرى تىلغا ئېلىنىپ ئۆتكەن، شۇنداقلا ھازىرقى ۋەزىيەتتە، ئامېرىكىنىڭ پەقەت تاكتىكغىلا ئەمەس بەلكى مۇكەممەل بىر ئىستراتىگىيلىك پىلانغا ئىھتياجلىق ئىكەن
پېرىزدىنت تىرامپ بىلەن قىلىشقان شەخسىي پاراڭنىڭ مەزمۇنىدىن خەۋەردار ئۈچ كىشىنىڭ ئىيىتىشىچە، پېرىزدىنتنىڭ خىتايغا قارىتا تاموژنا بىجىنى بوشىتىش نىيتى يوق ئىكەن. ئەكىسچە، تىرامپ تامۇژنا بىجى ئارقىلىق خىتاي رەھبەرلىرىنىڭ جىنىنى قاقشاتماقچى بولۇپ، تاماژنا بىجىنىڭ ئۈنۈمى تولۇق كۆرۈلگىچە بىر ئاز ۋاقىت ئالىدۇ دەپ قارايدىكەن.
ئاق ساراي ئىقتساد مەسلھەتچىلەر مەجلىسى رەئىسى دۈشەنبە كۈنى،ئەگەر خىتاي داۋاملىق قائىدىگە خىلاپ شەكىلدە ھەركەت قىلسا ئامېرىكا ۋە دۇنيا سودا تەشكىلاتنىڭ باشقا ئەزالىرىنىڭ خىتاينى بۇ تەشكىلاتتىن قوغلاپ چىقىرشى كېرەك ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى.
خىتايGDP سى 2018-يىلىنىڭ ئۈچىنجى پەسلىدە %6.5 كە، يەنى 2009- يىلىدىن بۇيانقى ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈپ قالغان.
گەرچە بۇ پىرېزىدېنت ترامپنىڭ سودا ئۇرۇشىدا غەلبە قازىنىۋاتقانلىقى سەۋەبىدىىندەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمما سانلىق مەلۇماتلارغا تېخىمۇ تەپسىلى قارىغاندا خىتايGDP سىنىڭ ئاجىزلىقىغا ئاساسى تەسىر كۆرسىتىۋاتقان ئامىللارنىڭ باشقا ئىكەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ. ئەمەلىيەتتە، بەزى ئىقتىسادشۇناسلارنىڭ بىلدۈرۈشىچە،خىتاي ھۆكىمىتىنىڭ ئىقتىسادنى پىشاڭسىزلەشتۈرۈش ئۇرۇنىشىدىن بولغان كۆچمە مەبلەغنىڭ سىقىلىشى ئىقتىساد ئېشىشىغا توسقۇنلۇق قىلغان
ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ختتايغا قارىتىلغان سياسى ،ئېقتسادى ،ھەربى سياستى ھەققىدە ئۇنېۋرسال نۇتۇق بولۇپ،ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ نەزىرىدىكى ختتاي كومپارتىيسى ۋە رەھبەرلىكىنىڭ ئامېرىكىغا قارشى ھەرىكەتلىرى،ئۆز خەلقىگە قارىتىلغان سياسەتلىرى تولۇق ئېچىپ بىرىلگەن.
خىكۋىزىيون بولسا خىتايدىكى بىر دۆلەت ئېگىلىكىدىكى شىركەت بۇلۇپ دۇنيا بويىچى ئەڭ چوڭ نازارەت قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىلدىغان ۋىدىئو كامىرالىرىنى ئىشلەپ چىقىارغۇچى ھېسابلىنىدۇ.
ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسدە ئۇيغۇرلار ھەققىدە ئسپات ئاڭلاش يېغىنى ئىلىپ بىرىلىدۇ:
تېمىسى:«ختتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا زۇلۇمى ۋە ئۇلارنى تۇتقۇن قىلىشى:ئامېرىكىنىڭ تاقابىل سياسىتى
«بىز قەلبىدە ئېتىقاد ئوتى بار بولغان كشلەرنىڭ خۇدا بەرگەن ھوقۇقىنى ئىپادىلىشگە كاپالەت بىرىمىز!ئىراندىكى خىرىستئانلاردىن ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىغىچە،شمالى كورىيە ۋە تۈركىيەدىكى قامالغۇچىلارغا قەدەر ،تاكى دىنغا ئېتىقاد قىلغۇچىلار ھىچقانداق جازالىنىشتىن قورقماستىن ئۆز ئىتىقادى بويىچە ئەركىن ياشالايدىغان بولغانغا قەدەر
سۇئال: خەۋەرلەرگە قارىغاندا، ئامېرىكا ھۆكىمىتى شىنجاڭ (شەرقى تۈركىستان)دىكى «كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكى» بىلەن مۇناسىۋەتلىك خىتاي ئەمەلدارلىرىنى جازالاشنى ئويلۇشىۋېتىپتۇ، بۇنىڭغا خىتاينىڭ ئىنكاسى قانداق؟ جاۋاپ: خىتاي تەرەپ ئامېرىكىنىڭ شىنجاڭ (شەرقى تۈركىستان) ۋە دىنغا ئالاقىدار مەسىلىلەر ئارقىلىق خىتاينىڭ ئىچكى ئىشلىرىغا ئارلىشىشىغا ئىزچىل قەتئىي قارشى.
ئەسلى مەنبەسى:نيۇريوك ۋاقىت گېزىتى تۈركچە مەنبە: http://www.hurriyet.com.tr/dunya/abd-uygur-turkleri-icin-cine-yaptirim-hazirliginda-40952432 ئىلان قىلنغان ۋاقتى : 2018ـ يىلى 11-سىنتەبىر تۈركچىدىن تەرجىمە قىلغۇچى : كۆلتېگىن ئامېرىكا ھۆكىمىتىنىڭ ،خىتاينىڭ مۇسۇلمان
تەرجىمە قىلىپ تەييارلىغۇچى:تاھىر ئىمىن ئۇيغۇرىيان (ئامېرىكىدىكى ھەممە ئۇيغۇرلارنىڭ 100مىڭ دوللارلىقتىن ئارتۇق كېرىم قىلىشنى ئۈمىد قىلىمەن )
مارىلاند شتاتى رايون ئۇنېۋرستىتلىرى ئوقۇش ھەققىنى كۆتۈرۋىتىدۇ!
امېرىكا ئاقسارىيى 30-ئاپرېل زۇڭتۇڭ ئۇقتۇرۇشى ئېلان قىلىپ، ئامېرىكىنىڭ ياۋروپا ئىتتىپاقى، كانادا، مېكسىكا، ئارگېنتىنا، ئاۋسترالىيە، بىرازىلىيە قاتارلىق ئىقتىسادىي گەۋدىلەردىن ئېلىنىدىغان پولات-ئاليۇمىن تاموژنا بېجىنى كەچۈرۈم قىلىش مۇددىتىنى ئۇزارتىپ، ئالاقىدار سۆھبەت ئۈچۈن داۋاملىق ۋاقىت قولغا كەلتۈرىدىغانلىقىنى ئۇقتۇردى.
«كۈندىلىك پوچتا گېزىتى»نىڭ 30-ئاپرېلدىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، ئوتتۇرا ئامېرىكا قىتئەسىدىكى مۇساپىرلار بېسىلغان، كونىراپ كەتكەن بەش ئاپتوموبىل ئامېرىكىنىڭ سان ديېگو بىلەن مېكسىكا چېگرىسىغا يېتىپ كېلىپ، بۇ جايدىكى چېگرىدىن ئامېرىكىغا كىرمەكچى بولغان.
