2019- يىل 7- يانۋار، خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى » قۇتۇلغىلى بولمايدىغان قاباھەتلىك چۈش، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان ئازاپلىق تاللاش» دىگەن تېمىدا مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار دۈچ كېلىۋاتقان پاسپورت مەسىلىسىنى دەسلەپكى قەدەمدە يورۇتۇپ بەردى. بۇ خەۋەرنىڭ ئەسلى نۇسخسى خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى تور بېتىدە[i] ، ئۇيغۇرچە تەرجىمىسىنى ئۇيغۇر ئاگېنتلىقى تور بېتىدە[ii] بار.
يىل:: 2019-يىلى
ئاتالمىش ‹‹شىنجاڭ گېزىتى›› نىڭ 2019-يىلى 18-يانۋاردىكى بىر خەۋىرىدە بايىنغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستلىق 1-ئوتتۇرا مەكتەپ پارتكومىنىڭ ئەزاسى، مۇئاۋىن مەكتەپ مۇدىرى خۇمار قۇرباننىڭ دىننى ئەسەبىيلىكنى تەلتۆكۈس تازلايمەن ناملىق ئىدىيۋى پوزىتسىيىسى ئېلان قىلىنغان .
ئەنگلىيە ئوكسفورد ئۇنىۋېرسىتى خىتاينىڭ تېلېگراف ماگناتى خۇا ۋېينىڭ ئىئانە پۇلىنى قوبۇل قىلىشنى توختاتتى. خىتاي ھۆكىمىتى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى سەۋەبلىك، خۇا ۋېي ياۋروپادا بارغانسېرى كۆپ تەكشۈرۈشكە دۇچ كەلمەكتە.
دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا ياشاۋاتقان ئۇيغۇر قىرىنداشلارغا،
يۈزلىگەن پائالىيەتچى پەيشەنبە كۈنى قىرغىزىستان پايتەختى بىشكەك شەھەر مەركىزىدىكى ئالاتاۋ مەيدانىغا توپلىنىپ نارازىلىق بىلدۈردى. ئۇلارنىڭ دېيىشىچە، قىرغىزىستاندىكى قانۇنسىز خىتاي كۆچمەنلەر كۈنسىرى كۆپىيىپ كەتكەن. قىرغىزىستان خىتايغا قوشنا دۆلەت بولۇپ، بىر بەلباغ بىر يول تەشەببۇسىنى ئەڭ بۇرۇن قوللىغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى.
نۇر ياپونىيىدە ئوقۇشنى ئىزچىل ئارزۇلاپ كەلگەن ئىدى. ئەمما ئۇ ئاتا-ئانىسىدىن ئايرىلىپ توكيو سەپىرىگە ئاتلانغاندا، بۇ ئارزۇلىغان گۈزەل چۈشىنىڭ قاباھەتلىك چۈشكە ئايلىنىپ قېلىشىنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرمىگەن ئىدى.
ئۇيغۇر تەشكىلات رەھبەرلىرى مالايسيا ۋە ھىندونوزىيەدە زىيارەتتە بولۇپ رەھمەت ئىيتتى ۋە مەسلە ئاڭلاتتى . مالايسيا ۋە ھىندوزىيە ئسلام دۇنياسدا ئۇيغۇرلار ئۈچۈن ئاۋاز چىقارغان دەسلەپكى دۆلەتلەرنىڭ بىرى بولۇپ
جازا لاگېرلىرىنىڭ خەلقئاراغا ئاشكارىلىنىشىغا ئەگىشىپ، خىتاي كومپارتىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ماھىيىتىنى تونۇپ داۋا سېپىغا قېتىلىۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ سانى كۆپەيمەكتە.
بۇگۇن ئۇيغۇر زىيالىسى، ئەركىنلىك جەڭچىسى پىراففىسور ئىلھام توختىنىڭ ختتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن قولغا ئىلىنغانلىقىنىڭ بەش يىللىق خاتىرە كۈنى.
تۈركىيە ئىلگىرى ئۇيغۇرلارنى قوغداپ، ئۇلارغا ۋەتەنداشلىق بېرىپ كۆچمەن بولۇشىنى ئاسانلاشتۇرغان، ئۇلار ئۇچرىغان زۇلۇمغا قارشى سۆز قىلغان ئىدى. ئەمما يېقىندىن بۇيان خىتاي بىلەن ئىقتىسادى جەھەتتە دوستلۇق ئورنىتىشىنىڭ نەتىجىسىدە ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىدىن يۈز ئۆرىدى.
خىتاينىڭ بىر سوت مەھكىمىسى 1- ئاينىڭ 14- كۈنى زەھەرلىك چېكىملىك جىنايىتى بىلەن كانادالىق جاۋاپكار روبېرت شېللېنبېرگنى ئۆلۈم جازاسىغا ھۆكۈم قىلدى.
چوڭ قۇرۇقلۇق مېدياسى ئامېرىكا پېتىرسون خەلقئارا ئىقتىساد تەتقىقات ئىنىستىتوتىنىڭ ماقالىسىنى نەقىل قىلغان بولۇپ، ماقالىدە خىتاينىڭ يانفون ئەپ دېتالى دوۋ يىن ئاللىبۇرۇن غەربكە بىخەتەرلىك تەھدىتى ئېلىپ كەلدى دېيىلگەن.
19-ئەسىرنىڭ كىيىنكى يېرىمى ۋە 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا سىۋىن ھېدىن ( 1865-1951 ) ، سىتەيىن ( 1862-1930 ) ۋە پائول پىللىئوت ( 1945-1978 ) قاتارلىقلار ئىلگىرى ۋە ئاخىر تارىم ۋە جۇڭغار ۋادىلىرىدا كۆپ قېتىم ئارخىئولوگىيىلىك قىدىرىپ تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىپ ، زور مۇۋەپپىقىيەتلەرگە ئېرىشىش بىلەن بىر ۋاقىتتا ، ئۆز دۆلەتلىرىگە قايىتقاندىن كىيىن قەدىمكى دەۋرلەردە بۇ رايوندا ياشىغان خەلقلەرنىڭ تارىخى ، مەدەنىيىتى ، جۇغراپىيىسى ، ئېتىقاد قىلغان دىنلىرى ، شۇنداقلا قوللانغان تىللىرىغا بېغىشلانغان يۇقىرى سەۋىيىلىك ، ھۈرمەتكە سازاۋەر ، كۆپلىگەن ئەسەرلەرنى يېزىپ چىقىپ ، ئىلىم ساھەسىدە زور شۆھرەت قازاندى .
پولشا ئىچكى ئىشلار مىنىستېرى يوئاشىم برۇدزىنسكى شەنبە كۈنى مۇنۇلارنى بىلدۈردى: ‹‹ ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە ناتو خىتاينىڭ تېلېگراف ئۈسكۈنىسى ئىشلەپچىقىرىش شىركىتى خۇا ۋېينى ئۆز بازىرىدىن چىقىرىۋېتىش يا چىقارماسلىق توغرىسىدا ئورتاق مەيدان ھاسىل قىلىشى كېرەك.›
2019- يىلى 1-ئاينىڭ 11-كۈنى تۈركىيەنىڭ ئەڭ چوڭ تىلېۋېزىيە قاناللىرىدىن بىرى بولغان ‹‹ بەياز ت ۋ›› قانىلىدا شەرقىي تۈركىستاندا بولىۋاتقان زۇلۇملار ھەققىدە ئىككى يېرىم سائەتلىك پروگرامما ئىشلەندى.
تۈركىيە دۆلەت تىلىۋېزىيە قانىلى ھىساپلىنىدىغان ت ر ت دە ھەر جۈمە بېرىلىۋاتقان، شۇنداقلا كۆرۈرمەنلەرنىڭ ئەڭ ئالقىشىغا ئېرىشكەن تارىخى تىلىۋىزىيە تىياتىرى «پايتەخت ئابدۇلھەمىد » نىڭ 70-بۆلۈمگە ئائىت قىسقا تونۇشتۇرۇش فىلىمىدە شەرقى تۈركىستان تىلغا ئىلىنغان.
ئەلى ئەكبەر داموللام باشچىلىقىدىكى بىر گۇرۇپ ئاكتىۋىستلار تۈركىيەنىڭ ھەرقايسى شەھەرلىرىدە سەييارە تەشۋىقاتىنى داۋاملاشتۇرماقتا.
چەت ئەلدە خىتاي دۆلىتىدىكى خەلقلەرنىڭ دىنىي ئەركىنلىكى ۋە كىشىلىك ھوقۇقى ئۈچۈن كۈرەش قىلىدىغان «زىمىستان قىش» دېگەن تور ژۇرنىلى بار.
ھەممىگە مەلۇم بولغىنىدەك، 2000- يىلدىن بۇيان خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر، تىبەت قاتارلىق ئاز سانلىق ئوقۇغۇچىلارغا ئاتالمىش «ئىچكىرى ئۆلكە سىنىپى» تەسىس قىلىش ئارقىلىق، ئۇلارغا ۋەتەنپەرۋەلىك تەربىيسى ئېلىپ باردى.
تولۇق ئوتتۇرىدا ئوقۇيدىغان ۋاقتىمدا بىر ساۋاقدشىم مۇنداق بىر ئىشنى سۆزلەپ بەرگەن ئىدى ۋە بىز بەك كۈلگەن ئىدۇق.
ئولار بىر كۈنى پاقلان ئۆلتۈرۈپ شورپا قىلپتۇ. شورپا بەك ئوخشاپتىكەنمىش . ئانسى تۈزىنى تېتىپ ئېلىپ يەيلى دەپ ئويلاپ قازاننىڭ تۇۋقىنى ئېچپتۇ . ئەمدى تۈز سېلىپ تۇرسا قازانغا ئۈستۈنكى قەۋەتتكى قوشنسىنىڭ ھاجەتخانسىنىڭ تۇربسىدىن بىر قانچە تامچە ئەۋرەز سۈيى چۈشۈپ كىتپتۇ. ئەسلىدە ئولارنىڭ ئاشخانسىنىڭ ئۈستىدە قوشنسىنىڭ ھاجەتخانسى بار ئىكەن ۋە شۇ كۈنى تۇربسىدىن مەسلە چىقىپ ئولارنىڭ بىر قازان شورپسىنى بۇلغىغانمىش. ئانسى بۇنى كۆرۈپ بىر ئاز ئويلانغاندىن كىيىن شورپىنىڭ ھەممىنى تۆكۈۋىتىپ ،گۆشلەر
